Tiểu luận Mối quan hệ giữa cái riêng và cái chung và vận dụng trong quá trình xây dựng kinh tế thị trường ở nước ta

Lêi nãi ®Çu

B-íc lªn tõ nÒn kinh tÕ phong kiÕn l¹c hËu, tr× trÖ, l¹i ph¶i tr¶i qua hai

cuéc chiÕn tranh gi÷ n-íc khèc liÖt, nÒn kinh tÕ n-íc ta vèn ®· l¹c hËu l¹i cµng

thªm kiÖt quÖ bëi chiÕn tranh. Vµo thêi b×nh, b¾t ®Çu tõ c¬ së kinh tÕ l¹c hËu, tr×

trÖ ®ã, n-íc ta x©y dùng nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp,

khiÕn cho ®Êt n-íc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng. Trong

khi ®ã, nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ tr-êng mµ CNTB ®· ®¹t ®-îc nh÷ng

thµnh tùu vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt

lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ tr-êng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh qu¶

vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ng-êi nh¹y c¶m, tinh tÕ, víi

kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Tr-íc t×nh h×nh ®ã, trong

§¹i héi §¶ng VI, §¶ng ta kÞp thêi nhËn ra sai lÇm vµ tiÕn hµnh söa ®æi, chuyÓn

sang x©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN, kÝch thÝch s¶n xuÊt,

ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m môc tiªu d©n giµu n-íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n

minh.

Míi chËp ch÷ng b-íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Çy gian khã, phøc t¹p, nÒn

kinh tÕ ViÖt Nam ®ßi hái sù häc tËp, tiÕp thu kinh nghiÖm cña nh©n lo¹i trªn c¬

së c©n nh¾c, chän lùa cho phï hîp víi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam.

Trong qu¸ tr×nh häc hái ®ã, triÕt häc M¸c- Lªnin, ®Æc biÖt lµ ph¹m trï triÕt häc

c¸i chung vµ c¸i riªng cã vai trß lµ kim chØ nam cho mäi ho¹t ®éng nhËn thøc vÒ

kinh tÕ thÞ tr-êng.

§Ó gãp thªm mét tiÕng nãi ñng hé ®-êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ mµ §¶ng

vµ nhµ n-íc ta ®ang x©y dùng, t«i chän vÊn ®Ò "Mèi quan hÖ gi÷a c¸i riªng vµ

c¸i chung vµ vËn dông trong qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta"

lµm c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh.

Hoµn thµnh tiÓu luËn nµy, t«i hi väng cã thÓ gãp mét phÇn nhá cña m×nh

trong viÖc lµm râ, cñng cè lßng tin cña mäi ng-êi vµo c«ng cuéc ®æi míi cña

nhµ n-íc ta, vµ gióp mäi ng-êi quen thuéc h¬n víi mét nÒn kinh tÕ míi ®-îc ¸p

dông ë ViÖt Nam- nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN trong ®iÒu kiÖn thÕ

giíi hiÖn nay.

1

Ch-¬ng 1

C¸i riªng vµ c¸i chung d-íi c¸i nh×n

cña triÕt häc Macxit

1.1. C¸c kh¸i niÖm:

Trong cuéc sèng h»ng ngµy, chóng ta th-êng tiÕp xóc víi mét sè sù vËt hiÖn

tuîng qu¸ tr×nh kh¸c nhau.Mçi sù vËt hiÖn tuîng ®ã ®-îc gäi lµ mét c¸i riªng

,®ång thêi chóng ta còng thÊy gi÷a chung l¹i cã mÆt gièng nhau t-c lµ tån t¹i c¸i

chung gi÷a chóng .

C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn t-îng, mét

qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan.

VÝ dô: Mét hµnh tinh nµo ®Êy hay mét thùc vËt, ®éng vËt nµo ®Êy lµ c¸i ®¬n

nhÊt trong giíi tù nhiªn. C¸i riªng trong lÞch sö x· héi lµ mét sù kiÖn riªng lÎ nµo

®ã, nh- lµ cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña ViÖt nam ch¼ng h¹n. Mét con ng-êi

nµo ®ã: HuÖ, Trang,... còng lµ c¸i riªng. C¸i riªng cßn cã thÓ hiÓu lµ mét nhãm

sù vËt gia nhËp vµo mét nhãm c¸c sù vËt réng h¬n, phæ biÕn h¬n. Sù tån t¹i c¸

biÖt ®ã cña c¸i riªng cho thÊy nã chøa ®ùng trong b¶n th©n nh÷ng thuéc tÝnh

kh«ng lÆp l¹i ë nh÷ng cÊu tróc sù vËt kh¸c. TÝnh chÊt nµy ®-îc diÔn ®¹t b»ng

kh¸i niÖm c¸i ®¬n nhÊt. C¸i ®¬n nhÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ

nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mÆt chØ cã ë mét sù vËt nhÊt ®Þnh mµ kh«ng lÆp l¹i ë

nh÷ng sù vËt kh¸c. VÝ dô chiÒu cao, c©n nÆng, vãc d¸ng... cña mét ng-êi lµ c¸i

®¬n nhÊt. Nã cho biÕt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chØ riªng ng-êi ®ã, kh«ng lÆp l¹i ë

mét ng-êi nµo kh¸c. CÇn ph©n biÖt “c¸i riªng” víi c¸i “®¬n nhÊt”.

MÆt kh¸c, gi÷a nh÷ng c¸i riªng cã thÓ chuyÓn hãa qua l¹i víi nhau, chøng

tá gi÷a chóng cã mét sè ®Æc ®iÓm chung nµo ®ã. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung ®ã ®-îc

triÕt häc kh¸i qu¸t thµnh kh¸i niÖm c¸i chung.

C¸i chung lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc

tÝnh chung kh«ng nh÷ng cã ë mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt ®Þnh ,mµ cßn ®-îc lÆp l¹i

trong nhiÒu sù vËt hiÖn t-îng hay qu¸ tr×nh riªng lÎ kh¸c, nh÷ng mèi liªn hÖ

gièng nhau, hay lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng.

C¸i chung th-êng chøa ®ùng ë trong nã tÝnh qui luËt, sù lÆp l¹i. VÝ dô nh-

qui luËt cung- cÇu, qui luËt gi¸ trÞ thÆng d- lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung mµ mäi nÒn

kinh tÕ thÞ tr-êng b¾t buéc ph¶i tu©n theo.

2

1.2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung:

Trong lÞch sö triÕt häc, mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung ®-îc quan niÖm

kh¸c nhau. Ph¸i duy thùc ®ång nhÊt th-îng ®Õ víi c¸i chung vµ cho r»ng chØ cã

c¸i chung míi tån t¹i ®éc lËp kh¸ch quan vµ lµ ngu«nhiÒu s¶n sinh ra c¸i riªng.

