Trách nhiệm hình sự trong trường hợp đồng phạm chưa hoàn thành

TRÁCH NHIM HÌNH SỰ TRONG TRƢỜNG HỢP ĐỒNG PHM  
CHƢA HOÀN THÀNH  
ThS. Đoàn Trọng Chnh  
Khoa Lut, trường Đi hc Công nghTP.HChí Minh (HUTECH)  
TÓM TT  
Trách nhim hình slà mt dng ca trách nhiệm pháp lý, cơ sở ca trách nhim hình slà svi phm  
trách nhim hình s, trách nhim hình sự được hiu là hu qupháp lý ca vic thc hin ti phm, thể  
hin bng vic áp dụng đối với người phm ti mt hoc nhiu biện pháp cưỡng chế Nhà nước do lut  
hình sự quy định. Dưới góc độ nghiên cu, trong bài viết này tác gilàm rõ trách nhim hình sca  
những người đồng phm ở giai đoạn chưa hoàn thành đó là: trách nhiệm hình scủa người thc hành  
trong giai đoạn chưa hoàn thành; trách nhiệm hình scủa người xúi giục trong giai đoạn chưa hoàn thành;  
trách nhim hình scủa người giúp sức trong giai đoạn chưa hoàn thành và trách nhiệm của người tchc  
trong giai đoạn chưa hoàn thành. Trách nhiệm hình schỉ được áp dụng đối với người thc hin hành vi  
nguy him cho xã hội được mô ttrong cu thành ti phm. Ngoài mt số trường hp hành vi tchc,  
hành vi xúi gic, hành vi giúp sức được quy định là nhng ti phạm độc lp, thì phn nhiu hành vi ca  
người tchức, người xúi giục, người giúp sc lại không được quy định trong nhng cu thành ti phm cụ  
thkhác.Ti phm do những người đồng phm thc hiện chưa hoàn thành là một trường hợp đặc bit ca  
ti phạm chưa hoàn thành. Khi nghiên cứu đồng phạm chưa hoàn thành, chủ yếu khoa hc hình snhìn  
dưới hai góc độ là chun bphm ti và phm tội chưa đạt ca những người đồng phm từ đó xem xét  
trách nhim hình sca những người đồng phạm.Trong trường hp phm tội đồng phm là vic phm ti  
ca nhiều người, trong đó mỗi người trong đồng phm có nhng vai trò khác nhau: tchc, giúp sc, xúi  
gic, thc hành. Vic xem xét, nghiên cứu để làm rõ vai trò ca từng người trong đồng phm, từ đó áp  
dng hình pht mt cách hiu qunht mà mục đích của hình pht muốn hướng đến. Chính vì thế, đối vi  
vấn đề trách nhim hình sự trong đồng phm cn phi tuân thmt snguyên tắc đặc thù trong truy cu  
trách nhim hình sự đối với đồng phm.  
Tkhóa: Chưa hoàn thành, đồng phm, hành vi, ti phm, trách nhim hình s.  
1. NGUYÊN TC CHU TRÁCH NHIM HÌNH SỰ TRONG ĐỒNG PHM  
Đồng phm là mt hình thức đặc bit. Vì vy, việc xác định trách nhim hình sca những người đồng  
phm không nhng phi tuân thnhng nguyên tắc được áp dng chung cho tt cnhững trường hp  
phm ti, mà còn phi tuân thnhng nguyên tắc có tính đc thù áp dụng cho đồng phm.  
1.1. Nguyên tc chu trách nhim chung vtoàn bti phạm trong đồng phm  
Mc dù các Blut Hình scủa nước ta chưa có điều luật riêng quy định nguyên tắc này, nhưng tinh thần  
của nó được thhin trong nhiều điều luật và được nhn thc thng nht trong thc tin xét xử.Cơ sở lý  
lun vnguyên tc chu trách nhim chung vtoàn bti phm ca chúng ta hoàn toàn khác bit vi quan  
điểm siêu hình là cơ sở lý lun ca nguyên tc chu trách nhim chung vtoàn bti phạm trong đồng  
phm ca khoa hc hình sự tư sản mà đại diện là A.Phơ-bách, theo đó người trc tiếp phá hoi quy phm  
pháp luật được gọi là người thc hành kchính phm; còn nhng người đồng phạm khác đều được gi  
là tòng phm. Vì vậy người thc hành phi chu trách nhim chính vvic trc tiếp gây nên nguy hi cho  
120  
xã hội; còn người xúi gic, giúp sc chỉ đóng vai trò thứ yếu. Nguyên tc chu trách nhim chung vtoàn  
bti phm, theo lut hình sViệt Nam được hiểu như sau:  
Tt cnhững người đồng phạm đều btruy t, xét xvcùng mt ti phạm tương ứng ca Blut  
Hình svà trong phm vi chế tài điều luật đó quy định.  
