Quản lý phát triển đô thị theo hướng tăng trưởng xanh
N G H I Ê N C Ứ U K H O A H Ọ C
nNgày nhận bài: 22/7/2021 nNgày sửa bài: 26/8/2021 nNgày chấp nhận đăng: 06/9/2021
Quản lý phát triển đô thị theo hướng
tăng trưởng xanh
Urban development management towards green growth
> PHẠM VĂN THÀNH1, PGS.TS PHẠM XUÂN ANH2
1 NCS, Khoa Kinh tế và Quản lý xây dựng - Trường Đại học Xây dựng,
Email: pvthanh.halong@gmail.com
TÓM TẮT
ABSTRACT
Tăng trưởng xanh (TTX) là một xu hướng phát triển toàn cầu nhằm
giải quyết các thách thức trong phát triển nói chung. Trong đó quản
lý phát triển đô thị theo hướng TTX là một nội dung quan trọng để
có thể theo đuổi xu hướng này. Bởi phần lớn các vấn đề mà thế giới,
quốc gia và các đô thị đang phải đối mặt hiện nay đều liên quan đến
tăng trưởng của khu vực đô thị. Thời gian qua, các khu vực đô thị đã
phát triển nhanh chóng và sự tăng trưởng mạnh mẽ của nền kinh tế
đô thị đã kéo theo rất nhiều hệ lụy về cạn kiện tài nguyên, suy thoái
môi trường, bất bình đẳng, biến đổi khí hậu (BĐKH) và những thách
thức rủi ro mất kiểm soát khác. Do vậy, quản lý phát triển đô thị
theo hướng TTX có vai trò rất quan trọng, mang tính nền tảng và hệ
thống để có thể kiểm soát các hoạt động xây dựng, phát triển, tiêu
dùng trong đô thị. Bài báo nghiên cứu cách quản lý phát triển đô thị
theo hướng TTX dựa trên việc phân tích đề xuất hệ thống các tiêu
chí, trong đó làm sâu sắc các tiêu chí cần thiết để áp dụng cho sự
tăng trưởng và phát triển đô thị tại tỉnh Quảng Ninh - một trong
những tỉnh đang có tốc độ đô thị hóa nhanh và phát triển năng động
nhất cả nước.
Nowadays, green growth is a global development trend that is expected
to addresses development challenges in general. In which urban
development management towards green growth is an important field to
pursue this worldwide aim. Since most of current problems in the world
which all countries and cities are facing today are related to urban
growth. In the past period, the rapid development of urban areas and the
strong growth of the urban economy have led to manyconsequences not
only for urban life but also for global nature such as resource depletion,
environmental degradation, inequality, climate change and other risks of
losing control. Therefore, urban development management towards
green growth has a very important and fundamental role to be able to
control construction, development and consumption activities in the city
systematically and throughoutly. The article studies how to manage
urban development towards green growth based on the analysis and
proposal of a system of criteria, including deepening the appropriated
criteria to be applicable for the growth of urban areas in Quang Ninh
province - one of the provinces with the fastest urbanization and most
dynamic development in Vietnam.
Từ khóa: Quản lý phát triển đô thị, tăng trưởng xanh, mô hình phát
triển, tiêu chí, tiêu chuẩn.
Keywords: Urban development management, green growth,
development models, criteria, standards
thể) [1-2]. Hai trụ cột này có sự tác động tương tác và quan hệ chặt
chẽ với nhau, nhằm hướng đến mục tiêu tăng trưởng kinh tế nhanh
nhưng vẫn đảm bảo bảo vệ tài nguyên môi trường và vấn đề liên
quan đến môi trường hệ sinh thái khác. Có thể nói muốn TTX, các
đô thị cần phải định hướng và kiểm soát được hai nhóm hoạt động
đầu vào và đầu ra của đô thị. Nói cách khác phải kiểm soát được quy
trình sử dụng vật liệu, năng lượng để sản xuất, đầu tư xây dựng và
hoạt động tiêu thụ, xả thải trong đô thị. Các quy trình này đều liên
quan đến các hoạt động phát triển kinh tế và tiêu dùng trong đô thị.
Do vậy trụ cột kinh tế đô thị hướng tới TTX cần đảm bảo việc chuyển
đổi các ngành sản xuất, cơ cấu kinh tế chuyển từ nâu sang xanh [3].
