Qui mô kinh tế tối ưu cho mở rộng sân bay Tân Sơn Nhất

QUI MÔ KINH TẾ TỐI ƢU CHO MỞ RỘNG S N BAY T N SƠN NHẤT

TS. Dƣơng Nhƣ Hùng

Khoa QLCN, ĐH Bách khoa TP.HCM

Tóm tắt : Trong giai đoạn 1996-2016, lưu lượng hành khách tại Tân Sơn Nhất (TSN)

tăng trung bình 12,38 /năm. Công suất thiết kế của TSN là 28 triệu lượt hành

khách/năm nhưng số hành khách đi qua TSN năm 2017 dự kiến vượt 36 triệu. Nhu cầu

hành khách hàng không đi và đến TP.HCM và khu vực lân cận dự kiến đạt 48 triệu lượt

hành khách vào năm 2020, 71 triệu vào năm 2024 và khoảng 130-170 triệu vào năm

2035. Nghi n cứu này cho thấy nếu giới hạn công suất sân bay TSN ở mức 45 triệu

HK/năm thì tổng thiệt hại kinh tế Việt nam khoảng 8,7 tỷ USD tính đến năm 2025 và

khoảng 16 tỷ USD tính đến 2027 nếu sân bay Long thành chưa đi vào hoạt động.

1. MỞ ĐẦU

Trong giai đoạn 10 năm 2006-2016, tổng số hành khách qua lại sân bay Tân Sơn Nhất

(TSN) tăng hơn 3,8 lần, từ mức 8,5 triệu hành khách (HK) năm 2006 l n 32,5 triệu HK

năm 2016. Dự kiến lưu lượng HK thông qua TSN sẽ tăng l n 36 triệu vào năm 2017.

Việc gia tăng vận chuyển hành khách không những đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân

và khách quốc tế mà còn g p phần đáng kể vào tăng trưởng kinh tế của Quốc gia và đặc

biệt là TP.HCM và khu vực lân cận. Tuy nhi n, tốc độ tăng trưởng cao cũng tạo ra áp lực

rất lớn đối với cơ sở hạ tầng của sân bay. Mặc dù Chính phủ đã c kế hoạch xây dựng và

đưa sân bay Long thành vào hoạt động năm 2025, nhưng lưu lượng HK hiện nay tại TSN

đã vượt xa công suất thiết kế 28 triệu HK/năm. Vì vậy, sân bay TSN cần được cấp bách

mở rộng để đáp ứng nhu cầu đi lại và vận chuyển hàng không.

Mục ti u chính của nghi n cứu này là xác định qui mô kinh tế tối ưu cho việc mở rộng

sân bay TSN và đánh giá hiệu quả tài chính của phương án mở rộng TSN. Nghi n cứu

này sẽ bao gồm các mục ti u cụ thể như sau:

- Dự báo nhu cầu hành khách hàng không của TP.HCM và khu vực lân cận trong giai

đoạn 2017-2035.

- Đánh giá tác động của các giới hạn công suất sân bay TSN đến tăng trưởng kinh tế

Việt Nam.

2. DỰ BÁO CẦU HÀNH KHÁCH HÀNG KHÔNG TẠI TP.HCM VÀ KHU VỰC

LÂN CẬN

2.1. Cơ sở của dự báo cầu hành khách hàng không

TSN là sân bay c lưu lượng hành khách lớn nhất Việt nam, phục vụ nhu cầu đi lại của

người dân và doanh nghiệp không chỉ tại TP.HCM mà còn cả khu vực lân cận. Hiện nay

sân bay TSN đang hoạt động quá công suất thiết kế 28 triệu HK/năm n n nhà nước đã c

kế hoạch xây dựng và đưa sân bay Long thành vào hoạt động năm 2025. Cả sân bay TSN

và Long thành c chung một mục đích là phục vụ nhu cầu đi lại hàng không cho

TP.HCM và khu vực lân cận n n để xác định quy mô tối ưu của sân bay TSN thì cần phải

189

dự báo nhu cầu hành khách đi và đến TP.HCM và khu vực lân cận trong giai đoạn 2017 –

2035.

Nhu cầu vận chuyển hàng không c vai trò quyết định đến việc xác định quy mô mở

rộng tối ưu cho sân bay TSN. Nếu qui mô sân bay TSN không đáp ứng được nhu cầu vận

chuyển hàng không thì sẽ tạo ra thiệt hại cho người ti u dùng, doanh nghiệp và phát triển

kinh tế quốc gia. Ngược lại, nếu quy mô mở rộng TSN quá lớn thì sẽ tạo ra thừa công

suất, gây lãng phí nguồn lực kinh tế và ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế và tài chính của

sân bay Long thành.

Các nghi n cứu tr n thế giới đã chỉ ra mối quan hệ chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế

và tăng trưởng hàng không. Hình 1 dưới đây cho thấy trong giai đoạn 1971-2016, trung

bình cứ 1 tăng trưởng GDP thế giới sẽ ứng với 1,83 tăng trưởng hàng không thế giới.

Hệ số 1,83 được gọi là hệ số đàn hồi Hành khách/GDP. Hệ số đàn hồi lớn hơn 1 phản ánh

nhu cầu vận chuyển hành khách hàng không nhạy cảm với thay đổi về kinh tế. Khi nền

kinh tế tăng trưởng tốt thì vận chuyển hàng không tăng trưởng nhanh hơn GDP. Ngược

lại, khi nền kinh tế gặp kh khăn và suy giảm thì vận chuyển hàng không sẽ giảm nhiều

hơn tốc độ giảm GDP.