§èi lËp l¹i chñ nghÜa duy thùc, c¸c nhµ triÕt häc duy danh nh- P. Ab¬la (1079-

1142), §umxcot (1265- 1308) cho r»ng chØ nh÷ng sù vËt, hiÖn t-îng tån t¹i riªng

biÖt víi nh÷ng chÊt l-îng riªng cña chóng míi lµ cã thùc cßn kh¸i niÖm c¸i

chung chØ lµ s¶n phÈm cña t- duy cña con ng-êi. ThÊy ®-îc vµ kh¾c phôc h¹n

chÕ cña hai quan niÖm trªn, triÕt häc duy vËt biÖn chøng cho r»ng c¸i chung vµ

c¸i riªng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng mËt thiÕt víi nhau, vµ c¶ hai ®Òu tån t¹i mét

c¸ch kh¸ch quan.

C¸i chung tån t¹i bªn trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng mµ biÓu hiÖn

sù tån t¹i. Kh«ng cã c¸i chung tån t¹i ®éc lËp bªn ngoµi c¸i riªng. VÝ dô qui luËt

bãc lét gi¸ trÞ thÆng d- cña nhµ t- b¶n lµ mét c¸i chung, kh«ng thÕ th× kh«ng

ph¶i lµ nhµ t- b¶n, nh-ng qui luËt ®ã ®-îc thÓ hiÖn ra ngoµi d-íi nh÷ng biÓu

hiÖn cña c¸c nhµ t- b¶n (c¸i riªng).

C¸i riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ víi c¸i chung. NghÜa lµ kh«ng cã

c¸i Riªng nµo tån t¹i tuyÖt ®èi ®éc lËp ,ThÝ dô:Mçi con ng-êi lµ mét c¸i riªng

nh-ng mçi con ng-êi kh«ng thÓ tån t¹i ngoµI mèi liªn hÖ víi tù nhiªn vµ x· héi.

NÒn kinh tÕ nµo còng bÞ chi phèi bëi quy luËt cung-cÇu,quy luËt QHSX phï hîp

víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX,dã lµ c¸i chung .Nh- vËy sù vËt hiÖn t-îng

nµo còng bao hµm c¸i chung

C¸i chung lµ bé phËn,nh-ng s©u s¾c h¬n c¸i riªng, cßn c¸i riªng lµ toµn

bé nh-ng phong phó h¬n c¸i chung. C¸i riªng phong phó h¬n c¸i chung v× ngoµi

®Æc ®iÓm chung ,c¸i riªng cßn cã c¸i ®¬n nhÊt. C¸i chung s©u s¾c h¬n c¸i riªng

v× c¸i riªng ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh ,nh÷ng mèi liªn hÖ æn ®Þnh,tÊt nhiªn, lÆp

l¹i ë nhiÒu c¸i riªng cïng lo¹i .Do vËy c¸i chung lµ c¸i g¾n liÒn víi b¶n chÊt,quy

®Þnh ph-¬ng h-íng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸i chung.

Cã thÓ kh¸i qu¸t mét c«ng thøc nh- sau:

C¸i riªng = c¸i chung + c¸i ®¬n nhÊt

C«ng thøc trªn cã thÓ lµ kh«ng hoµn toµn ®óng mét c¸ch tuyÖt ®èi, nh-ng

trong mét chõng mùc nµo ®ã th× nã cã thÓ nãi ®-îc mét c¸ch chÝnh x¸c quan hÖ

bao trïm gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. C¸i chung chØ gi÷ phÇn b¶n chÊt, h×nh

thµnh nªn chiÒu s©u cña sù vËt, cßn c¸i riªng lµ c¸i toµn bé v× nã lµ mét thùc thÓ

3

sèng ®éng. Trong mçi c¸i riªng lu«n tån t¹i ®ång thêi c¶ c¸i chung vµ c¸i ®¬n

nhÊt. Nhê thÕ, gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa cã sù t¸ch biÖt, võa cã thÓ t¸c ®éng qua

l¹i víi nhau, chuyÓn hãa lÉn nhau. Sù " va ch¹m" gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa lµm

cho c¸c sù vËt xÝch l¹i gÇn nhau bëi c¸i chung, võa lµm cho sù vËt t¸ch xa nhau

bëi c¸i ®¬n nhÊt. Còng nhê sù t-¬ng t¸c nµy gi÷a nh÷ng c¸i riªng mµ c¸i chung

cã thÓ ®-îc ph¸t hiÖn. VÒ ®iÓm nµy, Lªnin nãi: "... C¸i riªng chØ cã thÓ tån t¹i

trong mèi liªn hÖ dÉn tíi c¸i chung". VÝ dô, nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ®Òu

kh¸c nhau, ®Òu lµ c¸i " riªng", chóng cã träng l-îng nguyªn tö cña m×nh, cã ho¸

trÞ cña m×nh, cã ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña m×nh, cã cÊu t¹o vá nguyªn tö cña m×nh...

Nh-ng tÊt c¶ nh÷ng nguyªn tö ®Òu cã c¸i chung: trong mäi nguyªn tö ®Òu cã h¹t

nh©n, vá ®iÖn tö, ®Òu cã nh÷ng h¹t nguyªn tè; h¹t nh©n cña mäi nguyªn tö ®Òu

cã thÓ bÞ ph¸ vì. ChÝnh nhê cã nh÷ng ®Æc tÝnh chung cho mäi nguyªn tö mµ

khoa häc míi cã kh¶ n¨ng biÕn nguyªn tö cña mét nguyªn tè nµy thµnh nguyªn

tö cña mét nguyªn tè kh¸c. Nguyªn tö, còng nh- bÊt cø hiÖn t-îng nµo kh¸c

trong thÕ giíi kh¸ch quan, lµ sù thèng nhÊt cña c¸i kh¸c nhau vµ c¸i gièng nhau,

c¸i ®¬n nhÊt vµ c¸i phæ biÕn.

Trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau, c¸i chung cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh c¸i

®¬n nhÊt vµ ng-îc l¹i. VÝ dô: tr-íc §¹i héi §¶ng VI th× kinh tÕ thÞ tr-êng, kho¸n

s¶n phÈm chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, cßn c¸i chung lµ c¬ chÕ bao cÊp; nh-ng tõ sau §¹i

héi §¶ng VI th× kinh tÕ thÞ tr-êng l¹i dÇn trë thµnh c¸i chung, cßn kinh tÕ tËp

trung bao cÊp thµnh c¸i ®¬n nhÊt, chØ cßn tån t¹i trong mét sè ngµnh nh- an ninh

quèc phßng...