1. TĂNG TRƯỞNG XANH VÀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN
ĐÔ THỊ
1.1. Tăng trưởng xanh
Tăng trưởng xanh là một xu hướng phát triển mới trong đó tập
trung vào 2 trụ cột: kinh tế và môi trường (Không có nhiều sự khác
biệt giữa TTX và xu hướng phát triển bền vững khi cả hai xu hướng
này đều hướng đến vấn đề bảo vệ môi trường và tạo hệ sinh thái
lành mạnh hơn. Tuy nhiên, khi xu hướng phát triển bền vững tập
trung cùng lúc 3 trụ cột Kinh tế - xã hội - môi trường, thì TTX có sự
tập trung nhiều hơn vào 2 trụ cột kinh tế - môi trường, trong đó làm
rõ vấn đề mối liên hệ giữa hai nhân tố này một cách rõ ràng và cụ
96
09.2021
ISSN 2734-9888
Mục tiêu của nền kinh tế xanh là sử dụng nhiều vật liệu đầu vào có
xuất xứ từ tự nhiên, thân thiện môi trường, không tàn phá tự nhiên,
không ảnh hưởng đến tài nguyên cũng như năng lượng đầu vào là
năng lượng sạch như năng lượng gió, mặt trời…. Trong khi sản
phẩm đầu ra và các chất thải đô thị cũng cần đảm bảo khả năng
được dung nạp một cách tự nhiên vào môi trường, hoặc được xử lý
để không ảnh hưởng đến hệ sinh thái và môi trường tự nhiên.
1.2. Quản lý phát triển đô thị
Đô thị là một trong những phát minh vĩ đại của con người. Đô
thị không chỉ là nơi ở mà còn là nơi làm ra của cải vật chất hiệu quả
nhất trong các mô hình định cư của con người cũng như là nơi hiện
thực các mong muốn phát triển của mọi cư dân. Phát triển đô thị là
một công tác quan trọng để nâng cao chất lượng cuộc sống trong
đô thị, góp phần tăng trưởng kinh tế đất nước cũng như giải quyết
các vấn đề ô nhiễm môi trường, ách tắc giao thông đến những vấn
đề mang quy mô toàn cầu và là vấn đề chung của nhân loại ngày
nay như thích ứng với BĐKH, ứng phó với những rủi ro thiên tai
không báo trước, bảo vệ môi trường, kiến tạo hệ sinh thái bền vững.
Do vậy quản lý phát triển đô thị là một nội dung quan trọng của mọi
đô thị muốn tăng trưởng hiệu quả trong tương lai.
Quản lý phát triển đô thị là một công tác phức tạp, có tính bao
quát, liên ngành và đa ngành [4-9]. Do vậy quản lý phát triển đô thị
không phải là một nhiệm vụ đơn giản mà nó có tính khái quát cao
cũng như có tính kết nối với các ngành khác lĩnh vực khác. Quản lý
phát triển đô thị hiện nay tại Việt Nam mặc dù đã có nhiều kết quả
tích cực nhưng do đặc thù là một ngành rộng đòi hỏi những kiến
thức, kinh nghiệm cũng như nhận thức đầy đủ về vai trò của đô thị,
đặc thù của đô thị còn hạn chế cũng như công tác phối hợp liên
quan đến các lĩnh vực, các ngành khác chưa thật sự tốt nên còn hạn
chế về tính chuyên nghiệp của công tác này.
Để quản lý phát triển đô thị cần thông qua một bộ máy quản lý nhà
nước với các cơ quan chuyên môn và hệ thống cơ quan từ cấp trung
ương đến địa phương cùng phối hợp để quản lý. Bên cạnh đó hoạt
động này cần được thực hiện trên nền tảng một hệ thống các cơ chế
chính sách, pháp luật để đảm bảo kiểm soát và điều tiết được các nội
dung liên quan đến phát triển đô thị, gồm từ quy trình đầu tư, kiểm soát,
giám sát hoạt động xây dựng đến cung cấp các dịch vụ hạ tầng kỹ thuật
và hạ tầng xã hội của đô thị. Quản lý phát triển đô thị không chỉ dựa trên
quy hoạch mà còn cần điều tiết và lập kế hoạch bố trí nguồn lực thực
hiện và dựa trên một hệ thống rất nhiều quy chuẩn, tiêu chuẩn thiết kế,
xây dựng và hệ thống các chỉ tiêu để có thể kiểm soát được các lĩnh vực
đầu vào, đầu ra của công tác phát triển đô thị.
phát triển đô thị đó cũng như khả năng có thể thực hiện và đặc thù
riêng của các đô thị và khả năng quản lý cũng như nâng cao nhận
thức của người dân. Ngày nay với xu hướng phát triển theo hướng
TTX, nhiều quốc gia, đô thị cũng đã có những giải pháp để nâng cấp
các chỉ tiêu quản lý để thúc đẩy phát triển đô thị theo hướng mới.