Tăng trưởng hành khách = 1.83*Tăng trưởng GDP

R²=0.335

Hình 1: Mối quan hệ giữa tăng trưởng GDP và vận chuyển hành khách hàng không

(Nguồn: ICAO/IATA)

Mối quan hệ giữa tăng trưởng GDP và tăng trưởng hàng không phụ thuộc vào đặc

điểm của khu vực và quốc gia. Hình 2 mô tả mối quan hệ giữa tăng trưởng GDP và tăng

trưởng hàng không của các quốc gia c đặc điểm tương tự như Việt nam (thuộc khu vực

Châu Á- Thái Bình Dương, dân số năm 2016 tr n 1 triệu người, và không gồm các quốc

gia c thu nhập thấp vào năm 2016). Ta c thể rút ra được những điểm sau đây:

- Trong giai đoạn 1996-2016, trung bình 1 tăng trưởng GDP của khu vực châu Á-

TBD sẽ tạo ra 1,56 tăng trưởng hành khách hàng không trong khu vực. Khoảng 66

biến động của tăng trưởng hàng không giai đoạn 1996-2016 được giải thích bởi các biến

động tăng trưởng GDP.

190

- Tăng trưởng vận chuyển hành khách hàng không Việt nam nằm xa ở phía tr n đường

xu hướng. Tại Việt nam, trung bình 1 tăng trưởng GDP sẽ tương ứng với 2,44 tăng

trưởng vận chuyển hành khách hàng không. Mức độ đàn hồi vận chuyển hành khách

hàng không/GDP của Việt nam cao hơn nhiều so với các quốc gia khác trong khu vực vì

đặc điểm đất nước dài, hẹp, và các phương tiện vận chuyển hành khách cạnh tranh với

hàng không như tàu lửa cao tốc chưa phát triển. Khi thu nhập tăng l n thì người dân Việt

nam c xu hướng chọn đường hàng không thay vì các đường khác như tàu lửa và xe hơi.

Hình 2: Tăng trưởng GDP và vận chuyển hành khách hàng không

khu vực châu Á – Thái Bình Dương

(Nguồn: tính toán của tác giả)

2.2. Dự báo cầu hành khách đi và đến TP.HCM và khu vực lân cận giai đoạn

2017-2025

TSN là sân bay duy nhất phục vụ đi lại hàng không của TP.HCM và khu vực lân cận ít

nhất đến năm 2025 khi Long thành dự kiến sẽ đi vào hoạt động. Vì vậy dự báo cầu hành

khách hàng không tại TP.HCM và khu vực lân cận cho giai đoạn 2017-2025 đồng nghĩa

với dự báo cầu cho TSN giai đoạn này.

Để dự báo cầu tăng trưởng hành khách hàng không, chúng ta cần phải ước lượng hệ số

đàn hồi của tăng trưởng hành khách/GDP. Bảng 1 mô tả hệ số đàn hồi của tăng trưởng 5

năm hành khách/GDP trong các giai đoạn khác nhau của Thế giới, các quốc gia c thu

nhập trung bình và thấp, Việt nam, Quốc tế TSN, Quốc nội TSN và Tổng hành khách

TSN.

191

Bảng 1 Hệ số đàn hồi tăng trƣởng 5 năm của Hành khách/GDP

Giai đoạn 1996-2016

HK Hệ số

hàng đàn hồi

GDP không HK/GDP GDP không HK/GDP GDP không HK/GDP

Giai đoạn 1996-2006

HK Hệ số

hàng đàn hồi

Giai đoạn 2006-2016

HK Hệ số

hàng đàn hồi

1 Tăng trưởng Thế giới

2.91% 5.01%

1.72 3.34% 4.07%

1.22 2.47% 5.95%

2.41

Tăng trưởng Quốc gia có

2 thu nhập thấp và trung bình 5.22% 8.65%

3 Tăng trưởng Việt nam 6.36% 15.55%

4 Tăng trưởng Quốc nội TSN 6.36% 14.82%

1.66 5.17% 6.30%

2.44 6.69% 9.63%

2.33 6.69% 10.88%

1.53 6.69% 10.24%

1.95 6.69% 10.51%

1.22 5.27% 11.06%

1.44 6.04% 21.79%

1.63 6.04% 18.90%

1.53 6.04% 9.29%

1.57 6.04% 14.28%

2.10

3.61

3.13

1.54

2.37

5 Tăng trưởng Quốc tế TSN

6 Tổng tăng trưởng TSN

6.36% 9.76%

6.36% 12.38%

Ta c thể rút ra các điểm sau đây:

- Trong toàn bộ giai đoạn 1996-2016, tốc độ tăng trưởng GDP và tăng trưởng vận

chuyển hành khách bình quân của Thế giới lần lượt là 2,91 /năm và 5,01 /năm, ứng

với hệ số đàn hồi hành khách/GDP là 1,72 lần. Hệ số đàn hồi này tăng từ 1,22 lần trong

nửa giai đoạn đầu l n 2,41 lần trong nửa giai đoạn sau. Điều này một mặt do công nghệ

hàng không ngày càng phát triển khiến cho chi phí vận chuyển hàng không rẻ hơn, n n

cùng 1 tăng trưởng GDP sẽ tạo ra nhiều phần trăm tăng trưởng hành khách hơn. Mặt

khác, sự kiện khủng bố hàng không 11/9/2000 tại Mỹ khiến cho tốc độ tăng trưởng hàng

không thế giới chựng lại trong giai đoạn 1996 – 2006 n n hệ số đàn hồi trong nửa giai

đoạn đầu cũng thấp hơn bình thường.

- Tốc độ tăng trưởng GDP và tăng trưởng hàng không của các quốc gia c thu nhập

trung bình và thấp lần lượt là 5,22 và 8,65 , cao hơn các trung bình tương ứng của Thế

giới. Tuy nhi n, hệ số đàn hồi hành khách/GDP của các quốc gia này cũng tương tự như

của Thế giới.