Những người đồng phạm đều phi chu trách nhim vnhng tình tiết tăng nặng định khung hình pht  
hoc tình tiết tăng nặng trách nhim hình sự liên quan đến hành vi phm ti chung, nếu họ đều ý thc  
được nhng tình tiết đó, trừ nhng tình tiết thuc vnhân người đồng phm.  
Nhng nguyên tc chung vvic truy cu trách nhim hình s, vquyết định hình phạt như nguyên tắc  
vxlý, về các giai đoạn thc hin ti phạm, các quy định vmin trách nhim hình s, min hình  
pht, vthi hiệu và điều lut quy định đối vi ti phạm tương ứng do những người đồng phm thc  
hiện, được áp dng cho tt cnhững người đồng phm.  
1.2. Nguyên tc chu trách nhiệm độc lp vhành vi tham gia thc hin ti phm trong  
đồng phm  
Tuy mỗi người trong đồng phm phi chu trách nhim chung vtoàn bti phạm, nhưng không có nghĩa  
là việc xác định trách nhim hình sự đối vi từng người đồng phm li không dựa trên cơ sở hành vi cụ  
thcủa người đó. Nội dung ca nguyên tắc được thhin những điểm sau đây:  
Ti phạm được coi là hành vi do con người cththc hin.  
– Người phm ti chchu trách nhim hình svnhững gì do cá nhân người đó gây ra bằng hành  
động hoặc không hành động.  
Hình phạt được áp dụng đối với người đã thực hin ti phm tc là mang tính cht cá nhân.  
Tuy nhiên, dưới góc độ khoa hc pháp lý hình sự, người viết đồng ý với quan điểm ca Tiến sĩ Trần  
Quang Tip về đề xut trách nhim hình sự trong đồng phm vi các luận điểm liên quan đến nguyên tc  
này như sau:  
Những người đồng phm không phi chu trách nhim về hành vi vượt quá của người đồng phm  
khác;  
Nhng tình tiết tăng nặng, gim nhhoc min trách nhim hình sthuc về riêng người đồng  
phm nào thì chỉ được áp dụng đối với chính người đồng phạm đó;  
Vic min trách nhim hình shoc min hình phạt đối với người đồng phm này không loi trừ  
trách nhim hình sca những người đồng phm khác.  
Có thnói những quan điểm trên vnguyên tc trách nhiệm độc lp vhành vi tham gia thc hin ti  
phạm trong đồng phạm cũng có một số điểm tương đồng vi nguyên tc cá thhóa trách nhim hình sự  
ca những người đồng phm.  
1.3. Nguyên tc cá thhóa trách nhim hình sca những ngƣời đng phm  
Trong mt vụ đồng phm, những người tham gia tuy cùng phm mt tội, nhưng tính chất và mức độ tham  
gia ca mỗi người có khác nhau và vì vy, tính cht và mức độ nguy him ca hành vi ca mỗi người cũng  
khác nhau.  
Theo lut hình sVit Nam, nguyên tc cá thhóa trách nhim hình sca những người đồng phạm có cơ  
slý lun là nguyên tc cá thhóa trách nhim hình snói chung. Nguyên tc cá thhóa trách nhim hình  
slà mt nguyên tc ca lut hình sViệt Nam được thhin trong phần chung cũng như trong những  
121  
quy định vti phm. Nguyên tắc này đòi hỏi việc xác định các bin pháp ca trách nhim hình sự đối vi  
người phm ti phải tương xứng vi tính cht và mức độ nguy him cho xã hi ca hành vi phm ti, phù  
hp vi những đặc điểm cthvnhân thân của người phm ti.  
Thc tin hoạt động điều tra, truy t, xét xcác vụ án có đồng phm cho thy bên cnh vic xem xét, đánh  
giá tính cht và mức độ nguy him cho xã hi ca ti phạm được thc hin bằng đồng phm, phải đánh  
giá được tính cht và mức độ nguy him cho xã hi ca tng bphn cu thành tc là hành vi phm ti  
ca từng đồng phm. Những người đồng phm tuy cùng phm mt tội, nhưng tính chất và mức độ tham  
gia ca mỗi người vào vic thc hin ti phạm khác nhau, do đó tính chất và mức độ nguy him cho xã  
hi ca hành vi phm ti ca từng người cũng khác nhau.  
