Tiểu luận Mối quan hệ biện chứng giữa các thành phần kinh tế

phÇn Më ®Çu

M-êi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n d©n ta ®· t¹o nªn

nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong khi nhÞp ®é t¨ng tr-ëng nhanh vµ

v-ît møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã b-íc chuyÓn dÞch theo h-íng tiÕn

bé. Vµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ lµ

n-íc ta b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn

®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc.

Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ lÇn thø VI Ban

chÊp hµnh Trung -¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu

thµnh phÇn lµ mét chñ tr-¬ng chiÕn l-îc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn

CNXH. ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i

phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi

®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, n©ng

cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c

thµnh tùu kinh tÕ nh- võa qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu

thµnh phÇn. V× thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu

t- trùc tiÕp cña bªn ngoµi lµ chiÕn l-îc ®óng ®¾n.

ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc

em chän ®Ò tµi "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ".

Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù h-íng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o ®· gióp em

hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt nµy.

1

PhÇn I

C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c

thµnh phÇn kinh tÕ

I/ Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn

chøng

Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp biÖn chøng duy

vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ ra cho

chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.

Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång nhÊt tuyÖt ®èi,

chóng kh«ng cã m©u thuÉn bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ

nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm

cña chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn t-îng lu«n lu«n cã m©u thuÉn

bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn t-îng kh¸ch quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn

t-îng cña thÕ giíi kh¸ch quan ®Òu ®-îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé

phËn, nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn

nhau trong ®ã sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ng-îc nhau, gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp

t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c mÆt ®èi lËp th-êng xuyªn t¸c ®éng

qua l¹i lÉn nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn ®éng

ph¸t triÓn.

C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu h-íng ph¸t triÓn tr¸i ng-îc nhau

nh-ng chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong mét chØnh thÓ duy nhÊt

lµ sù vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa tiªu diÖt nhau. Sù

thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ s- l-¬ng tùa, r»ng buéc, phô thuéc lÉn

nhau lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nhau, cã mÆt nµy míi cã mÆt

kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau

2

gi÷a chóng. Hai mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, chóng

th-êng xuyªn muèn tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng

t¸ch rêi sù thèng nhÊt gi÷a chóng.

Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi lËp tån t¹i kh«ng

t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt chØ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn

nhÊt ®Þnh víi mét thêi gian x¸c ®Þnh. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo còng diÔn

ra sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu h-íng

chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi thÓ thèng nhÊt x¸c lËp

cho ®Õn khi nã bÞ ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi

lËp diÔn ra tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c

biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét ®Õn m©u thuÉn.

§Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp th× nã diÔn ra sù chuyÓn ho¸

cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t

triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®-îc gi¶i quyÕt sù vËt

míi ra ®êi thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc.

V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong

cña sù ph¸t triÓn.

II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn

Trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ do lÞch sö

®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t- b¶n t- nh©n,

kinh tÕ c¸ thÓ.

Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n ®· cã ®ãng gãp ngµy

cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay.

NÕu tÝnh toµn bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp

cña khu vùc nµy qua c¸c n¨m nh- sau (theo gi¸ n¨m 1989):

3

1990

1991

1992

1993

1994

19.856

20.755

22.201

23.623

25.224

(TØ ®ång)

Cao h¬n so víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh lÇn l-ît lµ: 10.186 tû;

10.224 tû; 10.411tû; 10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch

qua thuÕ c«ng th-¬ng nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi

GDP còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%; vµ

5,5%. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cho

x· héi nh- tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã

cã ph¹m vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶ n-íc, cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ,

s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN nÒn kinh tÕ

cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ míi: Kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc, c¸c

lo¹i kinh tÕ HTX. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi,

vÉn cßn bÞ ¶nh h-ëng nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ cò, c¬ chÕ tËp chung

quan liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸

®é. Sù m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi tuy kh«ng gay g¾t nh-ng còng cã

nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. M©u thuÉn giai

cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú mét x· héi nµo vµ m©u thuÉn

chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña x· héi ®ã. ë n-íc ta, bªn c¹nh m©u

thuÉn giai cÊp cßn cã m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tr-íc ®©y ®· å

¹t xo¸ bá chÕ ®é t- h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt d-íi

hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña

§¶ng ®· ph¸t hiÖn vµ kiªn quyªts th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm

®ã, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i cña h×nh thøc t- h÷u trong

tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u. CÇn g¾n víi së h÷u víi lîi Ých kinh tÕ v×

lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña x· héi. N-íc ta qu¸ ®é lªn CHXN, bá

qua chÕ ®é T- b¶n, tõ mét n-íc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, lùc

l-îng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt n-íc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu

4

qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ, kinh tÕ n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh

nh÷ng n-íc XHCN ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ nhiÒu mÆt, ®·

tõng lµ chç dùa cho phong trµo hoµ b×nh vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc

®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn quan träng vµo cuéc ®Êu

tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi vÉn cßn lµ mét

n-íc XHCN l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ m©u thuÉn gi÷a

CHXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay g¾t. Tr-íc m¾t CNTB cßn cã tiÒm n¨ng

ph¸t triÓn kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa häc c«ng

nghÖ, c¶i tiÕn ph-¬ng ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c n-íc

t- b¶n cã nÒn ®¹i chñ nghÜa t- b¶n ph¸t triÓn. C¸c n-íc XHCN trong ®ã cã

ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng

nghÌo nµn l¹c hËu, chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc

chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc chèng sù can thiÖp vµ

x©m l-îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m b¶o vÖ ®éc lËp vµ chñ quyÒn d©n

téc. ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn ®ã ®· dÉn tíi hËu qu¶ tÊt

yÕu ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ n-íc ta vµ mét trong nh÷ng thµnh tùu vÒ ®æi

míi nÒn kinh tÕ lµ b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh

phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Sù tån

t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc ®-îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o

ra ®éng lùc c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ

hµng ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc

tr-ng c¬ b¶n cña kinh tÕ qu¸ ®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph-¬ng

tiÖn ®Ó ®¹t ®-îc môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa t¹o c¬ së lµm

chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o kÕt hîp hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. §ã lµ

®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn.

III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ

1. MÆt thèng nhÊt

5

HiÕn ph¸p Nhµ n-íc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ

hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý

cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa

trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. §¹i héi §¶ng

toµn quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII ®· ®-îc x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ n-íc ta

tån taÞ 5 thµnh phÇn kinh tÕ.

Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ n-íc), thµnh phÇn kinh

tÕ tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ

t- b¶n Nhµ n-íc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta

c«ng nhËn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH,

x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè ph¸t triÓn tÊt c¶

c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã theo ®Þnh h-íng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ

mét gi¸o ®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra t õ thùc tÕ, nh÷ng

thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c

thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt,

n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc

tiªu còng chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung -¬ng lÇn thø VI

khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt

"bung ra" vµ cho ®Õn nay, trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn 5 thµnh phÇn kinh

tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn thiÕt thùc sù l-u ý ®Õn c¸c thµnh phÇn mµ tr-íc

®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi t-îng ph¶i c¶i t¹o ngay khi b-íc vµo thêi kú

x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh- chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t- b¶n t-

nh©n ®Çu t- vµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t-

nh©n yªn t©m ®Çu t- l©u dµi, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc b×nh ®¼ng, vay

vèn s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ hîp ph¸p cña c¸c nhµ t- b¶n, ¸p

dông phæ biÕn vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t- b¶n Nhµ

n-íc. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc

®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. C¬ chÕ vËn hµnh

nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng XHCN lµ c¬ chÕ

6

thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch

vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quyÒn tù chñ

s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh hîp ph¸p, hîp t¸c vµ

liªn doanh tù nguyÖn, thÞ tr-êng cã vai trß trùc tiÕp h-íng dÉn c¸c ®¬n vÞ

kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t ®éng vµph-¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cã

hiÖu qu¶. Nhµ n-íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh h-íng, t¹o m«i tr-êng

vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ

tr-êng, kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh

tÕ, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C«ng

cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt nam ®· lµm nÒn kinh tÕ thay da ®æi thÞt ®-a

tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ b×nh qu©n tõ 4,9% trong thêi kú 1986 - 1990 lªn