- Tăng trưởng GDP và vận chuyển hành khách của Việt nam trong từng nửa giai đoạn

luôn cao hơn nhiều so với trung bình của Thế giới lẫn trung bình của các quốc gia c thu

nhập trung bình và thấp. Hệ số đàn hồi hành khách/GDP của Việt nam trong toàn bộ giai

đoạn 1996-2016 là 2,44 lần, tăng từ 1,44 lần trong nửa giai đoạn đầu l n 3,61 lần trong

nửa giai đoạn sau.

- Hệ số đàn hồi hành khách/GDP của Quốc tế TSN luôn ổn định ở mức 1,5 lần trong

cả 2 giai đoạn, ứng với mức tăng trưởng hành khách quốc tế ổn định 9-10 /năm. Trong

khi đ , hệ số đàn hồi hành khách/GDP của Quốc nội TSN tăng từ 1,63 lần giai đoạn

1996-2006 l n 3,13 lần trong giai đoạn 2006-2016, ứng với mức tăng trưởng hành khách

nội địa tăng từ 10,88 l n 18,9 . Mức tăng trưởng nội địa ấn tượng này được tạo ra

trong bối cảnh hàng không giá rẻ phát triển mạnh ở Việt nam.

Tốc độ tăng trưởng tổng hành khách bình quân của TSN là 12,38 trong giai đoạn

1996-2016. Đây là tốc độ tăng trưởng cao so với bình quân tại các sân bay khác tr n thế

giới. Để tránh ước lượng lạc quan dựa tr n tăng trưởng cao trong quá khứ, chúng ta sẽ dự

báo tăng trưởng hành khách TSN sử dụng các giả định mang tính bảo thủ như sau:

192

1. Dự báo tăng trưởng GDP của Việt nam giai đoạn 2017-2025: 6 /năm (tình huống

tăng trưởng Trung bình), 5,5 (tình huống tăng trưởng thấp) và 6,5 (tình huống tăng

trưởng cao).

2. Hệ số đàn hồi của hành khách/GDP đối với hành khách quốc tế TSN là 1,5 lần.

3. Hệ số đàn hồi của hành khách/GDP đối với hành khách quốc nội TSN là 1,8 (tình

huống tăng trưởng Trung bình), 1,5 (tình huống tăng trưởng thấp) và 1,9 (tình huống tăng

trưởng cao). Mặc dù tăng trưởng dài hạn của quốc nội TSN gấp 2,33 lần tăng trưởng

GDP, nhưng để tránh dự báo quá lạc quan, hệ số trung bình của thế giới (1,8) sẽ được áp

dụng cho tình huống tăng trưởng Trung bình giai đoạn 2017-2025. Hệ số này dù thấp hơn

nhiều so với tăng trưởng thực tế ở Việt nam nhưng được tổ chức ICAO khuyến cáo cho

các quốc gia đang phát triển.

Bảng 2 t m tắt kết quả dự báo tăng trưởng hành khách quốc tế và quốc nội thông qua

TSN cho giai đoạn 2017-2025. Ứng với 3 tình huống tăng trưởng Trung bình, Thấp và

Cao, tỷ lệ tăng trưởng hành khách quốc tế tại TSN lần lượt là 9 , 8 và 10 ; và khách

quốc nội lần lượt là 11 , 8 , và 12,5 (đã làm tròn đến 0,5 ); tổng số khách đi qua

TSN vào năm 2025 lần lượt là 79, 67, và 87 triệu hành khách.

Bảng 2 Dự báo tăng trƣởng hành khách quốc tế và quốc nội thông qua TSN cho

giai đoạn 2 17-2025

A. Các tình huống dự báo tăng trưởng

Tăng trưởng GDP

Hệ số đàn hồi HK Quốc tế TSN/GDP

Dự báo tốc độ tăng trưởng hành khách QT TSN *

Hệ số đàn hồi HK Quốc nội TSN/GDP

Dự báo tốc độ tăng trưởng Quốc nội TSN*

Trung bình

6.0%

1.5

Thấp

5.5%

1.5

8%

1.5

Cao

6.5%

1.5

10%

1.9

9%

1.8

11%

8%

12.5%

B. Dự báo số lượt hành khách thông qua TSN năm 2025

Số khách QT TSN 2025 (Triệu HK)

Số khách NĐ TSN 2025 (Triệu HK)

Trung bình

Thấp

25

41

Cao

29

57

27

52

79

Tổng Số khách TSN 2025 (Triệu hành khách)

67

87

Hình 3 mô tả dự báo cầu hành khách đi qua TSN giai đoạn 2017 - 2025 của một số

nguồn khác nhau. SABRE và IATA dự báo cầu HK đi qua TSN vào năm 2025 lần lượt là

96 và 78 triệu HK (số tròn). Các dự báo Trung bình và Cao của chúng tôi (gọi tắt là BK)

đều nằm trong khoảng giữa 2 dự báo của SABRE và IATA. Kịch bản BK Trung bình cho

thấy tổng cầu hành khách TSN sẽ đạt 48 triệu vào năm 2020. Kết quả dự báo này khá

trùng khớp với ước tính 47,7 triệu của Cục Hàng không. Tất cả các dự báo, kể cả của

ADCC, cũng đều chỉ ra cầu hành khách TSN sẽ vượt 45 triệu HK/năm vào 2020.

193

Hình 3: Dự báo tăng trưởng TSN của Bách khoa, SABRE, IATA, và ADCC

Tuy tất cả các dự báo đều cho thấy cầu HK qua TSN vào năm 2025 sẽ đạt hoặc vượt

70 triệu/năm, nhưng ri ng ADCC dự báo 50 triệu HK vào năm 2025, ứng với tăng trưởng

2,2 /năm giai đoạn 2020-2025. Dự báo của ADCC thực chất không phản ánh cầu HK đi

qua TSN mà phản ánh cung khi TSN bị giới hạn công suất. Để xác định qui mô mở rộng

tối ưu cho sân bay TSN chúng ta cần phải xác định cầu hành khách chứ không phải cung

hành khách. Cung hành khách sẽ được quyết định dựa tr n phân tích cầu hành khách, n n

dự báo của ADCC không phù hợp cho mục ti u đánh đánh giá hiệu quả kinh tế của giới

hạn công suất sân bay. Vì kết quả dự báo của BK khá tương đồng với các dự báo của

SABRE, IATA và cả Cục Hàng không Việt nam (Cục HKVN chỉ c dự báo đến 2020),

n n các dự báo của BK sẽ được sử dụng để đánh giá tác động kinh tế của các giới hạn

công suất đến tăng trưởng kinh tế Việt nam cũng như tính khả thi tài chính của các

phương án mở rộng sân bay.