Sù ph©n biÖt gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®¬n nhÊt nhiÒu khi chØ mang tÝnh t-¬ng

®èi. Cã nh÷ng ®Æc ®iÓm xÐt ë trong nhãm sù vËt nµy lµ c¸i ®¬n nhÊt, nh-ng nÕu

xÐt ë trong nhãm sù vËt kh¸c l¹i lµ c¸i chung. VÝ dô nh- c©y cèi lµ mét ®Æc ®iÓm

chung khi xÐt tËp hîp c¸c c©y nh- b¹ch ®µn, ph-îng vÜ, bµng… nh-ng nÕu xÐt

trong ph¹m vi thùc vËt th× c©y cèi chØ lµ mét ®Æc ®iÓm ®¬n nhÊt chØ c¸c lo¹i c©y,

mµ ngoµi ra thùc vËt cßn cã cá, bôi rËm, nÊm... XÐt mét vÝ dô kh¸c, qui luËt

cung- cÇu lµ c¸i chung trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nh-ng trong toµn bé c¸c h×nh

thøc kinh tÕ trong lÞch sö th× nã l¹i chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, ®Æc tr-ng cho kinh tÕ thÞ

tr-êng mµ kh«ng thÓ lµ ®Æc ®iÓm chung cho mäi h×nh thøc kh¸c nh- kinh tÕ tù

cung tù cÊp ch¼ng h¹n.

Trong mét sè tr-êng hîp ta ®ång nhÊt c¸i riªng víi c¸i chung, kh¼ng ®Þnh

c¸i riªng lµ c¸i chung. VÝ dô nh- nh÷ng c©u sau: “hoa hång lµ hoa”, “kinh tÕ thÞ

4

tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN lµ kinh tÕ thÞ tr-êng”... Nh÷ng tr-êng hîp ®ã thÓ

hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung. Quan hÖ bao trïm cña c¸i riªng ®èi

víi c¸i chung ®· trë thµnh quan hÖ ngang b»ng. Tuy nhiªn nh÷ng ®Þnh nghÜa nh-

trªn chØ nh»m môc ®Ých t¸ch sù vËt ra khái nh÷ng ph¹m vi kh«ng thuéc sù vËt

Êy, chø kh«ng dïng ®Ó chØ toµn bé nh÷ng ®Æc tÝnh cña sù vËt.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn t-îng,trong nh÷ng ®iÒu kiÖn

nhÊt ®Þnh “c¸i ®¬n nhÊt” cã thÓ biÕn thµnh “c¸i chung” vµ ng-îc l¹i “c¸i chung”

cã thÓ biÕn thµnh “c¸i ®¬n nhÊt” ,nªn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cã thÓ vµ cÇn

ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó “c¸i ®¬n nhÊt” cã lîi cho con ng-êi trë thµnh”c¸i

chung” vµ “c¸i chung” bÊt lîi trë thµnh “c¸i ®¬n nhÊt”.

Trªn c¬ së nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, ta ®· ®-a ra

mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña ViÖt nam mét c¸ch

thÝch hîp, cè g¾ng theo kÞp tèc ®é t¨ng tr-ëng cña c¸c n-íc ph¸t triÓn trªn thÕ

giíi, t¨ng c-êng c¬ së vËt chÊt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi.

5

Ch-¬ng 2:

C¸i chung vµ c¸i riªng nh×n d-íi vÊn ®Ò

Kinh tÕ ViÖt Nam vµ kinh tÕ thÕ giíi

XÐt vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ta thÊy nÒn kinh tÕ n-íc ta ®ang hoµ

nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi, sù giao l-u vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu

t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ n-íc ta gÇn gòi

h¬n víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi. T-¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸

trong n-íc gÇn gòi h¬n víi t-¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ. ThÞ tr-êng trong

n-íc g¾n liÒn víi thÞ tr-¬ng thÕ giíi . NÒn Kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét bé phËn cña

nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o nªn mét chØnh thÓ hoµn chØnh cña nÒn

kinh tÕ thÕ giíi

Xu h-íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña

mçi n-íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, sù c¹nh tranh

gi÷a c¸c quèc gia ®· thay ®æi h¼n vÒ chÊt, kh«ng cßn lµ d©n sè ®«ng, vò khÝ

nhiÒu, qu©n ®éi m¹nh mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña

c¸c quèc gia lµ t¹o ®-îc nhiÒu cña c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh, lµ tèc

®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp.

TiÒm lùc kinh tÕ ®· trë thµnh th-íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n

téc, lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng cÇm

quyÒn.

Nh- vËy víi t- c¸ch lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× viÖc tiÕp thu

nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n nh÷ng nÐt chung trong tæng thÓ ®ã ®Ó hoµn thiÖn nÒn

kinh tÕ ViÖt Nam lµ tÊt yÕu . Tuy nhiªn ta kh«ng ®-îc phÐp chØ tiÕp thu mét c¸ch

h×nh thøc ph¶i tiÕp thu cã chän läc cho phï hîp víi ®iÌu kiÖn ®Êt n-íc .Ph¶i gi÷

d-îc nh-ng nÐt ®Æc tr-ng riªng t-c lµ ph¶i b¶o tån c¸i ®¬n nhÊt cña kinh tÕ ViÖt

Nam tõ ®ã cßn ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi vÒ chÊt, thÓ hiÖn

sù ph¸t triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng TBCN.

6

Ch-¬ng 3

Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt

Nam trªn c¬ së nguyªn lý vÒ c¸i chung vµ c¸i riªng

3.1. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan:

3.1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng:

Trªn gãc ®é vÜ m«, thÞ tr-êng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tån t¹i mét c¸ch

kh¸ch quan cïng víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸, vµ l-u th«ng

hµng ho¸. ë ®©u vµ khi nµo cã s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ë ®ã vµ khi Êy cã thÞ

tr-êng. "Khi thÞ tr-êng, nghÜa lµ lÜnh vùc trao ®æi më réng ra th× quy m« s¶n

xuÊt còng t¨ng lªn, sù ph©n c«ng s¶n xuÊt còng trë nªn s©u s¾c h¬n" (1). Theo

David Begg, thÞ tr-êng "lµ sù biÓu hiÖn thu gän cña qu¸ tr×nh mµ th«ng qua ®ã

c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c gia ®×nh vÒ tiªu dïng c¸c mÆt hµng nµo, c¸c quyÕt ®Þnh

cña c¸c c«ng ty vÒ s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo vµ c¸i quyÕt ®Þnh cña

ng-êi c«ng nh©n vÒ viÖc lµm bao l©u, cho ai ®Òu ®-îc dung hßa b»ng sù ®iÒu

chØnh gi¸ c¶". Ta còng cã thÓ ®Þnh nghÜa thÞ tr-êng lµ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng mua

b¸n hµng hãa, n¬i cung gÆp cÇu.

Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét hÖ thèng tù ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, b¶o ®¶m cã n¨ng

suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ cao; d- thõa vµ phong phó hµng ho¸; dÞch vô ®-îc

më réng vµ coi nh- hµng ho¸ thÞ tr-êng; n¨ng ®éng, lu«n lu«n ®æi

míi mÆt hµng, c«ng nghÖ vµ thÞ tr-êng. §ã lµ mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬

chÕ thÞ tr-êng, víi nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n nh-: ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, më

réng thÞ tr-êng, tù do kinh doanh, tù do th-¬ng m¹i, tù ®Þnh gi¸ c¶, ®a d¹ng ho¸

së h÷u, ph©n phèi do quan hÖ cung- cÇu...

3.1.2. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan

XÐt vÒ hoµn c¶nh lÞch sö, xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ kinh tÕ

phong kiÕn. Ngoµi ra n-íc ta võa míi tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh gi÷ n-íc

khèc liÖt, mµ ë ®ã, c¬ së vËt chÊt vèn ®· Ýt ái cßn bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ.

Sau chiÕn tranh, ta tiÕp tôc x©y dùng nÒn kinh tÕ bao cÊp, kÕ ho¹ch ho¸ tËp

trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ TLSX. Trong thêi gian ®Çu sau

chiÕn tranh, víi sù nç lùc cña nh©n d©n ta, cïng sù gióp ®ì cña c¸c n-íc trong hÖ

thèng XHCN mµ m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ ®· ph¸t huy ®-îc tÝnh -u viÖt cña nã. Tõ

mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu vµ ph©n t¸n, b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ nhµ n-íc ®· tËp

trung vµo tay m×nh mét l-îng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n vµ tiÒn b¹c

7

®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi kú nµy tá ra

phï hîp, ®· huy ®éng ë møc cao nhÊt søc ng-êi søc cña cho tiÒn tuyÕn.

Sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam, trªn bøc tranh vÒ nÒn kinh tÕ n-íc ta tån

t¹i mét lóc c¶ ba gam mµu: kinh tÕ tù cÊp tù tóc, kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung

vµ kinh tÕ hµng ho¸. Do sù kh«ng hµi hoµ gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ vµ sù chñ quan

cøng nh¾c kh«ng c©n nh¾c tíi sù phï hîp cña c¬ chÕ qu¶n lý mµ chóng ta ®·

kh«ng t¹o ra ®-îc ®éng lùc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ cßn g©y l·ng phÝ

tµi nguyªn, « nhiÔm m«i tr-êng... Lóc nµy, n-íc ta ®ång thêi còng bÞ c¾t gi¶m

nguån viÖn trî tõ c¸c n-íc XHCN. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã ®· khiÕn cho

nÒn kinh tÕ n-íc ta trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 l©m vµo khñng ho¶ng trÇm

träng, ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót, thËm chÝ ë mét sè n¬i cßn bÞ n¹n ®ãi ®e

do¹. Nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i nµy lµ tõ nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n nh-:

• Ta ®· thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt trªn mét qui m«

lín trong ®iÒu kiÖn ch-a cho phÐp, khiÕn cho mét bé phËn tµi s¶n v« chñ vµ

kh«ng sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc vèn ®ang rÊt khan hiÕm cña ®Êt n-íc

trong khi d©n sè ngµy mét gia t¨ng víi tØ lÖ kh¸ cao 2, 2%.

• Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi theo lao ®éng còng trong ®iÒu kiÖn ch-a cho

phÐp. Khi tæng s¶n phÈm quèc d©n thÊp ®· dïng h×nh thøc võa ph©n phèi

b×nh qu©n võa ph©n phèi l¹i mét c¸ch gi¸n tiÕp ®· lµm mÊt ®éng lùc cña sù

ph¸t triÓn.

ViÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n-íc l¹i sö dông c¸c c«ng cô hµnh chÝnh,

mÖnh lÖnh theo kiÓu thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu tù do lùa chän cña

ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng ®· kh«ng kÝch thÝch sù s¸ng t¹o cña hµng triÖu

ng-êi lao ®éng.

Trong khi ®ã, nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ tr-êng, CNTB ®· ®¹t ®-îc

nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng

suÊt lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ tr-êng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh

qu¶ vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ng-êi nh¹y c¶m, tinh tÕ,

víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Do m¾c ph¶i nh÷ng

sai lÇm nh- trªn mµ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN ë n-íc ta kh«ng thÓ chÊp nhËn

viÖc tiÕp tôc kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nh- tr-íc. Víi tinh thÇn tÝch cùc söa ®æi, sau

khi ®· nhËn ra nh÷ng sai lÇm, t¹i ®¹i héi VI cña §¶ng ®· chñ tr-¬ng ph¸t triÓn

nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ

c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh XHCN. §Õn ®¹i héi VII

8

§¶ng ta x¸c ®Þnh viÖc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ë n-íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan

vµ trªn thùc tÕ ®ang diÔn ra viÖc ®ã, tøc lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸

tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng

XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong lý

luËn còng nh- trong thùc tÕ.

Ta ®· chÝnh thøc chÊp nhËn kinh tÕ thÞ tr-êng mét c¸ch c¬ b¶n, cïng

nh÷ng -u ®iÓm cña nã mét c¸ch tæng thÓ, l©u dµi mµ kh«ng cßn ®¬n thuÇn phñ

nhËn nh- tr-íc n÷a (r»ng kinh tÕ thÞ tr-êng chØ lµ ®Æc tr-ng riªng cã cña CNTB;

n-íc ta kh«ng ®i theo CNTB thÞ còng kh«ng thÓ ¸p dông kinh tÕ thÞ tr-êng trong

ph¸t triÓn kinh tÕ). §¶ng ta cßn chØ râ r»ng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù phï hîp

víi thùc tÕ n-íc ta, phï hîp víi c¸c qui luËt kinh tÕ vµ víi xu thÕ cña thêi ®¹i:

• NÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th× kh«ng thÓ

nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø ch-a muèn nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó

më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû t¸m m-¬i ®· chØ râ

thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cò cho dï chóng ta ®· liªn tôc chóng ta ®· liªn tôc

®æi míi hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nh-ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n

xuÊt x· héi ®¹t møc rÊt thÊp. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng næi nhu cÇu tiªu

dïng cña x· héi, tÝch luü hÇu nh- kh«ng cã, ®«i khi cßn ¨n l¹m c¶ vµo vèn

vay cña n-íc ngoµi.

• Do ®Æc tr-ng cña nÒn kinh tÕ tËp trung lµ rÊt cøng nh¾c nªn nã chØ cã t¸c

dông thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ trong giai ®o¹n ng¾n vµ chØ cã t¸c dông

ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng. NÒn kinh tÕ chØ huy ë n-íc ta tån t¹i

qu¸ dµi nªn nã kh«ng nh÷ng kh«ng cßn t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc

®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn mµ nã cßn sinh ra nhiÒu hiÖn t-îng tiªu cùc lµm

gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt.