Một số tiêu chí theo hướng TTX đã được áp dụng tại nhiều nước, đô
thị là các tiêu chí để nâng cao kiểm soát chất lượng cơ sở hạ tầng kỹ
thuật và xã hội đô thị, trong đó chú trọng chỉ tiêu sử dụng năng
lượng xanh, khuyến khích giao thông công cộng, chỉ tiêu về xử lý
rác thải chất thải rắn trong đô thị, cung cấp năng lượng sạch, phát
triển không gian xanh- vành đai xanh và các không gian xanh lớn
trong đô thị, các công trình xanh và các chỉ tiêu liên quan đến
chuyển đổi ngành nghề kinh tế cũng như quy mô đô thị.
Châu Mỹ, châu Âu và một số nước châu Á đã sử dụng chỉ tiêu,
tiêu chuẩn để đánh giá công trình xanh bao gồm hướng dẫn quá
trình thiết kế và xây dựng bền vững để nâng cao chất lượng công
trình và bảo vệ môi trường thông qua giảm tỷ lệ xây dựng và tiêu
thụ tài nguyên không hiệu quả.
Trong khi tại Hàn Quốc, nhằm giải quyết vấn đề lượng phát thải
khí nhà kính tăng gần gấp đôi từ năm 1990 đến 2005, tốc độ tăng
trưởng cao nhất trong khu vực OECD, chính phủ đã đặt mục tiêu
giảm phát thải 30% vào năm 2020. Đạo luật khung về TTX các-bon
thấp (12/2009) thiết lập định nghĩa toàn diện về các khái niệm xanh
bao gồm đất đai, thành phố, tòa nhà, chuyển đổi và lối sống. Hàn
Quốc phát triển 5 chiến lược để xanh hóa thành phố gồm: không
gian sinh thái mở rộng, xây dựng xanh, giao thông xanh và giao
thông bền vững được phát triển. Tại Seoul, chiến lược TTX được
phân thành 6 lĩnh vực: cấu trúc đô thị và sử dụng đất, giao thông,
năng lượng, công nghiệp, thương mại và hộ gia đình. Kế hoạch 5
năm về TTX (2009-2013) tập trung các chỉ tiêu về khai thác đất, nước
và xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông xanh. Một số chỉ tiêu đưa ra:
phấn đấu độc lập về năng lượng, các mục tiêu 50% vào năm 2020
và 100% vào năm 2050 đã được thiết lập. Tỷ lệ xe đạp trong giao
thông vận tải sẽ thay đổi từ 1,5% (2009) thành 10% (2020) và 20%
(2050) [10].
Tại Ấn Độ, chiến lược TTX đã được nghiên cứu để áp dụng cho
các thành phố Cấp II và Cấp III, tập trung vào tám lĩnh vực quan
trọng: Sử dụng đất và mật độ, hệ sinh thái và đa dạng sinh học, năng
lượng, kinh tế và kinh doanh, tòa nhà và nhà ở, giao thông, nước và
vệ sinh và quản lý chất thải rắn [11]
3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ TẠI VIỆT NAM
VÀ TỈNH QUẢNG NINH
Chỉ tiêu định hướng kiểm soát phát triển đô thị chính là những
nội dung cơ bản để một đô thị cần hướng đến. Tùy vào tầm nhìn và
mục tiêu phát triển mà có các chỉ tiêu phát triển đô thị khác nhau.