2.3. Dự báo cầu hành khách đi và đến TP.HCM và khu vực lân cận giai đoạn 2025-2035

Dự báo tăng trưởng hành khách tại TP.HCM và khu vực lân cận trong giai đoạn 2025-

2035 dựa tr n các giả định sau:

- Tốc độ tăng trưởng GDP của Việt nam giai đoạn 2025-2035 là 5 /năm

- Hệ số đàn hồi hành khách hàng không so với tăng trưởng kinh tế là 1,4. Đây là hệ số

tăng trưởng bảo thủ.

Theo đ , ta c được các dự báo tốc độ tăng trưởng HKVN giai đoạn 2025-2035

khoảng 7 /năm (5%*1,4). Khi tốc độ tăng trưởng HK VN ổn định ở mức 7 /năm thì tốc

độ tăng trưởng hành khách QT và QN thông qua TSN cũng sẽ khoảng 7 /năm.

194

Bảng 4 Dự báo tổng nhu cầu tổng hành khách đi và đến TP.HCM giai đoạn 2025-

2035

Đơn vị: Triệu lượt hành khách

Năm

2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035

Tăng trưởng Trung bình

Tăng trưởng Thấp

Tăng trưởng Cao

79

67

87

84

71

93

90

76

96 103 110 118 126 135 145 155

82 87 93 100 107 115 123 131

99 106 114 122 130 139 149 159 170

T m lại, nghi n cứu này đã chỉ ra mối quan hệ chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế và

tăng trưởng hành khách hàng không trong dài hạn. Dựa tr n cơ sở này, nghi n cứu này đã

thực hiện dự báo tốc độ tăng trưởng hành khách quốc tế và quốc nội TSN trong giai đoạn

2017- 2035. Kết quả dự báo của nghi n cứu này, cũng như dự báo của các nguồn quốc tế

tin cậy như IATA, SABRE đều cho thấy cầu hành khách tại TSN sẽ vượt ngưỡng 45 triệu

vào năm 2020, 70 triệu vào năm 2025, và khoảng 131-170 triệu vào năm 2035.

3. TÁC ĐỘNG KINH TẾ CỦA GIỚI HẠN CÔNG SUẤT TSN

Các nghi n cứu tr n thế đã chỉ ra nhiều lợi ích của phát triển hàng không. Theo Oxford

Economics, vận chuyển hàng không mang lại 3 lợi ích chính như sau:

- Ngành HK và các công ty trong chuỗi cung ứng đ ng g p vào GDP của nền kinh tế

địa phương, đ ng thuế và tạo công ăn việc làm.

- Tạo ra lợi ích cho hành khách và người vận chuyển khi sử dụng dịch vụ vận tải

- Kết nối giữa các thành phố và thị trường g p phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế lâu

dài bằng cách:

o thu hút đầu tư nước ngoài,

o mở cửa thị trường nước ngoài đối với xuất khẩu Việt nam,

o giảm chi phí vận tải, đặc biệt trong khoảng cách xa, giúp tăng tính cạnh tranh của

sản phẩm Việt nam,

o Tăng sự linh hoạt của nguồn cung lao động và nâng cao hiệu quả phân bổ lao

động, giảm tỷ lệ thất nghiệp

o Khuyến khích các doanh nghiệp Việt nam đầu tư và chuy n môn h a trong một số

lĩnh vực sở trường của mình

o nâng cao năng suất lao động. Theo một nghi n cứu của Oxford Economic

Forecasting, cứ 10 tăng trường kết nối hàng không sẽ dẫn đến 0,5 tăng trưởng năng

suất lao động trong dài hạn.

Trong phần này, chúng ta sẽ tập trung đo lường đ ng g p GDP của TSN và đánh giá

tác động của việc giới hạn công suất đến tăng trưởng kinh tế của Việt nam n i chung.

Đ ng g p kinh tế của ngành hàng không được đo bằng giá trị gia tăng gộp (Gross Value

Added, GVA). GVA thường được đo bằng một trong 2 cách như sau:

1. GVA= tổng đầu ra (doanh thu của ngành) – tổng chi phí trung gian mua từ b n

ngoài

2. GVA= Lợi nhuận doanh nghiệp + khấu hao tài sản + lương thưởng phụ cấp của

người lao động + thuế đ ng cho nhà nước

195

Cả 2 cách tr n đều cho chung một kết quả. Nếu cộng tất cả các giá trị gia tăng (GTGT)

của các doanh nghiệp trong ngành thì sẽ ra phần đ ng g p GDP trực tiếp của ngành. B n

cạnh đ ng g p trực tiếp, ngành HK còn tác động đến kinh tế theo 3 k nh khác nhau:

- Đ ng g p gián tiếp của chuỗi cung ứng Hàng không, bao gồm GTGT được tạo ra

bởi các hoạt động SXKD li n quan đến hàng không như xây dựng, cung ứng xăng dầu,

thực phẩm, điện nước, sửa chữa máy bay

- Chi ti u lan tỏa: chi ti u của nhân vi n ngành HK và các doanh nghiệp trong chuỗi

cung ứng HK cho các sản phẩm dịch vụ được sản xuất tại địa phương.