Nguyên tc này thhin ch: vic cá thhóa trách nhim hình sca những người đồng phm phải căn  
cvào tính cht, mức độ tham gia vào hoạt động phm ti chung ca mỗi người đồng phm. Vic làm rõ  
tính cht tham gia của người đồng phm, thc chất là để xác định người đồng phm là loại người gì trong  
đồng phạm (người tchức, người xúi giục, người giúp sức hay người thc hành). Mức độ tham gia trong  
đồng phạm được thhin là mc dộ người đồng phm thc hin vai trò của mình trong đồng phm.  
Thc tin xét xcho thy, mt số Tòa án chưa thực hiện đúng nguyên tc cá thhòa trách nhim hình sự  
trong đng phm. Nhng thiếu sót thường biu hin là:  
– Xác định không đúng vai trò người đồng phạm nên người giúp sc lại xác định là người thc hành  
hoặc ngược lại, người đồng phm giữ vai trò là người tchức, người xúi giục nhưng không chỉ rõ  
trong bn án.  
– Xác định mức độ tham gia của người đồng phm còn mang tính cht cào bằng, chưa lượng hóa  
được hành vi phm ti cthca từng người đồng phm trong hoạt động phm ti chung.  
Nguyên nhân ca tình hình trên có nhiều nguyên nhân nhưng phần nhiu là do nguyên tc cá thhóa trách  
nhim hình sca những người đồng phạm chưa được nhn thức đầy đủ.  
2. TRÁCH NHIM HÌNH SỰ TRONG TRƢỜNG HP PHM TỘI DƢỚI HÌNH THC  
PHM TI CÓ TCHC TRONG GIAI ĐOẠN CHƢA HOÀN THÀNH  
Vic những người đồng phm thc hin mt ti phm cố ý nhưng do nhiều nguyên nhân ngoài ý mun  
ca hmà ti phạm đã phải dng li nhng thời điểm nhất định, không thc hiện được trn vn quá  
trình phm tội để đạt được kết quphm ti chung. Những trường hợp đó gọi là đồng phạm chưa hoàn  
thành. Vic ti phm do những người đồng phm thc hiện chưa hoàn thành là một trường hợp đặc bit  
ca ti phạm chưa hoàn thành dưới dng chun bphm ti hoc phm tội chưa đạt. Chun bphm ti,  
ti phạm chưa đạt và ti phm hoàn thành là ba mức độ thc hin ti phm cý có ba mức độ nguy him  
cho xã hội tăng dần theo mức độ thc hiện ý đnh phm ti. Vic chun bphm ti, phm tội chưa đạt ca  
những người đồng phm bxnhẹ hơn so vi ti phm hoàn thành.  
2.1. Trách nhim hình sự đối với ngƣời thc hành  
Người thực hành là người trc tiếp thc hin hành vi khách quan hoc thc hiện hành vi khách quan được  
mô ttrong cu thành ti phạm. Trong đồng phm, hành vi ca những người đồng phạm khác như người  
tchức, người giúp sức, người xúi gic có sliên kết thng nht vi hành vi của người thc hành cvề  
mt khách quan, chquan và to thành mt hoạt động phm ti chung, có mi quan hnhân quvi hu  
quphm ti, cho nên khi hành vi của người thc hành hoc ca những người đồng thực hành đã hoàn  
thành vmt pháp lý, thì hành vi ca những người đồng phm khác mặc nhiên được tha nhn là hoàn  
thành. Hành vi thực hành trong đồng phạm được chia thành hai loi: hành vi thc hành do một người duy  
nht thc hin và hành thc hành do nhiều người thc hin.  
122  
Trong trường hợp đồng phm mà hành vi thc hành chdo một người duy nht thc hin thì ging vi  
trong trường hp ti phm riêng l, khi tha mãn các du hiu cu thành ti phm cththì hành vi thc  
hành hoàn thành. Thời điểm ca hành vi thc hành chphthuc vào cu trúc ca cu thành ti phm  
được quy định trong pháp lut hình s, mà không phthuc vào việc người thực hành đã thực hin và kết  
thúc hành vi ca mình trên thc tế hay chưa và cũng không phụ thuc vào vic thc hiện ý đồ mà nhng  
người đồng phạm đề ra ban đầu. Thc tin có nhiều trường hp ti phạm đã được coi là hoàn thành,  
nhưng người thc hành vn tiếp tc thc hin hành vi của mình và ngược li hành vi của người thc hành  
đã kết thúc trên thc tế nhưng lại chưa thỏa mãn đầy đủ các du hiu ca cu thành ti phm cth, nên  
vẫn chưa được coi là hoàn thành.  