7,7% trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t tõ 7,75% (n¨m

1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng cña c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ nhê

c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më cöa cho nÒn

kinh tÕ khu vùc t- nh©n vµo ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi. Nhµ n-íc thùc

hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö

kh«ng t-íc ®o¹t tµi s¶n hîp ph¸p, kh«ng gß Ðp tËp thÓ t- liÖu s¶n xuÊt,

kh«ng ¸p ®Æt h×nh thøc kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng cho quèc

tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ

thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng nh©n c«ng lao

®éng x· héi thèng nhÊt vµ môc tiªu duy nhÊt vµ chung nhÊt cña chóng ta lµ

®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ c- d©n trªn thÞ tr-êng ®Ó h-íng tíi mét môc

®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, ®-a n-íc ta trë thµnh mét

n-íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn n-íc ta

ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN nh-ng ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt

cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é

(N-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng

biÕn ®æi to lín vµ s©u s¾c). §ã lµ"Kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o.

Kinh tÕ tËp thÓ kh«ng ngõng ®-îc cñng cè më réng. Kinh tÕ c¸ thÓ cßn cã

7

ph¹m vi t-¬ng ®èi lín, tõng b-íc ®i vµo con ®-êng lµm ¨n hîp t¸c trªn

nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ vµ cïng cã lîi. T- b¶n t- nh©n ®-îc kinh

doanh trong nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy

®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc d-íi nhiÒu h×nh thøc. Kinh tÕ gia

®×nh ®-îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh nh-ng kh«ng ph¶i lµ mét thµnh

phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau

h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ liªn kÕt,

hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh

tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc nh÷ng mçi thµnh phÇn ®· ®-îc

nh©n d©n h-ëng øng réng r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh s¸ch Êy ®·

gãp phÇn ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n vÒ kinh tÕ, kh¬i dËy®-îc

nhiÒu tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña nh©n d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch

vô t¹o thªm viÖc lµm s¶n xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t

triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra sù c¹nh tranh sèng ®éng trªn thÞ tr-êng.

Sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp

vµ lîi Ých kinh tÕ x· héi, tËp thÓ vµ ng-êi lao ®éng ngµy cµng cao h¬n.

2. MÆt m©u thuÉn:

a. Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn

chØ ra cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ

trong sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt

thèng nhÊt cßn song song ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng t- b¶n chñ nghÜa.

MÆc dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi n-íc ta vµ

t-¬ng quan lùc l-îng trong bèi c¶nh quèc tÕ nh- hiÖn nay khi vËn mÖnh

cña ®Êt n-íc ph¸t triÓn theo h-íng XHCN "Ch-a ph¶i lµ mét c¸i g× kh«ng

thÓ ®¶o ng-îc l¹i. Lµ quyÕt t©m cao kiªn ®Þnh ch-a ®ñ mµ ph¶i cã ®-êng

lèi s¸ng suèt kh«n ngoan cña mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ

tuÖ vµ ®Æc biÖt ph¶i cã bé m¸y Nhµ n-íc m¹nh". M©u thuÉn c¬ b¶n trªn

cßn thÓ hiÖn gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc l-îng vµ khuynh h-íng ph¸t

8

triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®-îc sù

cæ vò, khuyÕn khÝch h-íng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc l-îng chÝnh trÞ - x·

héi tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh h-íng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc l-îng vµ

nh÷ng lùc l-îng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n nµy

®-îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ

chiÒu s©u, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng

XHCN. Do ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn XHCN ë n-íc ta lµ ph¸t

triÓn m¹nh mÏ vµ nhanh chãng lùc l-îng s¶n xuÊt, kh¾c phôc nh÷ng kinh

tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi b»ng c¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh

phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n cña Nhµ n-íc ®Ó ®-a nÒn

kinh tÕ n-íc ta ®i lªn CNXH. Do ®ã m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n Èn chøa

bªn trong qu¸ tr×nh nµy lµ: m©u thuÉn gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh

tÕ - x· héi: §Þnh h-íng XHCN vµ ®Þnh h-íng phi XHCN. §ã lµ m©u thuÉn

bªn trong cña nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay. Hai ®Þnh h-íng ®ã song song

vµ th-êng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi

phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn

CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ n-íc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn

®éng cña thÕ giíi cña thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn

ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau h¬n bao giê hÕt

cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn cña nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña nh©n d©n ta d-íi sù

l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i theo con

®-êng XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ ngoµi n-íc. Cã mét ®iÒu

cã vÎ nh- ng-îc ®êi trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë n-íc ta hiÖn nay lµ

x©y dùng CNXH b»ng c¸ch më réng ®-êng cho CNTB. Nh-ng CNTB ë ®©y

lµ CNTB ho¹t ®éng d-íi sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá

kinh tÕ t- nh©n vµ TBCN nh- chóng ta ®· lµm tr-íc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy nay

chóng ta b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu

nµy kh«ng ph¶i lµ chóng ta thay ®æi con ®-êng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,

9

kh«ng ph¶i lµ tõ bá sù lùa chän XHCN. ViÖc xãa bá chÕ ®é t- h÷u kiÓu

tr-íc ®©y lµ tr¸i víi qui luËt kh¸ch quan. V× thÕ sÏ kh«ng thóc ®Èy mµ tr¸i

l¹i lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, môc tiªu d©n giµu

n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh khã cã thÓ thùc hiÖn ®-îc. Do ®ã

t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ"giÆc dèt"v.v... vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt n-íc

ta. §©y lµ nh÷ng nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong cña c¬ chÕ míi

mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ c¸ thÓ, t-

b¶n t- nh©n ë trong n-íc vµ viÖc më cöa cho CNTB n-íc ngoµi ®Çu t- vµo

n-íc ta d-íi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nh-îng", ®ang diÔn ra ngµy

cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn, nh-ng còng thùc

sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn

khÝch kinh tÕ t- nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù ph¸t triÓn ®ã

cßn thÊp, ch-a t-¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Tuy nhiªn ®-êng lèi ®ã

còng ®ßi hái thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã nh-

vËy míi lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn, ph¸t huy

tèt vai trß chØ ®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ Quèc d©n. Trong nÒn kinh

tÕ n-íc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt,

nh-ng kh«ng cã vai trß, vÞ trÝ nh- nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y

dùng chÕ ®é kinh tÕ - x· héi míi. Kinh tÕ mµ nßng cèt lµ c¸c doanh nghiÖp

Nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t

triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, Nhµ n-íc ta sö dông mét phÇn vèn tµi s¶n

thuéc së h÷u Nhµ n-íc x©y dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc ®ñ m¹nh,

ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, Nhµ n-íc sö

dông c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc nh- mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa h-íng

dÉn, ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng; võa "më

®-êng" lµm "®Çu tµu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t

triÓn theo ®Þnh h-íng, chiÕn l-îc vµ kÕ ho¹ch cña Nhµ n-íc, chiÕn l-îc æn

®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ"khu vùc quèc

10

doanh ®-îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh

cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß

chØ ®¹o vµ chøc n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n-íc" ⁽¹⁾_.Nh- vËy

bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh

phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.

Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o ®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh

tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta ®Õn nay , kh«ng chØ cã m©u thuÉn bªn

ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c

thµnh phÇn kinh tÕ mµ muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh

®-îc xu thÕ ph¸t triÓn cña nã ph¶i t×m cho ®-îc m©u thuÉn bªn trong cña

sù vËt. Bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn

gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn

nh- CN quèc phßng, Ng©n hµng Nhµ n-íc, B-u chÝnh viÔn th«ng, kh«ng

ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng.

Ngµnh nµo c òng muèn - kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn kinh

tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nh-ng chÝnh sù c¹nh

tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao h¬n víi chÊt

l-îng vµ sè l-îng s¶n phÈm ngµy cµng phong phó h¬n. ChuyÓn sang kinh

tÕ thÞ tr-êng tÊt yÕu ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i

ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu kh«ng h-íng tíi xuÊt khÈu, kh«ng

coi mòi nhän v-¬n lªn ra bªn ngoµi th× kh«ng thÓ ®-a nÒn kinh tÕ trong

n-íc t¨ng tr-ëng theo kÞp b-íc tiÕn ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i

th-¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 - 1982 cßn nhá bÐ vµ mÊt c©n ®èi

nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng v-ît qu¸ 500 triÖu USD vµ tØ lÖ

xuÊt nhËp lµ 1/4 (xuÊt 1 th× nhËp 4). Nh÷ng n¨m ®Çu thay ®æi (1986 -

1987) kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tû lÖ xuÊt nhËp khÈu

lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû USD, n¨m

1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû víi c¸n c©n ngo¹i th-¬ng

⁽¹⁾ChiÕn l-îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB Sù thËt Hµ Néi 1991 - Trang 12