- Tác động xúc tác: ví dụ như chi ti u của khách du lịch và thương mại được tạo ra từ

vận chuyển hàng không. Mỗi khách du lịch đến TSN sẽ không chỉ chi ti u mua vé máy

bay mà còn chi mua sắm các dịch vụ, sản phẩm địa phương như khách sạn, taxi, ăn uống,

vé tham quan, quà cáp...

- Hình 3 dưới đây mô tả đ ng g p của từng thành phần

Tác

động

kinh tế

của

A. Đóng góp trực tiếp của ngành Hàng không (Hãng HK + phục vụ mặt đất, sân bay) : Lợi nhuận

DN + thu nhập người lao động + thuế = 1,643 tỷ USD 2016

Hàng

không

đến

B. Đóng góp gián tiếp của chuỗi cung ứng Hàng không (xây dựng, xăng dầu, thực phẩm,

điện nước, sửa chữa máy bay,...): Lợi nhuận + thu nhập người lao động + thuế

GDP

Việt

C. Chi tiêu lan tỏa: chi tiêu của nhân viên ngành HK, chuỗi cung ứng HK cho các sản

phẩm dịch vụ được sản xuất tại địa phương.

nam

$9 tỷ

USD

(IATA)

D. Tác

động xúc

tác chi tiêu

của khách

du lịch và

thương mại

được tạo ra

từ vận

chuyển

hàng không

Đóng góp GDP: 233 USD/khách

Hình 3: Các tác động kinh tế của hoạt động ngành Hàng không

Trong phần tiếp theo chúng ta sẽ phân tích tác động của ngành HKVN đến kinh tế Việt

nam và sau đ sẽ đánh giá tác động của sân bay TSN đến kinh tế Việt nam.

3.1. Đóng góp trực tiếp của ngành Hàng không VN

Ngành HKVN bao gồm các doanh nghiệp li n quan trực tiếp đến hàng không VN như

các hãng HK của Việt nam (Vietnam Airlines, Vietjet, Jetta Pacific, và Vasco), Tổng

công ty cảng hàng không VN (ACV) và Tổng công ty quản lý bay VN (VATM). Các

hãng DN như Vietnam Airlines, Vietjet, và ACV là những doanh nghiệp ni m yết n n c

số liệu tài chính công khai tr n website công ty. Jetta Pacific và Vasco tuy không c dữ

liệu tài chính công bố nhưng c thể suy đoán dựa tr n đối sánh với doanh nghiệp hàng

không giá rẻ Vietjet. Bảng 5 cho thấy các DN HKVN, chưa kể VATM vì thiếu dữ liệu,

đã tạo ra GTGT 35.072 tỷ (tương đương 1,643 tỷ đô la) trong năm 2016.

196

Bảng 5: GTGT tạo ra bởi các doanh nghiệp hàng không Việt nam trong năm

2016

Bảng 6 mô tả chi tiết cấu trúc doanh thu và GTGT của ngành hàng không VN tr n đầu

hành khách. Trung bình mỗi hành khi chi 108 USD, bao gồm 75 USD cho vé máy bay và

33 USD cho các dịch vụ/ phí khác. Ứng với mỗi hành khách, ngành Hàng không tạo ra

GTGT 43 USD, bao gồm 10 USD khấu hao, 18 USD lương và phúc lợi cho người lao

động, 11 USD lợi nhuận doanh nghiệp và 3 USD thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên,

cấu trúc doanh thu và GTGT của vận chuyển hành khách quốc tế khác nhiều so với hành

khách nội địa. Giá vé trung bình của khách QT là 169 USD so với 45 USD giá vé trung

bình của hành khách nội địa. GTGT của vận chuyển một hành khách quốc tế là 98USD,

so với 25USD của vận chuyển một HK nội địa.

Bảng 6: Cấu trúc Doanh thu và GTGT của ngành HKVN (đơn vị USD/hành

khách)

Trung bình

Cấu trúc DT và GTGT/HK

Tổng Doanh thu/ Hành khách

Giá vé trung bình

Doanh thu khác

Tổng GTGT/ Hành khách

Khấu hao

Lương, phúc lợi người lđ

Lợi nhuận DN

Thuế lợi nhuận DN

Nội địa

64

Quốc tế ngành HKVN

248

108

43

45

19

169

79

25

98

6

11

7

23

42

25

7

10

18

11

3

2

3.2. Đóng góp gián tiếp của chuỗi cung ứng và chi tiêu phát sinh

Thông thường để tính được đ ng g p gián tiếp của chuỗi cung ứng đến GDP của một

quốc gia, chúng ta cần dữ liệu thống k chi tiết các đầu vào và đầu ra của tất cả các ngành

kinh tế (bảng Input Output). Tổng cục thống k Việt nam c cung cấp bảng I/O năm 2012

nhưng lại không c chi tiết đến ngành hàng không. Vì vậy, nghi n cứu này sử dụng

phương pháp đối sánh tỷ lệ đ ng g p của chuỗi cung ứng và chi tiêu phát sinh so với

đ ng g p trực tiếp bởi ngành HK tại một số quốc gia. Bảng 7 cho thấy tỷ lệ đ ng g p của

chuỗi cung ứng và chi ti u phát sinh của CB-CNV ngành HK và chuỗi cung ứng tại các

quốc gia phát triển như Mỹ, Anh cao hơn các quốc gia đang phát triển như Ấn độ,

197

Mexico, Columbia và Nigeria. Trong số các quốc gia đang phát triển này thì Nigeria c

các tỷ lệ đ ng g p của chuỗi cung ứng và mức chi ti u phát sinh thấp nhất, lần lượt là

59 và 47 của tổng đ ng g p trực tiếp. Để tránh ước lượng cao, nghi n cứu này sẽ giả