Trên thế giới, có nhiều bộ chỉ tiêu phát triển đô thị theo các mô hình
phát triển khác nhau ví dụ như chỉ tiêu về thành phố đáng sống, chỉ
tiêu về thành phố phát thải thấp, chỉ tiêu định hướng phân loại đô
thị theo cấp/loại khác nhau…. Phần lớn có thể nói rằng các đô thị
đều cần có định hướng về một số các nhóm chỉ tiêu quan trọng như:
chỉ tiêu về dân số, lao động phi nông nghiệp, chỉ tiêu về hạ tầng kỹ
thuật, hạ tầng xã hội, chỉ tiêu về phát triển kinh tế, chỉ tiêu về môi
trường, một số chỉ tiêu về cảnh quan, về di sản kiến trúc đô thị, về
khả năng kết nối với các đô thị khác…
Quản lý phát triển đô thị tại Việt Nam hiện nay được dựa trên
một hệ thống chính sách và thể chế tương đối chặt chẽ, có mục tiêu
tạo ra sự kết nối giữa quy hoạch (quy hoạch hệ thống đô thị nông
thôn - quốc gia, quy hoạch tỉnh, quy hoạch chung đô thị) và kế
hoạch đầu tư phát triển đô thị (chương trình phát triển đô thị của
quốc gia/tỉnh/thành phố của đô thị, khu vực phát triển đô thị) và
một hệ thống các tiêu chí, tiêu chuẩn kiểm soát công tác quy hoạch,
đầu tư xây dựng đô thị. Nội dung của đánh giá chất lượng đô thị được
quy định trong Nghị quyết 1210 của Ủy ban thường vụ quốc hội ban
hành ngày 25/6/2015 đã đưa ra 5 tiêu chí và 59 tiêu chuẩn để định
hướng các đô thị phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật và cơ sở hạ tầng xã
hội, cảnh quan đô thị theo các cấp/loại đô thị (đô thị được phân theo
6 loại để quản lý, từ loại 5, 4, 3, 2, 1 và loại đặc biệt) [12].
2. KINH NGHIỆM QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ THEO HƯỚNG
TĂNG TRƯỞNG XANH
Các đô thị phát triển trên Thế giới thường có thiết lập một hệ
thống tiêu chí để định hướng công tác phát triển đô thị theo các
tầm nhìn và mục tiêu theo đuổi. Hệ thống các tiêu chí này là không
giống nhau giữa các quốc gia và đô thị. Tùy vào mô hình và mục tiêu
Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh cho thời kỳ 2013 - 2020
và tầm nhìn đến 2050 [13] và Kế hoạch phát triển đô thị tăng trưởng
xanh Việt Nam đến năm 2030 [14], Kế hoạch hành động quốc gia về
TTX giai đoạn 2014 - 2020 [15] đã được ban hành để thúc đẩy phát
triển đô thị theo mô hình tăng trưởng bền vững hơn mà thế giới đang
09.2021
97
ISSN 2734-9888
N G H I Ê N C Ứ U K H O A H Ọ C
đi theo. Kế hoạch đã xác định 4 chủ đề chính, 12 nhóm hoạt động và
66 nhiệm vụ. Các hành động của lĩnh vực đô thị là một trong những
hành động được ưu tiên cao, trong đó nhấn mạnh đến: việc xây dựng
khung chính sách đô thị hóa xanh và kế hoạch HĐTTX của ngành Xây
dựng giai đoạn 2014 - 2020 hướng đến đảm bảo 2 chỉ tiêu cơ bản về
giảm tiêu hao năng lượng tính trên GDP và giảm cường độ phát thải
khí nhà kính trong những ngành sản xuất chính.