11

th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng b-íc tiÕn hÕt søc quan träng t¹i nh÷ng c¬ së,

nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ n-íc ta. §ã lµ do sù c¹nh tranh

gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ ngµnh nµo còng cho

m×nh lµ then chèt. §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt cña hiÖn t-îng, lµ

quan hÖ nh©n - qu¶ cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy

nh- bÊt kú mét gi¸ trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu sÏ dÉn

®Õn sù chuyÓn ho¸ g i÷a chóng. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng mÆc dï lµ sù c¹nh

tranh rÊt khèc liÖt "Th-¬ng tr-êng lµ chiÕn tr-êng" nh-ng nh÷ng g× cßn

tån t¹i ®-îc vµ mÆt hµng nµo ®-îc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ

do sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c doanh

nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu

cÇu cña thÞ tr-êng, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh

cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh -u viÖt cña m©u thuÉn nh-ng bªn c¹nh ®ã

nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ sù coi

träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t

®-îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy cã sù ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t

triÓn chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi träng nh÷ng

gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con ng-êi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a

c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷a c¸c thµnh phÇn

kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt,

c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ, ®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn

m¹nh mÏ sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc t×nh h×nh m©u thuÉn gi÷a

c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.

12

PhÇn II

Thùc tr¹ng - gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ

I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi

gian qua:

1. Kinh tÕ quèc doanh:

Dùa trªn së h÷u toµn d©n t- liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª ®Õn

cuèi n¨m 1989 c¶ n-íc cã 12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t-¬ng øng

lµ 10 tû ®ång USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y

dùng chiÕm 9% tæng sè vèn. N«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn l©m

nghiÖp 1,2% tæng sè vèn. CTVT : 14,8%; Th-¬ng nghiÖp 11,6%; C¸c

ngµnh kh¸c 5,93% tæng sè vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra

kho¶ng 35 - 40% GDP vµ tõ 22 - 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ

60 - 80% sè thu cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷

toµn bé c«ng nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín phÇn

lín nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu (100%) thuèc ch÷a bÖnh 100% hµng dÖt kim

85% giÊy, 75% v¶i mÆc, 60% xµ phßng vµ 70% xe ®¹p... kh«ng ai cã thÓ

phñ nhËn vai trß vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn

kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ n-íc ta vµ tuy ®· ®¹t mét sè thµnh

tÝch song khu vùc kinh tÕ quèc doanh ch-a ®¶m b¶o ®-îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n

®¬n, sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ thùc hiÖn theo m« h×nh chiÒu réng (t¨ng vèn,

t¨ng lao ®éng); sù ®ãng gãp cña khu vùc nµy so víi sè chi cña Nhµ n-íc

trë l¹i cho nã 1:3.

*HiÖn nay sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý

kinh tÕ, tuy cã t¹o nªn sù chuyÓn biÕn b-íc ®Çu, mét sè xÝ nghiÖp ®· v-ît

qua khã kh¨n t¹o nªn thÕ æn ®Þnh ®Ó ®i ra vµ ®i lªn. Song nh÷ng nh©n tè ®ã

13

ch-a nhiÒu vµ nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ch-a cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi.

§Õn 31/12/1991 ®· cã 500 xÝ nghiÖp Nhµ n-íc ph¸ s¶n vµ ngõng ho¹t

®éng. ViÖc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo NghÞ ®Þnh 388 - H§BT

chØ míi ®-îc ë 10 Bé, trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã lµ 1566, sè ®ñ

®iÒu kiÖn tån t¹i lµ 1.096, sè ph¶i chuyÓn thÓ lµ 470. VÒ ®Þa ph-¬ng ®· tiÕn

hµnh ®-îc 10 tû . Thµnh phÇn trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã 2464, sè

®ñ ®iÒu kiÖn 582, sè ph¶i chuyÓn thÓ 882, viÖc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn

ho¸ theo quyÕt ®Þnh 202 - H§BT ch-a tiÕn hµnh ®-îc bao nhiªu, do nhiÒu

nguyªn nh©n kh¸c nhau lµm ¸ch t¾c vµ chËm ch¹p.