định mức đ ng g p của chuỗi cung ứng và chi ti u phát sinh tại Việt nam tương đương

với Nigeria. Vì tổng đ ng g p trực tiếp của ngành HKVN trong năm 2016 là 1,64 tỷ

USD n n mức đ ng g p của chuỗi cung ứng và chi ti u phát sinh của CB-CNV ngành

HK và chuỗi cung ứng tại Việt nam lần lượt là 963 triệu USD và 765 triệu USD. Như

vậy, tổng đ ng g p trực tiếp của ngành hàng không, đ ng g p gián tiếp của chuỗi cung

ứng và chi tiêu phát sinh tại VN là 3,37 tỷ USD năm 2016. Trung bình mỗi hành khách

(cả quốc tế và quốc nội) đ ng g p trực tiếp 43 USD cho ngành HKVN, nhưng nếu cộng

th m các tác động kinh tế của chuỗi cung ứng và chi ti u phát sinh thì tổng đ ng g p của

một hành khách vào GDP của Việt nam là 87 USD. Mức đ ng g p này chưa bao gồm tác

động xúc tác, tức là các chi ti u cá nhân của hành khách đối với các sản phẩm dịch vụ địa

phương, hoặc giá trị gia tăng do các hợp đồng, dịch vụ mà hành khách mang đến cho địa

phương. Để tính tác động xúc tác chúng ta cần phải phân tích mức chi ti u của hành

khách. Tuy nhi n, vì thiếu dữ liệu khảo sát mức chi ti u của hành khách hàng không,

nghi n cứu này sẽ dựa vào thống k chi ti u của khách du lịch để làm cơ sở ước tính chi

ti u của hành khách hàng không.

Bảng 7: Tỷ lệ đóng góp của chu i cung ứng và chi tiêu phát sinh

so với đóng góp trực tiếp

Tổng Đóng góp Đóng góp

ꢀn độ

Mexico

Columbia

Nigeria

US

UK

Việt nam

(Tỷ USD)

USD/HK

Đóng góp trực tiếp

Đóng góp chuỗi cung ứng

Chi tiêu phát sinh

Tổng cộng

100%

73%

52%

100%

66%

48%

100%

75%

55%

100%

59%

47%

100% 100%

82% 75%

62% 58%

244% 233%

100%

59%

47%

1,643

963

765

43

25

20

87

225%

214%

230%

205%

3,371

(nguồn: Oxford economics và tính toán của tác giả)

Bảng 8 dưới đây mô tả chi ti u của khách du lịch quốc tế và nội địa năm 2016 của Việt

nam. Trong năm 2016, Việt nam đ n nhận khoảng 10 triệu khách du lịch quốc tế và 62

triệu khách du lịch nội địa. Khoảng 82 khách du lịch quốc tế đến Việt nam theo đường

hàng không. Trung bình mỗi khách du lịch quốc tế chi 1008 USD và khách nội địa chi

131 USD. Khoảng 25 chi ti u của khách là hàng h a nhập khẩu hoặc dịch vụ cung ứng

mua ngoài. Như vậy, 75 chi ti u dành cho các sản phẩm và dịch vụ của địa phương

chính là đ ng g p của khách du lịch vào kinh tế Việt nam.

198

Bảng 8: Đóng góp vào GDP của khách du lịch 2016

(Nguồn: WTTC & Tổng cục thống kê)

Chi tiêu bình quân khách QT là 1.008 USD/khách, bao gồm cả vé máy bay 2 chiều.

Giả định vé máy bay 2 chiều là 338 USD (xem bảng 6) thì các chi ti u khác là 670

USD/khách QT. Chi ti u TB của khách du lịch nội địa là 131 USD/khách. Khách du lịch

nội địa bao gồm cả khách đi đường bộ và khách đi đường hàng không. Tham khảo báo

giá của các tour du lịch hiện nay cho thấy cùng một chương trình như nhau thì ch nh lệch

giá tour đi bằng máy bay và giá tour đi đường bộ xấp xỉ bằng giá vé máy bay n n chúng

ta c thể giả định rằng chi ti u của hành khách nội địa chưa bao gồm vé máy bay tương

tự như chi ti u của khách du lịch nội địa. Ứng với một chiều đi/ về máy bay thì chi ti u

của hành khách nội địa là 50 chi ti u của khách du lịch nội địa, tức 65,5 USD/ hành

khách nội địa. Khách VN trở về nước giả định chi ti u như khách nội địa. Mục A của

Bảng 9 mô tả tổng chi ti u của khách quốc tế và khách nội địa năm 2016 là 7,637 tỷ

USD. Sau khi trừ tri phí trung gian như hàng h a nhập khẩu, dịch vụ mua ngoài thì tổng

chi ti u mua sắm sản phẩm và dịch vụ của địa phương là 5,727 tỷ USD. Mục B cho thấy

Tổng đ ng g p của ngành HKVN là 9,099 tỷ USD, bao gồm 3,372 tỷ USD đ ng g p trực

tiếp của ngành, chuỗi cung ứng, chi ti u CB CNV và 5,727 tỷ USD chi ti u của hành

khách quốc tế và nội địa. Kết quả này cũng tương đồng với con số 9 tỷ USD do IATA

ước tính tại Hội thảo Escom "Các sân bay Đông Dương năm 2017” vào tháng 3/2017.

199

Bảng 9: Đóng góp của ngành HKVN vào GDP năm 2 16

3.3. Tác động kinh tế của giới hạn công suất sân bay Tân Sơn Nhất

Theo các phân tích ở tr n, vận chuyển HK quốc tế mang lại nhiều hiệu quả kinh tế hơn

so với vận chuyển hành khách quốc nội n n c thể giả định rằng khi sân bay TSN bị giới

hạn công suất thì chỉ c vận chuyển hành khách nội địa bị ảnh hưởng. Bảng 10 mô tả chi

tiết giá trị gia tăng tạo ra do vận chuyển HK nội địa.