Mặc dù đã có chính sách nhằm chuyển đổi mô hình tăng trưởng đô
thị sang mô hình TTX, bền vững hơn nhưng những chính sách này mới
dừng ở những định hướng, khuyến khích, và chưa được thể hiện trong
các chính sách thực thi và công tác thực thi kiểm soát bắt buộc, chính
sách ưu đãi khuyến khích sự tham gia của các đối tác phát triển trong
xây dựng đô thị để chính quyền địa phương có công cụ pháp lý thực
hiện và triển khai trên thực tế. Đó là một hạn chế rất lớn khiến việc đánh
giá và thực hiện TTX chưa hiệu quả, chỉ ở bước nghiên cứu, tổng hợp,
chưa đi vào thực tế. Nghị quyết 1210 là khung hướng dẫn phát triển đô
thị có thể coi là một khung chính sách thực thi hiệu quả để kiểm soát
phát triển đô thị theo cấp loại đô thị hiện nay [12]. Tuy nhiên các hệ
thống chỉ tiêu này mới cung cấp các hướng dẫn chỉ tiêu cơ bản mà các
đô thị cần đạt được, chưa có nhiều tiêu chí dành cho nội dung TTX,
trong đó còn thiếu các tiêu chí như giảm phát thải, khuyến khích các
mảng xanh đô thị, huy động nguồn lực, hợp tác, mô hình phát triển bền
vững, tiết kiệm năng lượng, khả năng thích ứng, chống chịu với những
rủi ro không báo trước…
Ngày 05/01/2018, nhằm thúc đẩy và hướng dẫn sự phát triển đô
thị theo hướng TTX trở nên phổ biến và rõ ràng hơn, Bộ Xây dựng
đã ban hành Thông tư 01/2018/TT-BXD quy định một số các nhóm
chỉ tiêu về TTX [16]. Chỉ tiêu xây dựng đô thị TTX là cơ sở để các đô
thị xác định mục đích cụ thể để đề xuất các hoạt động ưu tiên thực
hiện xây dựng đô thị tăng trường xanh; Đánh giá thẩm định các
chương trình, kế hoạch, dự án đầu tư xây dựng có sử dụng nguôn
vốn phục vụ mục tiêu xây dựng đô thị TTX; Là cơ sở đề xuất việc rà
soát, điều chỉnh các chi tiêu cụ thể trong quy hoạch đô thị, chương
trình phát triển đô thị; Kiểm tra, giám sát các chương trình, kế hoạch
của đô thị triển khai thực hiện chiến lược quốc gia về TTX, giảm
cường độ phát thải khí nhà kính và tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng
tái tạo, giảm tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên tại các đô thị. Nhóm chỉ
tiêu này gồm: nhóm chỉ tiêu về môi trường, thể chế, về xã hội và về
kinh tế. Nhóm chỉ tiêu về môi trường có 10 chỉ tiêu, nhóm chỉ tiêu
về kinh tế có 5 chỉ tiêu, nhóm chỉ tiêu về 5 chỉ tiêu, nhóm chỉ tiêu về
xã hộ có 4 chỉ tiêu.
Bảng 1: Danh mục chỉ tiêu xây dựng đô thị TTX.
STT
Nhóm, tên chỉ tiêu
01. Kinh tế
1
2
3
4
5
Tỷ lệ chi sử dụng điện so với tổng chi tiêu của hộ
Tỷ lệ thất thoát nước sạch
Tỷ lệ thu ngân sách nhà nước từ sử dụng tài nguyên tự nhiên
Tỷ lệ đầu tư dự án mới thực hiện xây dựng đô thị TTX
Tỷ lệ công trình xây dựng nghiệm thu được cấp chứng chỉ công trình xanh
02. Môi trường
1
2
Diện tích đất cây xanh công cộng bình quân đầu người khu vực nội thành, nội thị
Diện tích mặt nước tự nhiên đô thị suy giảm
3
4
Tỷ lệ đường đô thị sử dụng các thiết bị và công nghệ tiết kiệm năng lượng hoặc sử dụng năng lượng tái tạo để chiếu sáng
Tỷ lệ vận tải hành khách công cộng
5
6
Tỷ lệ phương tiện giao thông cá nhân hạn chế phát thải
Tỷ lệ đường giao thông dành riêng cho xe đạp
7
8
9
10
Tỷ lệ chất thải rắn được thu gom, vận chuyển và xử lý đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật
Tỷ lệ nước thải được thu gom và xử lý đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật
Số đơn vị hành chính cấp phường, xã chịu thiệt hại trực tiếp do BĐKH