• XÐt vÒ sù tån t¹i thùc tÕ ë n-íc ta nh÷ng nh©n tè cña kinh tÕ thÞ tr-êng. VÒ

vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng thÞ

tr-êng ë n-íc ta lµ thÞ tr-êng s¬ khai. Nh-ng thùc tÕ kinh tÕ thÞ tr-êng ®·

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®¹t ®-îc nh÷ng møc ph¸t triÓn kh¸c nhau ë hÇu

hÕt c¸c ®« thÞ vµ c¸c vïng ®ång b»ng ven biÓn. ThÞ tr-êng trong nuíc ®·

®-îc th«ng suèt vµ v-¬n tíi c¶ nh÷ng vïng hÎo l¸nh vµ ®ang ®-îc më

réng víi thÞ tr-êng quèc tÕ. Nh-ng thÞ tr-êng ë n-íc ta ph¸t triÓn ch-a

®ång bé, cßn thiÕu h¼n thÞ tr-êng ®Êt ®ai vµ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thÞ tr-êng tù

do, møc ®é can thiÖp cña nhµ n-íc cßn rÊt thÊp.

9

• Xu h-íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña

mçi n-íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ chÝnh lµ

tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña c¸c quèc gia lµ t¹o

®-îc tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn, thÊt

nghiÖp thÊp. Kinh tÕ ®· trë thµnh th-íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh

cña mçi d©n téc, lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh

cña c¸c ®¶ng cÇm quyÒn.

Nh- vËy viÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu

®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn ta kh«ng ®-îc phÐp chØ tiÕp thu h×nh thøc kinh tÕ

thÞ tr-êng tõ chÕ ®é TBCN (vèn ®-îc ®Èy lªn giai ®o¹n ph¸t triÓn rÊt cao so víi

nh÷ng thêi kú tr-íc) mµ tõ ®ã cßn ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi

vÒ chÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng

TBCN.

3.2. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta:

3.2.1. NÒn kinh tÕ n-íc ta mang b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr

-êng thÕ giíi:

Tr-íc hÕt, nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nªn nã tu©n theo

mäi quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng: quy luËt cung- cÇu, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d-,

quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ...

C¸c lo¹i thÞ tr-êng, c¸c mèi quan hÖ thÞ tr-êng ®-îc ph¸t triÓn phong phó,

®a d¹ng, thÓ hiÖn tr×nh ®é cao trong viÖc ph©n c«ng lao ®éng thµnh nhiÒu ngµnh

nghÒ. Sù kh¸c biÖt vÒ së h÷u tµi s¶n ®· ®-îc chÊp nhËn (kh«ng cßn chØ chÊp

nhËn h×nh thøc së h÷u nhµ n-íc, tËp thÓ nh- tr-íc) vµ lîi nhuËn trë thµnh ®éng

lùc ph¸t triÓn. Theo ®ã, ®· h×nh thµnh mét líp ng-êi míi n¨ng ®éng h¬n, b¸m

s¸t thÞ tr-êng h¬n vµ "biÕt lµm kinh tÕ h¬n". ë n-íc ta hiÖn nay còng h×nh thµnh

vµ tån t¹i c¶ nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng: t©m lý qu¸ coi träng ®ång

tiÒn, ch¹y theo lîi nhuËn, sù ph©n cùc giµu nghÌo qu¸ møc, kinh tÕ ph¸t triÓn

mÊt c©n ®èi…. Kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta còng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc ®Ó

khèng chÕ, gi¶m bít nh÷ng khuyÕt tËt ®ã cïng nh÷ng t¸c h¹i cña nã. Nh-ng tuy

nhiªn, nh÷ng khuyÕt tËt ®ã vÉn cßn tån t¹i ©m Ø trong x· héi vµ trong suy nghÜ

cña mét sè ng-êi.

NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta hiÖn nay còng tu©n theo xu h-íng chung ph¸t

triÓn kinh tÕ thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n-íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù

ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, tiÕn tíi hoµ nhËp thµnh mét thÞ tr-êng chung trªn

10

toµn thÕ giíi. T-¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ trong n-íc còng ngµy

cµng gÇn gòi h¬n víi t-¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ.

3.2.2.

Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë Vi

Öt nam:

NÕu trong CNTB hiÖn ®¹i, kinh tÕ thÞ tr-êng ®Æt d-íi sù qu¶n lý cña nhµ

n-íc t- s¶n ®éc quyÒn v× lîi Ých cña giai cÊp t- s¶n, th× trong nÒn kinh tÕ thÞ

tr-êng n»m d-íi sù qu¶n lý cña nhµ n-íc XHCN nh»m phôc vô lîi Ých cña nh©n

d©n, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu gi¶i phãng con ng-êi, vµ v× con ng-êi. §Ó thùc

hiÖn môc tiªu ®ã, ph¶i t×m kiÕm nhiÒu gi¶i ph¸p, kh«ng gi¶n ®¬n chØ xem xÐt

quan hÖ së h÷u mµ lµ gi¶i quyÕt ®ång bé tõ vÊn ®Ò së h÷u, qu¶n lý, ph©n phèi;

t×m ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn trªn c¬ së x©y dùng vËt chÊt- kü thuËt cho x· héi

míi, lµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, biÕn n-íc ta tõ mét n-íc n«ng

nghiÖp l¹c hËu thµnh mét n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §-êng lèi ph¸t triÓn ®ã

®· ®-îc §¶ng ta chØ râ: X©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc

theo ®Þnh h-íng XHCN; lu«n gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng XHCN trong qu¶ tr×nh ®æi

míi, kÕt hîp víi sù kiªn ®Þnh vÒ môc tiªu, nguyªn t¾c vµ linh ho¹t trong gi¶i

ph¸p.

Chóng ta kh«ng coi kinh tÕ thÞ tr-êng lµ môc tiªu mµ chØ lµ mét c«ng cô,

gi¶i ph¸p, ph-¬ng tiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô

lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n lao ®éng, nh»m môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi

c«ng b»ng, v¨n minh. Cïng víi viÖc sö dông ®éng lùc cña kinh tÕ thÞ tr-êng,

ngay tõ ®Çu, §¶ng ta chñ tr-¬ng ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt ph¶i ®i ®«i víi x©y

dùng quan hÖ s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng yÕu kÐm vÒ qu¶n lý vµ ph©n phèi, x©y

dùng quan hÖ con ng-êi víi con ng-êi, mét x· héi giµu t×nh th-¬ng vµ lßng nh©n

¸i; t¨ng tr-ëng kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, lµm cho thÞ tr-êng

mang tÝnh nh©n v¨n h¬n.