Bảng 10 Tác động của 01 hành khách nội địa đến GDP Việt Nam (USD/khách)

Ví dụ sau đây mô tả tác động của giới hạn công suất đến vận chuyển hành khách nội

địa TSN vào năm 2025 trong tình huống tăng trưởng trung bình. Nếu sân bay không bị

giới hạn công suất thì nhu cầu đi lại của hành khách dự kiến sẽ tăng l n 79 triệu HK/năm

2025. Tuy nhi n nếu công suất sân bay bị giới hạn ở mức 45 triệu HK/năm thì cơ quan

chức năng buộc phải c biện pháp hạn chế đi lại giờ cao điểm. Giả định rằng cơ quan

chức năng sẽ áp đặt phí cất hạ cánh giờ cao điểm để hạn chế lưu lượng hành khách. Hình

4 mô tả thay đổi cung và cầu khi sân bay TSN bị giới hạn công suất mức 45 triệu

HK/năm. Theo IATA, hệ số đàn hồi giá của các sân bay châu Á là -1,33. Tức là, khi giá

tăng l n 1 thì nhu cầu đi lại giảm 1,33 . Vì lượng HK đi lại giảm 43 (từ 79 triệu

xuống còn 45 triệu) n n mức giá tăng tương ứng là 32 , tức tăng từ 45 USD/HK nội địa

lên 59USD/HK nội địa. Ứng với mức giá này, cơ quan chức năng sẽ thu được phí giờ cao

điểm 652 triệu USD, nhưng doanh thu ngành HKVN giảm 1,52 tỷ USD, hiệu quả kinh tế

(Deadweight loss) giảm 244 triệu USD, và lợi ích hành khách giảm 897 triệu USD (79

triệu hành khách c nhu cầu đi lại và sẵn sàng trả giá hợp lý 45 USD/vé nội địa hoặc 169

200

USD/ vé quốc tế nhưng chỉ c 45 triệu HK đi được với giá 59 USD/nội địa hoặc 169

USD/vé quốc tế).

Hình 4: Minh họa thay đổi cung/cầu khi sân bay TSN bị giới hạn c/suất mức

45trHK/năm

3.4. Thiệt hại kinh tế do giới hạn công suất TSN

Khi hành khách c nhu cầu đi lại qua TSN với mức giá hợp lý (VD: 45USD/vé nội

địa) nhưng nhu cầu không được đáp ứng thì họ sẽ bỏ ý định đi lại hoặc lựa chọn một

phương án di chuyển đường bộ. Nếu hành khách bỏ ý định đi lại thì kinh tế Việt nam sẽ

thiệt hại 101 USD/hành khách (xem bảng 9). Nếu hành khách di chuyển đường bộ thì sẽ

tạo ra GTGT cho vận tải đường bộ. Vì thiếu dữ liệu khảo sát ý định đi lại của hành khách

n n nghi n cứu này giả định 30 hành khách sẽ chọn phương án đi lại đường bộ và 70

sẽ hủy ý định đi lại. Ngoài ra, chúng ta giả định th m là GTGT của giao thông đường bộ

sẽ tương tự như GTGT của đường hàng không. Hai giả định này c lẽ chưa phản ánh đầy

đủ mức thiệt hại vì hành khách chọn đường bộ thường chi ti u ít hơn hành khách đường

hàng không, GTGT của đường bộ cũng thấp hơn so với đường hàng không. Tuy hai giả

định này không giúp chúng ta xác định được được mức thiệt hại chính xác nhất khi bị

giới hạn công suất, n sẽ giúp chúng ta ước lượng mức thiệt hại ít nhất. N i một cách

khác là ước lượng thiệt hại trong nghi n cứu này là thiệt hại tối thiểu khi công suất bị giới

hạn. Bảng 11 mô tả thiệt hại kinh tế ít nhất do giới hạn công suất ở mức 45 triệu

HK/năm. Cụ thể, năm 2020 công suất khai thác sân bay sẽ đạt ngưỡng 45 triệu HK. Các

biện pháp hạn chế giờ cao điểm sẽ được áp dụng và g p phần giảm lưu lượng hành khách

nhưng lại tăng thiệt hại kinh tế. Mức thiệt hại kinh tế càng tăng mạnh ở những năm sau.

Năm 2019 chưa c thiệt hại gì vì công suất khai thác dưới mức 45 triệu HK/năm nhưng

năm 2020 sẽ c thiệt hại 257 triệu USD vì nhu cầu HK vượt khả năng đáp ứng của TSN.

Mức thiệt hại sẽ tăng l n 660 triệu vào năm 2021 và sẽ tăng dần l n 2,87 tỷ USD vào

năm 2025, và 3,89 tỷ USD vào năm 2027 nếu Long Thành chưa đi vào hoạt động. Tổng

thiệt hại tích lũy đến 2025 là 8,751 tỷ USD và đến năm 2027 là 16 tỷ USD (nếu Long

Thành chưa đi vào hoạt động). Các đối tượng bị thiệt hại nhiều nhất tính đến 2025 là các

doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng ngành HK, ngành du lịch và kinh tế địa phương (6,4

tỷ USD), hành khách (2,96 tỷ USD), thu nhập người lao động trong ngành HKVN (1,14

201

tỷ USD), ngân sách Nhà nước gồm thuế VAT và thu nhập doanh nghiệp (873 triệu USD),

lợi nhuận ngành HKVN (683 triệu USD), và khấu hao ngành HKVN (633 triệu USD).

Các b n hưởng lợi từ việc giới hạn công suất sân bay là cơ quan thu phí quota giờ cao

điểm (giá trị 2,37 tỷ USD tính đến 2025) và giao thông đường bộ (1,58 tỷ USD).