* Tõ thùc tr¹ng nãi trªn. Ta cã thÓ thÊy mét sè ®Æc tr-ng cña xÝ

nghiÖp quèc doanh hiÖn nay lµ :

- Sau mét sè khã kh¨n tÊt yÕu, ®· cã vµi doanh nghiÖp trô l¹i, v-¬n lªn

gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi vµ d©n c-, dËp t¾t

nh÷ng c¬n sèt hµng ho¸, gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶. Tuy vËy sè doanh nghiÖp

nµy ch-a nhiÒu vµ ch-a v÷ng ch¾c.

- Sù tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt nh-ng cßn qu¸ nhiÒu víi

ng©n s¸ch, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ rÊt thÊp.

- Sù t¨ng tr-ëng vµ tån t¹i hay håi sinh cña mét sè xÝ nghiÖp vÒ mÆt

thùc chÊt vÉn cßn lîi dông kÏ hë cña bao cÊp Nhµ n-íc, nh÷ng s¬ hë cña

ph¸p luËt.

- Quen sèng trong c¬ chÕ bao cÊp nªn thiÕu ®é nh¹y c¶m víi c¸c th«ng

sè biÕn ®éng cña thÞ tr-êng.

NhiÒu doanh nghiÖp ®· trë thµnh n¬i ®Ó cho ng-êi lîi dông quèc

doanh ®Ó bu«n lËu, tham nhòng lµm thÊt tho¸t tµi s¶n vèn liÕng cña Nhµ

n-íc.

2. Kinh tÕ tËp thÓ:

14

Kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ TLSX (trõ ruéng ®Êt së h÷u

toµn d©n). §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ tuy tr×nh ®é x· héi ho¸ t- liÖu s¶n

xuÊt, tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cßn thÊp h¬n kinh tÕ quèc d©n nh-ng s¶n

xuÊt víi l-îng hµng ho¸ cung øng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®êi sèng x·

héi. Tr-íc biÕn ®éng cã tÝnh b-íc ngoÆt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn sang kinh

tr-êng n-íc ta nh×n chung bÞ gi¶m sót vµ biÕn d¹ng. Trong c«ng nghiÖp

sè HTX 32.034 (1988) chØ cßn 9.660 (1991) m øc s¶n xuÊt n¨m 1991 so

víi n¨m tr-íc gi¶m 47% nªn gi¸ trÞ s¶n l-îng ®ãng còng gi¶m dÇn tõ chç

chiÕm 23,9% (n¨m 1988) gi¶m xuèng cßn 6,8% (n¨m 1991). Trong th-¬ng

nghiÖp vµ dÞch vô tÝnh ®Õn n¨m 1989 toµn ngµnh cã 21.094 ®iÓm b¸n hµng

tËp thÓ, trong ®ã 14.992 HTX mua b¸n ë ph-êng x·. TÝnh ®Õn n¨m 1991

h¬n 75% sè HTX gi¶i thÓ. Sè cßn l¹i ho¹t ®éng cÇm chõng. Tõ chç toµn

ngµnh th-¬ng nghiÖp dÞch vô chiÕm 15% tæng møc b¸n lÎ trªn t hÞ tr-êng

tr-íc n¨m 1996 ®Õn n¨m 1991 chØ cßn chiÕm 1,8%. Trong n«ng nghiÖp sù

xuÊt hiÖn kinh tÕ n«ng hé víi t- c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, thùc hiÖn

réng r·i c¬ chÕ kho¸n, hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, ®-îc

giao quyÒn sö dông ruéng ®Êt, b-íc ®Çu gi¶i phãng møc s¶n xuÊt khai th¸c

ph¸t huy vµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña x· viªn. Ph¸t triÓn

c¸c h×nh thøc hîp t¸c, ®a d¹ng vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ

nh÷ng n¬i cÇn thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn.

3. Kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc.

HiÖn nay viÖc nhËn thøc thµnh phÇn kinh tÕ cßn rÊt h¹n hÑp vµ rÊt ®¬n

gi¶n, mÆc dï nã cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ nh÷ng thµnh

phÇn ë n-íc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy rÊt ph¸t triÓn, ®a d¹ng. Nã bao

gåm c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u hçn hîp . Theo sè

15

liÖu cña Tæng côc thèng kª, tÝnh ®Õn th¸ng 7 n¨m 1992 ®· cã 461 dù ¸n ®Çu

t- ®· ®-îc cÊp giÊy phÐp víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3.563 triÖu USD; trong

®ã h×nh thøc liªn doanh lµ chñ yÕu, phæ biÕn chiÕm 342 dù ¸n vµ chiÕm

55% tæng sè vèn ®¨ng ký. NÕu tÝnh theo ®Þa ph-¬ng vµ miÒn th× c¸c tØnh

phÝa nam chiÕm 72,5% sè dù ¸n vµ 73,5% tæng sè vèn ®¨ng ký c¶ n-íc.