D-íi CNTB, kinh tÕ thÞ tr-êng mang tÝnh c¹nh tranh theo kiÓu c¸ lín nuèt

c¸ bÐ, bÊt b×nh ®¼ng, bÊt c«ng; nh-ng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng trong x· héi XHCN

vÉn mang tÝnh c¹nh tranh, sö dông c¹nh tranh lµm ®éng lùc ph¸t triÓn nh-ng

kh«ng c¹nh tranh d· man; t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®i ®«i víi c«ng b»ng x· héi,

khuyÕn khÝch lµm giµu g¾n víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh¾c phôc sù ph©n cùc

giµu nghÌo, gia t¨ng vÒ møc sèng nh-ng vÉn gi÷ g×n ®-îc ®¹o ®øc, b¶n s¾c v¨n

ho¸ d©n téc.

11

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, kinh tÕ nhµ n-íc ®-îc chän läc, s¾p xÕp l¹i, kh¼ng

®Þnh hîp lý ph¹m vi cÇn n¾m gi÷, n¾m lÊy nh÷ng m¹ch m¸u chñ yÕu lµm ®éi

qu©n chñ lùc trong x©y dùng vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ, lµm nßng cèt h-íng dÉn cac

thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ho¹t ®éng ®óng h-íng.

Quan hÖ ph©n phèi trong kinh tÕ thÞ tr-êng TBCN lµ nhµ t- b¶n n¾m gi÷ ph©n

lín s¶n phÈm.Ta chñ tr-¬ng ph©n phèi theo lao ®éng, theo vèn trªn c¬ sá khuyÕn

khÝch mäi ng-êi tù do s¶n xuÊt kinh doanh c«ng khai hîp ph¸p, ®ång thêi thùc

hiÖn chÝnh s¸ch c«ng b»ng x· héi. Ta chñ tr-¬ng chèng bãc lét, bÊt c«ng, ch¨m

lo sù nghiÖp y tÕ, gi¸o dôc, ®Êu tranh cho mét nÒn ®¹o ®øc míi, mét lèi sèng

lµnh m¹nh. ChØ cã kÕt hîp môc tiªu kinh tÕ víi môc tiªu x· héi míi thÓ hiÖn

®-îc b¶n chÊt cña chÕ ®é míi. Tuy nhiªn, ®Ó cã ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn ph¶i

khuyÕn khÝch tÝch tô, tÝch luü, s¸ng kiÕn c¸ nh©n, chÊp nhËn ph©n ho¸ do lao

®éng s¸ng t¹o (nh-ng kiªn quyÕt xo¸ bá ph©n ho¸ do bÊt c«ng).

XuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu, trong

®ã n«ng nghiÖp chiÕm vai trß chñ chèt (chiÕm 75% d©n sè) nh-ng l¹i tån t¹i

ph-¬ng thøc s¶n xuÊt víi tr×nh ®é thÊp "con tr©u ®i tr-íc c¸i cµy theo sau".

Ngoµi ra, n-íc ta míi chØ b-íc vµo x©y dùng kinh tÕ thÞ tr-êng trong vµi n¨m

gÇn ®©y nªn ch-a cã nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý. KÕt qu¶ lµ hiÖn nay, tr×nh ®é

ph¸t triÓn kinh tÕ n-íc ta cßn thÊp, mang tÝnh tù tóc lµ chñ yÕu, c¬ së vËt chÊt

yÕu kÐm, thu nhËp thÊp 400 USD/ ng-êi, tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ cßn non yÕu,

kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm. Do vËy mµ ta cÇn cã thêi gian lµm quen, häc hái kinh

nghiÖm cña n-íc ngoµi trong nhiÒu lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý vµ ph¸t triÓn

kinh tÕ.

Kh«ng chØ cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp mµ cßn ph¶i tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh

khèc liÖt, kÐo dµi. Do hai cuéc chiÕn tranh ®ã mµ c¬ së h¹ tÇng vèn ®· thÊp l¹i

cßn bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Ta kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng vÒ vèn, kü thuËt ®Ó cã thÓ b-íc

ngay vµo x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng thùc sù hiÖn ®¹i, víi c¸c c«ng

nghÖ cã hµm l-îng kü thuËt cao nh- nhiÒu n-íc t- b¶n vèn ®· cã tíi ba thÕ kû

tÝch luü.

ThÞ tr-êng n-íc ta vÉn cßn nhá hÑp, s¬ khai, cßn nh÷ng rèi lo¹n vµ nhiÒu yÕu

tè tù ph¸t. Ngoµi ra thÞ tr-êng ë n-íc ta vÉn ch-a ®Çy ®ñ, nhiÒu h×nh thøc thÞ

tr-êng cßn thiÕu hoÆc míi chØ ë d¹ng manh nha nh- thÞ tr-êng tiÒn tÖ, thÞ tr-êng

vèn, thÞ tr-êng søc lao ®éng..., nªn ch-a thÓ thùc sù hoµ nhËp víi thÞ tr-êng thÕ

giíi.

12

N-íc ta cã truyÒn thèng v¨n ho¸ l©u ®êi, nh©n d©n ta vèn cã sù khÐo lÐo cao

nªn cã thÓ ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cÇn cã ®é tinh x¶o, khÐo lÐo cao

nh- tr¹m kh¾c, ®an... ®Æc biÖt lµ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ truyÒn thèng, ë c¸c

lµng nghÒ truyÒn thèng nh- tranh §«ng Hå, s¬n mµi kh¶m trai... Tuy nhiªn,

trong lÞch sö n-íc ta cã thÓ nãi chØ lµ lÞch sö cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh chèng

x©m l-îc mµ kh«ng cã trang nµo vÒ viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, trong vèn tõ truyÒn

th«ng d-êng nh- rÊt xa l¹ víi thuËt ng÷ "lµm kinh tÕ". Ngoµi ra, ta míi ®æi míi

nÒn kinh tÕ nªn vÉn cßn nh÷ng ng-êi thuéc "thÕ hÖ cò"- thÕ hÖ cña c¬ chÕ bao

cÊp. Hä "dÞ øng" víi kinh tÕ thÞ tr-êng, coi kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét thø g× ®ã rÊt

xÊu xa mµ m×nh kh«ng thÓ chÊp nhËn, vµ lµm theo ®-îc; vµ hä còng kh«ng ®ñ

n¨ng ®éng ®Ó thÝch øng víi tèc ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng.

Quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi, bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt cho nh÷ng

ng-êi, gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch m¹ng, thµnh lËp nh÷ng lµng t×nh th-¬ng gióp

®ì nhiÒu ng-êi kh«ng n¬i n-¬ng tùa..., kiÓm so¸t, gi¶m thiÓu nh÷ng mÆt tiªu cùc

so kinh tÕ thÞ tr-êng g©y ra; ®ã lµ nh÷ng biÖn ph¸p gi¶m khuyÕt tËt x· héi cña

kinh tÕ thÞ tr-êng mµ nhµ n-íc ta ®· thùc hiÖn. Nhê ®ã, nhµ n-íc kh«ng cßn lµ

"kÎ g¸c cæng trung thµnh cho së h÷u t- nh©n" mµ ®· trë thµnh mét lùc l-îng

quan träng trong viÖc ®iÒu tiÕt x· héi, khèng chÕ khuyÕt tËt x· héi.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, héi nhËp víi kinh tÕ thÞ tr-êng thÕ giíi, ta

lu«n chó ý tíi viÖc ®¶m b¶o ®éc lËp, tù chñ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ®¶m b¶o ®éc

lËp, tù do cho d©n téc, gi÷ g×n b¶n s¾c d©n téc.

3.2.3. Nh÷ng th¾ng lîi b-íc ®Çu mµ kinh tÕ thÞ tr-êng mang l¹i:

XÐt vÒ lÜnh vùc con ng-êi, ng-êi ViÖt nam hiÖn nay ®· thÓ hiÖn sù n¨ng ®éng,

tinh tÕ, nh¹y c¶m( ®Æc biÖt lµ víi thÞ tr-êng) h¬n h¼n so víi nh÷ng n¨m t¸m

m-¬i.

mét ®-êng lèi ®óng ®¾n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh riªng( con ng-êi, tù

nhiªn, x· héi, ®iÒu kiÖn lÞch sö...) cñaViÖt nam mµ nÒn kinh tÕ còng nh- ®êi

• So víi n¨m 1993, tæng s¶n phÈm trong n-íc n¨m 1994 t¨ng 8,5%, trong ®ã

s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 13%, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 4%, kim ng¹ch

xuÊt khÈu t¨ng 20,8%; l¹m ph¸t ®-îc kiÒm chÕ. B-íc ®Çu thu hót ®-îc vèn

®Çu t- n-íc ngoµi víi sè vèn ®¨ng ký 10 tû USD. NÒn kinh tÕ ®· b¾t ®Çu cã

13

biÕt ph¸t huy vµ tËn dông ®-îc lîi thÕ so s¸nh trong quan hÖ kinh tÕ quèc

tÕ.

• S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn tõ chç thiÕu l-¬ng thùc triÒn miªn ®Õn nay

ta ®· ®øng thø hai trong sè nh÷ng n-íc xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt thÕ giíi.

• Theo sè liÖu thu thËp ®-îc, -íc tÝnh chØ sè GNP cña ViÖt nam ®· t¨ng ®¸ng

kÓ sau vµi n¨m ®æi míi:

ChØ tiªu

1971

4,97

101

1983

5,14

94

1986

5,78

101

1996

12,46

175

Trªn ®Çu ng-êi

Nh÷ng -íc tÝnh GNP cña ViÖt nam tr-íc vµ sau ®æi míi

( Nhµ xuÊt b¶n thèng kª 1996)

C«ng t¸c x· héi còng ®ang ngµy cµng ®-îc coi träng. Ta ®· vµ ®ang kiÓm

so¸t ®-îc phÇn nµo nh÷ng khuyÕt tËt x· héi do kinh tÕ thÞ tr-êng mang l¹i, bï

®¾p nh÷ng mÊt m¸t cho c¸c gia ®×nh c¸ch m¹ng, thùc hiÖn mét sè phóc lîi x·

3.2.4.

Mét sè gi¶i ph¸p tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ViÖt Nam nh÷ng

n¨m tíi tõ gãc ®é nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cñaViÖt Nam

N-íc ta ®i lªn tõ mét nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹c hËu, c¬ së vËt chÊt

nghÌo nµn. MÆt kh¸c, cã thÓ nãi lÞch sö 4000 n¨m cña n-íc ta lµ lÞch sö cña

sö cña nh÷ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Céng thªm víi c¬ chÕ bao cÊp nhµ

n-íc ta ¸p dông sau chiÕn tranh ®· khiÕn cho nÒn kinh tÕ n-íc ta vèn ®· bÞ tµn

chÊt l¹c hËu cïng ph-¬ng c¸ch qu¶n lý kÐm hiÖu qu¶ ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng

n-íc ta cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp, c¬ cÊu qu¶n lý cßn non yÕu. Kinh tÕ thÞ

tr-êng n-íc ta hiÖn nay ®-îc ®¸nh gi¸ lµ chËm so víi thÕ giíi hµng thÕ kû.

Muèn ®uæi kÞp tèc ®é ph¸t triÓn, c¬ së vËt chÊt cña c¸c n-íc ph¸t triÓn trªn thÕ

giíi ta kh«ng thÓ ®i tuÇn tù tõ kinh tÕ thÞ tr-êng tù do sang kinh tÕ thÞ tr-êng

hiÖn ®¹i nh- lµ h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng chung cña toµn thÕ giíi mµ

ph¶i chän c¸ch "®i t¾t" sang kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i. Nh-ng muèn "®i t¾t"

®-îc nh- vËy ®ßi hái ta ph¶i chÊp nhËn nh÷ng th¸ch thøc rÊt gay g¾t, vµ sù nç

lùc ghª gím. Ta "®ãn ®Çu", ¸p dông nh÷ng tiÕn bé míi cña khoa häc kü thuËt

14

l-îng. §iÒu nµy ®ßi hái ta ph¶i ®µo t¹o ®-îc "líp ng-êi míi", quen thuéc víi

khoa häc kü thuËt, kh«ng c¶m thÊy l¹ lÉm víi nh÷ng m¸y mãc hiÖn ®¹i, ®ßi hái

ng-êi lao ®éng ph¶i cã tr×nh ®é cao. §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®ã, ta ph¶i ®Èy m¹nh

ph¸t triÓn khoa häc, gi¸o dôc ®µo t¹o, còng nh- cã nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t hiÖn,

N-íc ta cã vÞ trÝ v« cïng thuËn lîi, ®ång thêi l¹i cã nhiÒu danh lam th¾ng

c¶nh ®Ñp ®-îc thÕ giíi c«ng nhËn. Do ®ã, ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn giao th«ng vËn

t¶i vµ du lÞch lµ rÊt lín. NhiÒu n-íc nãi r»ng hä "thÌm" ®-îc cã ®iÒu kiÖn nh-

ViÖt nam vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, vµ nÕu cã ®-îc th× hä sÏ thu vÒ mét doanh thu khæng lå

tõ ngµnh du lÞch. Nh-ng hiÖn nay viÖc ph¸t triÓn du lÞch ë n-íc ta cßn rÊt h¹n

chÕ, ch-a t-¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. §iÒu ®ã ®Æt ra mét yªu cÇu n÷a cho c«ng

cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ ë n-íc ta: ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn du lÞch sao cho t-¬ng

xøng víi tiÒm n¨ng cña m×nh, tÝch cùc thu ngo¹i tÖ tõ ngµnh du lÞch ®Ó ph¸t triÓn