Bảng 11 Thiệt hại kinh tế do giới hạn công suất CHKQT TSN ở mức 45trHK năm

Tích lũy

đến 2025 đến 2027

Tích lũy

Tác động của giới hạn công suất

Đơn vị

2017 2018 2019 2020 2021

53.2

45

2022 2023 2024 2025 2026 2027

58.7 64.7 71.4 78.7 84.2 90.1

45 45 45 45 45 45

Tổng nhu cꢁu

Công suất giới hạn

Số khách nội đꢂa bꢂ ảnh hưởng

Số khách nội đꢂa hꢃy chuyến (70% số khách bꢂ

ảnh hưởng)

Triệu HK 36.0 39.7 43.8 48.3

Triệu HK

45

3

-

8

14

20

26

34

39

45

-

2.3

5.7

9.6

13.8

18.5

23.6

27.5

31.6

Triệu HK

Giảm GDP do giới hạn công suất

Giảm thuế VAT (10% GDP)

Thiệt hại hiệu quả kinh tế (DWL)

Tổng thiệt hại

Triệu USD

-

230

23

4

580

58

21

967 1,394 1,864 2,384 2,774 3,191

7,419

742

590

13,384

1,338

1,281

97

54

139

102

186

165

238

244

277

309

319

382

0

-

257

660 1,117 1,634 2,216 2,867 3,360 3,892

8,751

16,004

Các bên Thiệt hại

Triệu USD

-

408 1,018 1,678 2,395 3,175 4,027 4,660 5,333

12,701

22,694

Người tiêu dꢄng (hành khách NĐ)

Lợi nhuận ngành HKVN

Thu nhập người LĐ ngành HKVN

Khấu hao ngành HKVN

Triệu USD

-

106

21

35

256

53

89

409

89

149

82

565

128

214

119

727

172

287

159

897 1,018 1,145

2,961

683

1,142

633

5,124

1,232

2,060

1,142

219

367

203

255

427

237

294

491

272

20

50

GTGT Chuỗi cung ứng, ngành du lꢂch và kinh

tế đꢂa phương

Ngân sách nhà nước (Thuế TNDN & VAT)

Triệu USD

-

199

27

501

68

835 1,204 1,611 2,060 2,396 2,756

6,409

873

11,562

1,575

6,690

114

164

219

281

326

375

Các bên Hưởng lợi

152

358

561

760

959 1,159 1,299 1,441

3,949

Đơn vꢂ thu phí Giờ cao điꢅm TSN

GTGT cꢃa Giao thông đường bộ

Triệu USD

-

103

49

235

123

355

206

464

296

563

397

652

507

709

590

762

679

2,371

1,578

3,843

2,847

Thiệt hại rꢀng

Triệu USD

-

257

660 1,117 1,634 2,216 2,867 3,360 3,892

8,751

16,004

Bảng 13 tổng hợp kết quả phân tích tác động kinh tế của các phương án mở rộng sân

bay so với ngưỡng 45 triệu HK/năm. Ứng với tình huống tăng trưởng trung bình, khi

công suất tăng từ 45 l n 55 triệu HK/năm thì GDP tăng khoảng 4,4 tỷ USD tính đến

2025, và 6,2 tỷ USD tính đến năm 2027. Nếu công suất được nâng từ 45 triệu HK/năm

lên 65 triệu HK/năm thì mức tăng GDP trung bình là 7,1 tỷ vào 2025, và 10,7 tỷ USD

vào 2027.

Bảng 12: GDP tạo ra do mở rộng CHKQT TSN (so với ngƣỡng 45trHK năm

Lợi ích tăng công suất (Triệu USD)

Tích lũy Tăng trưởng Trung bình

đến Tăng trưởng Cao

2025 Tăng trưởng Thấp

Tích lũy Tăng trưởng Trung bình

đến Tăng trưởng Cao

45

55

65

70

-

4,379 7,138 7,949

4,746 7,948 9,141

3,502 5,015 5,144

6,223 10,748 12,413

6,625 11,636 13,706

5,275 8,470 9,404

2027 Tăng trưởng Thấp

4. KẾT LUẬN

Nghi n cứu này đã cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế và tăng

trưởng hành khách hàng không trong dài hạn. Dựa tr n cơ sở này, nghi n cứu này đã thực

hiện dự báo nhu cầu hành khách hàng không tại TP.HCM và khu vực lân cận trong giai

đoạn 2017- 2035. Kết quả dự báo của nghi n cứu này, cũng như tham khảo dự báo của

các nguồn quốc tế tin cậy như IATA, SABRE đều cho thấy cầu hành khách hàng không

sẽ vượt 45 triệu vào năm 2020, 70 triệu vào năm 2024, và khoảng 131-170 triệu vào năm

2035.

Nghi n cứu này đã đánh giá thiệt hại kinh tế nếu sân bay bị giới hạn công suất ở các

mức công suất khác nhau. Nếu sân bay TSN bị giới hạn công suất ở mức 45 triệu

202

HK/năm thì tổng thiệt hại kinh tế sẽ l n đến 8,7 tỷ USD tính đến 2025, và 16 tỷ USD tính

đến 2027 (nếu sân bay Long thành chưa kịp đi vào hoạt động).

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Airbus. Global market forecast: “Growing horizon 2017/2036”

Arup. Solutions for increasing Tan Son Nhat Int. Airport's capacity for the period

2017-2030. Final Report dated 12th January 2018

Boeing, 08/2017. Vietnam market analysis.

Hội thảo Escom, 3/2017. "Các sân bay Đông Dương năm 2017“

IATA, 2017. 20-year air passenger forecast.

Oxford Economics, 2012. Economic Benefits from Air Transport in India

Oxford Economics, 2017. The economic impact of Gatwick airport.

Oxford Economics, 2016

World Travel and Tourism Council, 2016. Tác động kinh tế của Du lịch và Lữ hành ở

Việt Nam – năm 2016

Báo cáo tài chính của HK Việt nam, Vietjet, ACV và Tân Sơn Nhất.

203