Cßn sè dù ¸n ®Çu t- vµ ®ang cã chiÒu h-íng t¨ng lªn, tÝnh ®Õn th¸ng 6

n¨m 1994 ®· cã 800 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 8,7 tû USD vµ dù

b¸o ®Õn n¨m 2000 cã thÓ ®¹t 20 tû USD. Kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc cã vai

trß quan träng trong viÖc vËn ®éng tiÒm n¨ng to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ kh¶

n¨ng qu¶n lý cña c¸c nhµ t- b¶n v× lîi Ých cña hä còng nh- lîi Ých cña ®Êt

n-íc. Nhµ n-íc cÇn ph¸t triÓn réng r·i c¸c h×nh thøc liªn doanh, nhiÒu

trong vµ ngoµi n-íc, ®Ó t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam ph¸t triÓn,

b»ng kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp n-íc ngoµi.

tiÔn cßn ®ang cã chç ch-a thèng nhÊt. Nh-ng mÆc dï khu vùc kinh tÕ

nµy míi ®-îc håi sinh, nh-ng tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· ph¸t triÓn nhanh vµ

m¹nh. VÝ dô: ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 27,2% (1989) ®Õn nay gÇn 30%

trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghiÖp; tÝnh ®Õn n¨m 1991 trong th-¬ng

kinh doanh chuyªn nghiÖp vµ 1,2 triÖu ng-êi bu«n b¸n nhá. Sè hé qui m«

võa vµ nhá chiÕm ®¹i bé phËn. TÝnh ®Õn gi÷a th¸ng 8 n¨m 1992 ®· 571 hé

lµ 114 tû ®ång ViÖt Nam ; 412 hé chuyÓn thµnh C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u

h¹n víi sè vèn 268 tû ®ång ViÖt nam; 29 hé chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn

v¬Ý sè vèn 159 tû ®ång ViÖt Nam. Trªn thÞ tr-êng x· héi, thµnh phÇn kinh

tÕ nµy ®ua tranh víi th-¬ng nghiÖp quèc doanh vµ tËp thÓ nªn ®· chiÕm

16

lÜnh vÒ b¸n lÎ vµ dÞch vô tiªu dïng tõ 60,8% (1989) lªn 73,1% (1991).

®Õn nay cã kho¶ng 10.402 hé trong ®ã hé s¶n xuÊt hµng ho¸ cã møc thu

nhËp tõ 5 triÖu ®ång trë lªn chiÕm 22,4%; hé tù cÊp tù tóc chiÕm 62,8%;

phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh. Cuèi n¨m 1988 ®Õn nöa n¨m 1990 kinh tÕ t-

sè vèn ®Çu t- mçi ®¬n vÞ tõ 100 triÖu ®ång trë lªn. §Õn th¸ng 7 n¨m 1992

vÒ vèn, nguyªn liÖu, thÞ tr-êng vµ qui chÕ. HiÖn nay thµnh phè cã trªn 40%

doanh nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vèn; 8% gÆp khã kh¨n vÒ nguyªn

liÖu; 7% vÒ thÞ tr-êng vµ 4% vÒ qui chÕ. C¸c sè liÖu t-¬ng øng ë n«ng

th«n lµ 44%; 4%.

5. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ:

®éc lËp (nh- kh¸i niÖm "hé gia ®×nh" trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng) nh-ng

chóng ta thÊy chÝnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng ®an xen víi nhau: VÒ

b¶n chÊt lµ kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, nh-ng biÓu hiÖn ra cã thÓ lµ c¸c c¬ së

gia c«ng cho doanh nghiÖp hoÆc c¸c HTX. Kinh tÕ c¸ thÓ ®-îc khuyÕn

khÝchph¸t triÓn trong c¸c ngµnh ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n kh«ng bÞ h¹n

chÕ viÖc më réng kinh doanh, cã thÓ tån t¹i ®éc lËp, tham gia c¸c lo¹i h×nh

HTX, liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp lín b»ng nhiÒu h×nh thøc. Thµnh phÇn

17

cã chÝnh s¸ch kinh tÕ ®óng kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu cho

lîi Ých x· héi nh- tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm truyÒn thèng. Tuy

nhµ n-íc còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÞ tr-êng chÆt chÏ ®Ó h¹n

chÕ vµ kh¾c phôc tÝnh tù ph¸t cña nã.