2.1.1. Trong trưng hp chun bphm ti  
Đối với trường hợp đồng phm chcó một người thc hành duy nht thì hành vi chun bphm ti ca  
người thc hành là tìm kiếm, sa son công cụ, phương tiện phm ti hoc to ra những điều kin cn  
thiết khác để thc hin ti phm chung. Vic chun bnày của người thc hành có thcó stham gia ca  
những người đồng phm khác như: người giúp sức là người to ra những điều kin vt cht cho quá trình  
chun bị như cung cp công cụ, phương tin phm tội cho người thc hành hoc giúp sc vmt tinh thn  
như cung cấp thông tin, chdn, góp ý vvic thc hin ti phạm; người tchức là người vch kế hoch  
thc hin ti phm, kế hoch phi hp gia những người đồng phạm; người xúi giục là người lôi kéo  
người khác vào hoạt động phm tội và được người đó chấp nhn.  
Đối với trường hp có nhiều người đồng phm thực hành thì giai đon chun bphm ti ca những người  
này ngoài những hành vi tương tự như ở trường hợp người thc hành duy nht nói trên thì hành vi bàn  
bc, tha thun, thng nhất đồng thc hin ti phạm cũng được xem là hành vi tạo điu kin cho vic thc  
hin ti phm nhằm đạt được kết quchung mà những người đồng phm khác mong mun.  
2.1.2. Trong trưng hp phm tội chưa đạt  
Đối với trường hp chcó một người thực hành, giai đoạn phm tội chưa đạt được xác định tương tự như  
đối với trường hp của người thc hin ti phạm trong trường hp phm ti riêng l. Ở giai đoạn này,  
người thực hành đã thực hiện hành vi được mô ttrong mt khách quan ca cu thành ti phạm, nhưng  
không thc hiện được đến cùng do nguyên nhân ngoài ý mun ca những người đồng phạm; hành vi đó  
chưa thỏa mãn đầy đủ các du hiu ca cu thành ti phạm thưng xy ra trong những trường hp sau:  
– Người thc hành mi thc hiện được hành vi đi liền trước hành vi khách quan;  
– Người thực hành chưa thực hiện đầy đủ nội dung hành vi khách quan được mô ttrong cu thành  
ti phm, mi chthc hiện được mt phn hành vi;  
– Người thực hành đã thực hiện đầy đủ ni dung của hành vi khách quan nhưng chưa gây hậu quca  
ti phm hoc gây hu qunguy him cho xã hội nhưng chưa phù hợp vi hu quả được quy định  
trong cu thành ti phm.  
Đối với trường hp có nhiều người đồng thực hành, hành vi khách quan được mô ttrong cu thành ti  
phm cthkhông phi do một người, mà do nhiều người đồng thc hành thc hin mt cách cý. Khi  
những người đồng thc hành có hành vi bắt đầu thc hin ti phạm chung, nhưng tội phm chung giai  
đoạn phm tội chưa đạt bi họ chưa thực hiện hành vi khách quan được mô ttrong cu thành ti phm.  
Tuy nhiên, vic những người đồng thực hành đã thực hiện hành vi khách quan được quy định trong cu  
thành ti phạm nhưng tội phm chung ở giai đoạn phm tội chưa đạt thì hành vi thc hin chlà hành vi  
thực hành chưa đạt. Ngoài ra nguyên nhân dẫn đến phm tội chưa đạt của người thc hành hoc ca  
những người đồng thực hành cũng có thể là do sai lm của người phm ti về đối tượng tác đng hay công  
cụ, phương tiện phm ti không phát huy tác dng.  
123  
2.2. Trách nhim hình sự đối với ngƣời xúi gic  
Trong các giai đoạn thc hin ti phm, hành vi xúi gic hoàn thành khi tha mãn các du hiệu như: hành  
vi kích động, thúc đẩy người khác thc hin ti phm, mi quan hnhân qugiữa hành vi kích động, thúc  
đẩy người khác thc hin ti phm và vic thc hin ti phm của người bxúi gic. Vì thế, hành vi xúi  
giục được coi là hoàn thành khi hành vi đó đưa đến vic thc hin hành vi phm tội thông qua người bị  
xúi gic. Hành vi xúi giục chưa hoàn thành của người xúi giục được xác định trong hai trường hp: hành  
vi chun bxúi gic và hành vi xúi giục chưa đạt.  