Ng-êi ViÖt nam ®-îc ®¸nh gi¸ lµ khÐo lÐo. Ta cã nhiÒu lµng nghÒ thñ c«ng

mü nghÖ næi tiÕng nh- lµng tranh §«ng Hå ch¼ng h¹n. NhiÒu n-íc tá ra -a

chuéng hµng thñ c«ng cña ta, muèn ®Æt hµng cïng ta nh-ng do hµng rµo thuÕ

kü thuËt vµo s¶n xuÊt truyÒn thèng, khiÕn cho l-îng hµng s¶n xuÊt ra Ýt, kh«ng

®ñ trang tr¶i cho nh÷ng lÖ phÝ ph¶i chÞu do thuÕ quan nªn ta ®· mÊt nhiÒu hîp

®ång. §Ó ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña c¸c lµng nghÒ thñ c«ng nh- §¶ng ta ®· dù

kiÕn ®ßi hái mét sù ®æi míi toµn diÖn trong c¸ch lµm viÖc cña nh÷ng thî giái,

t¨ng hµm l-îng khoa häc kü thuËt trong s¶n xuÊt, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµm b»ng

c¶n trë cho sù ®Çu t- cña n-íc ngoµi vµo ViÖ nam.

NÒn kinh tÕ cã sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u, vÒ thµnh phÇn kinh tÕ, vÒ

cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc. Ta vÉn cßn chÞu ¶nh

h-ëng cña c¬ chÕ bao cÊp ë tÝnh chÊt thiÕu n¨ng ®éng, û l¹i vµo nhµ n-íc, kh«ng

viÖc c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc trë thµnh g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ, kh«ng thÓ

15

gi÷ vai trß chñ ®¹o nh- tr-íc. Theo thèng kª, hµng n¨m tuy 75% sè vèn ®Çu t-

cho ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n-íc, vµ chØ cã 25% dµnh cho c¸c doanh nghiÖp t-

lÖch rÊt nhá so víi tû lÖ vèn ®Çu t-. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi, ta buéc ph¶i ®Æt

c¬ quan nhµ n-íc ph¶i trë nªn n¨ng ®éng h¬n, b¸m s¸t víi nh÷ng biÕn ®éng cña

vai trß chñ ®¹o, ®Þnh h-íng nh- tr-íc.

HiÖn nay, sù qu¶n lý b»ng ph¸p luËt cña ta vÉn cßn nhiÒu s¬ hë, t¹o ®iÒu

kiÖn cho téi ph¹m kinh tÕ ph¸t triÓn. Do ®ã yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i thiÕt lËp luËt

v¨n minh, cã v¨n hãa, vµ t¹o mét m«i tr-êng c¹nh tranh c«ng b»ng, l¹nh m¹nh,

cã trËt tù cho c¸c chñ thÓ kinh doanh.

NÒn kinh tÕ cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n va cã sù qu¶n lý cña nhµ

n-íc sao cho võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn kinh tÕ võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn x· héi vµ

con ng-êi, gi¶m thiÓu nh÷ng khuyÕt tËt x· héi mµ kinh tÕ thÞ tr-êng mang l¹i.

16

KÕt luËn

C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn t-îng, mét

qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan.

C¸i chung lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng

mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ gièng nhau, hay lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng. C¸i chung

th-êng chøa ®ùng ë trong nã tÝnh qui luËt, sù lÆp l¹i.

Gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung lu«n cã mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau.

C¸i chung tån t¹i bªn trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng ®Ó thÓ hiÖn sù tån t¹i

cña minh; cßn c¸i riªng tån t¹i trong mèi liªn hÖ dÉn ®Õn c¸i chung.

Víi vai trß lµ mét c¸i riªng, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë

thÞ tr-êng, ®ång thêi còng chøa ®ùng nh÷ng ®Æc ®iÓm, b¶n s¾c ®Æc tr-ng, vèn cã,

riªng cña ViÖt nam.

Chñ tr-¬ng l·nh ®¹o cña §¶ng ®· thÓ hiÖn sù s¸ng suèt trong nhËn thøc

nh-ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vÉn cßn nhiÒu thiÕu sãt khiÕn cho kinh tÕ thÞ

tr-êng n-íc ta ch-a vËn dông ®-îc hÕt c¸c lîi Ých, còng nh- kh¾c phôc hoµn

toµn nh÷ng nh-îc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ tr-êng nãi chung, vµ ch-a thÓ hiÖn ®-îc

thµnh mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i mang b¶n s¾c cña ViÖt nam. Trong viÖc

viÖc lµm ¨n. V× thÕ mµ nhiÒu doanh nghiÖp n-íc ngoµi kh«ng muèn ®Çu t- vµo

ViÖt nam cho dï nhËn thÊy mét thÞ tr-êng réng më, cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t

triÓn.

17

tµi liÖu tham kh¶o

Mai Ngäc C-êng Lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng

NguyÔn Sinh Cóc Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN

NXBTK

Ph¹m ViÖt §µi

Lª TrÇn H¶o

V. I. Lªnin

MÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr-êng

Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c- Lªnin

NXBCTQG

Thèng kª th-¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng NXBTK

Kinh tÕ thÞ tr-êng vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi

Bµn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ tr-êng

§Æng Kim Nhung ChuyÓn giao c«ng nghÖ trong nÒn kinh tÕ thÞ

tr-êng vµ vËn dông vµo ViÖt nam

Nh÷ng vÊn ®Ò: Tæ chøc vµ ®iÒu tiÕt thÞ tr-êng. Mét

sè kinh nghiÖm n-íc ngoµi

T¹p chÝ céng s¶n

sè 9/ 1998

sè 13/ 1996

sè 4/ 1996

sè 68/ 1996

sè 5/ 1996

T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn

T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ

T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ

T¹p chÝ th-¬ng m¹i

§ç §øc ThÞnh

Nhµ n-íc trong kinh tÕ thÞ tr-êng c¸c n-íc ®ang

TÝnh chñ ®¹o cña doanh nghiÖp nhµ n-íc trong

nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n-íc ta hiÖn nay

Phan Quang TuÖ

Vò Huy Tõ

Mét sè häc thuyÕt kinh tÕ tiÒn tÖ cña c¸c nhµ kinh

tÕ thÞ tr-êng

Doanh nghiÖp nhµ n-íc trong c¬ chÕ thÞ tr-êng ë

ViÖt nam

18

19