II. Ph-¬ng h-íng vµ triÓn väng:

§Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu chiÕn l-îc kinh tÕ ®Õn n¨m

2000, c¬ cÊu kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 90 ph¶i chuyÓn dÞch râ rµng. Vµ mét

trong nh÷ng ph-¬ng h-íng chuyÓn dÞch ®ã lµ ph¶i s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi

qu¶n lý ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña kinh tÕ quèc doanh,

kinh tÕ tËp thÓ, khuyÕn khÝch mäi lo¹i h×nh kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶

kinh tÕ - x· héi cao, t¹o m«i tr-êng hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a

c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ.

§Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, thiÕt lËp tõng

b-íc quan hÖ s¶n xuÊt XHCN tõ thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc

së h÷u. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng

XHCN, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc kinh tÕ

quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ

lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lao ®éng lµ chñ yÕu.

dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ

tr-êng, ®i ®«i víi t¨ng c-êng vai trß qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh

h-íng XHCN. T¨ng tr-ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x·

th¸i. CÇn t¨ng c-êng hiÖu lùc qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n-íc khai th¸c mÆt

tÝch cùc vµ kh¾c phôc, ng¨n ngõa h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬

chÕ thÞ tr-êng. B¶o ®¶m b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô tõ ph¸p luËt cña

18

KÕt luËn

kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay. §Ó thùc hiÖn môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn l-îc

ph¸t triÓn kinh tÕ n¨m 2001: æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, phÊn ®Êu

nhanh h¬n vµo ®Çu thÕ kû 21, th× viÖc x¸c ®Þnh ®óng quan hÖ vµ cã chÝnh

s¸ch phï hîp víi n¨m thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ rÊt

cÇn thiÕt cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta trong nh÷ng n¨m nµy.

tay. Nªn trong bµi viÕt cña em cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, em rÊt mong ®-îc sù

**********************************************

kÕt luËn

îc b¶n chÊt khuynh híng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn tîng.

tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp diÔn ra theo quy luËt ph¸ vì nh÷ng c¸i cò ®Ó thiÕt

lËp c¸i míi tiÕn bé h¬n. V× vËy, trong ®êi sèng x· héi, mäi hµnh vi ®Êu

Trong thêi kú chuyÒn nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam tõ kÕ ho¹ch tËp

chung quan liªu bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý

19

cña nhµ níc theo ®Þnh hính X· Héi Chñ NghÜa. Chñ ch¬ng l·nh ®¹o cña

ta ph¶i gi¶i quyÕt cã nh thÕ nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn theo ®óng nghÜa ®æi

míi cña nã.

--------------------------------------------------

Lêi nãi ®Çu

vµ t duy con ngêi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, mÆt trËn còng mang tÝnh phæ

biÕn, ch¼ng h¹n nh cung - cÇu, tÝch luü vµ tiªu dïng, tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña

tõng xi nghiÖp, tõng c«ng ty vµ tÝnh tù ph¸t v« chÝnh phñ cña nÒn s¶n xuÊt

Trong sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta do §¶ng khëi xíng vµ l·nh ®¹o ®·

dµnh ®îc nhiÒu th¾ng lîi bíc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh, quan träng trong

viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã

sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng

chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng to lín nhng trong nh÷ng thnµh

c«ng cuéc ®æi míi. §ßi hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt vµ nÕu ®îc gi¶i quyÕt sÏ

thóc ®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.

Víi mong muèn t×m hiÓu thªm nh÷ng vÉn ®Ò cña nÒn kinh tÕ, quan

®iÓm lý luËn còng nh nh÷ng víng m¾c trong gi¶i ph¸p, quy tr×nh xö lý c¸c

vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong

Nam” lµm ®Ò tµi cho tiÓu luËn m«n triÕt häc M¸c- Lª nin.

20