2.2.1. Chun bxúi gic thc hin ti phm  
Chun bxúi gic thc hin ti phạm là giai đoạn người xúi gic có nhng hành vi tạo ra điều kin cn  
thiết cho vic thc hin sự kích động, thúc đẩy người khác thc hin ti phm. Thời điểm sm nht ca  
giai đoạn này là việc người xúi gic bắt đầu có hành vi to ra những điều kin tinh thn và vt cht giúp  
cho vic thc hiện hành vi kích động thúc đẩy người khác phm ti dễ dàng hơn. Đó cũng có thể là nhng  
hành vi như tìm kiếm đối tượng tác động, nghiên cứu đặc điểm tâm sinh lý của đối tượng tác động để la  
chọn phương pháp tác động thích hp, chun bquà tng hoc li ích vt chất để tác động. Mt khác, vic  
chp nhận đề nghcủa người khác cũng có thể sẽ thúc đẩy mt hoc mt số người nào đó thực hin hành  
vi đồng phm hoc ti phm cthể cũng nên được coi là hành vthuc về giai đoạn chun bxúi gic.  
Thời điểm mun nht của giai đoạn này là thời điểm trước lúc người xúi gic thc hiện hành vi kích động,  
thúc đẩy người khác phm ti, là thời điểm gii hn gia chun bxúi gic và xúi giục chưa đạt. Trong  
giai đoạn này, giữa người xúi giục và người bxúi giục chưa hình thành quan hệ đồng phm bởi vì chưa  
có sliên kết kcmt khách quan ln chquan vvic cùng tham gia vào vic thc hin mt ti phm.  
2.2.2. Xúi giục chưa đạt  
Xúi giục chưa đạt là trường hợp người xúi gic bắt đầu thc hiện hành vi kích động, thúc đẩy người khác  
phm tội, nhưng do nguyên nhân ngoài ý muốn của người xúi giục, chưa đưa đến vic thc hin hành vi  
phm ti của người bxúi gic. Hành vi xúi giục chưa đạt có thxy ra trong các trường hp sau:  
– Hành vi kích động của người xúi giục đã được thc hin bng cách gián tiếp thông qua các phương  
tiện như thư từ, fax, điện tín, mạng internet… nhưng vì lý do khách quan, sự kích động chưa đưa  
đến người bị tác đng thì bphát hin, ngăn chặn.  
– Đã bắt đầu thc hiện hành vi kích động, thúc đẩy người khác phm tội, nhưng chưa thực hiện được  
đầy đủ nội dung kích động, thúc đẩy theo ý tưởng cùa người xúi gic thì bdng li vì nguyên nhân  
ngoài ý mun của người xúi gic.  
– Người xúi giục đã thc hiện đầy đủ ni dung ca sự kích động, thúc đẩy người khác phm ti  
nhưng không đạt kết quả. Người bxúi gic không nghe theo sxúi gic hoặc lúc đầu đồng ý chp  
thun sxúi giục, nhưng sau đó lại không thc hin bt chành vi phm ti nào; hoc thc hin ti  
phm khác so vi sxúi giục trước đó.  
2.3. Trách nhim hình sự đối với ngƣời giúp sc  
Hành vi giúp sc là hành vi to những điều kin tinh thn hay vt cht cho vic thc hin ti phm. Hành  
vi giúp sc có thgồm ba giai đoạn: chun bgiúp sc, giúp sức chưa đạt và giúp sc hoàn thành. Cba  
giai đoạn này đều có thxy ra ti các thời điểm: trước khi ti phạm được thc hin, ti phạm đang được  
thc hin và sau khi ti phạm đã được thc hin xong. Hành vi giúp sc hoàn thành khi tha mãn các du  
hiu: có hành vi tạo điều kin tinh thn hay vt cht; mi quan hnhân qugia hành vi tạo điều kin tinh  
thn hay vt cht và vic thc hin hành vi phm ti của người được giúp sc. Hành vi giúp sức chưa hoàn  
được thhin ở các giai đoạn chun bgiúp sức và giai đoạn giúp sức chưa đạt.  
124  
2.3.1. Chun bgiúp sc  
giai đoạn mà người giúp sc có hành vi tạo điều kin cn thiết cho vic giúp sc vtinh thn hay vt