Số khu vực bị ô nhiễm môi trường nặng cần xử lý
03. Xã hội
1
2
3
4
Tỷ lệ tăng dân số toàn đô thị so với tỷ lệ tăng diện tích đất phi nông nghiệp
Tỷ lệ hộ có nhà ở kiên cố
Tỷ lệ dân số đô thị được cung cấp nước sạch
Số lượng không gian công cộng
04. Thể chế
1
2
3
4
5
Quy hoạch chung đô thị được lồng ghép các mục tiêu TTX và BĐKH
Chiến lược, kế hoạch hành động, chính sách cụ thể được ban hành hướng tới mục tiêu TTX và ứng phó BĐKH
Tỷ lệ các dịch vụ công trực tuyến
Tỷ lệ cán bộ quản lý đô thị các cấp đã được đào tạo bồi dưỡng về TTX
Các chương trình nâng cao nhận thức cộng đồng về TTX và BĐKH
(Nguồn: [16])
Thực trạng phát triển đô thị và quản lý phát triển đô thị, những
có tốc độ và tỷ lệ đô thị hóa nhanh và lớn nhất cả nước. Với tỷ lệ
thách thức phát triển đô thị theo hướng TTX tại Quảng Ninh
Quảng Ninh là một trong các tỉnh có tốc độ phát triển nhanh
nhất của cả nước. Sức hút của đô thị tỉnh Quảng Ninh ngày càng
được khẳng định rõ ràng. Tỉnh Quảng Ninh là một trong các tỉnh
khoảng gần 65,5% (so với trung bình cả nước khoảng 39,2% năm
2019 và 40% năm 2020), là đơn vị cấp tỉnh có tỷ lệ đô thị hóa chỉ
đứng sau TP. HCM, TP Đà Nẵng, tỉnh Bình Dương, TP Cần Thơ. Dự
kiến của tỉnh sẽ tiếp tục đẩy nhanh tốc độ và tỷ lệ đô thị hóa thời
98
09.2021
ISSN 2734-9888
gian tới. Quảng Ninh đã có nhiều thành tựu nổi bật trong phát
triển đô thị.
Tỉnh Quảng Ninh cũng là một tỉnh đặc thù với 04 thành phố trực
thuộc tỉnh (nhiều hơn Hà Nội, HCM). Các đô thị phát triển nhanh, có
quy mô lớn chủ yếu phân bố tập trung tại khu vực ven biển, bám
trục Quốc lộ 18, gắn với các khu vực phát triển khu du lịch, dịch vụ,
công nghiệp, cửa khẩu. Các đô thị phát triển chậm, quy mô nhỏ chủ
yếu tại các huyện miền núi, hải đảo do hạn chế về điều kiện tự nhiên,
địa hình, giao thông. Hệ thống đô thị tỉnh chủ yếu phát triển theo
tuyến, nằm trên các tuyến giao thông huyết mạch nơi có điều kiện
đất đai, hoặc gắn với vùng có tài nguyên phát triển về du lịch, dịch
vụ, khai thác than, công nghiệp, cảng biển hoặc tại trung tâm đơn
vị hành chính cấp huyện.
Quá trình đô thị hóa mạnh mẽ không chỉ giúp tăng trưởng nền
kinh tế đô thị, nâng cao chất lượng sống của cư dân mà còn đóng
góp vào sự thay đổi vị thế và gia tăng sức cạnh tranh của tỉnh. Sự
năng động và phát triển mạnh mẽ của tỉnh được thực hiện trên cơ
sở tỉnh đã đẩy mạnh các hệ thống hạ tầng kết nối với các tỉnh, thành
phố giáp ranh, với các hành lang kinh tế, cực tăng trưởng xung
quanh. Hệ thống giao thông động lực (cầu Triều, cầu Rừng, cầu Lại
Xuân) đã thúc đẩy liên kết vùng và hoàn thành các hạ tầng trong
khu vực đô thị. Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn, Cầu Bạch Đằng
thuộc cao tốc Hạ Long - Vân Đồn, đường cao tốc Vân Đồn - Móng
Cái, đường ven biển Hạ Long - Cẩm Phả, cầu Cửa Lục 1 và 3; các nút
giao, đường nối cao tốc lớn… giúp đẩy nhanh tốc độ phát triển của
hệ thống các đô thị trong tỉnh, đánh thức tiềm năng, lợi thế to lớn
của một số đô thị như Quảng Yên, giữ vai trò động lực, hạt nhân mới
thúc đẩy tăng trưởng của tuyến phía Tây của tỉnh (thông qua cao
tốc Hạ Long - Hải Phòng và cầu Bạch Đằng, tuyến đường ven sống
tốc độ cao Quảng Yên - Uông Bí - Đông Triều) . Quảng Ninh cũng
chú trọng đẩy mạnh thi công các khu đô thị tạo hình ảnh đô thị phát
triển như khu phức hợp Hạ Long Xanh, khu du lịch, dịch vụ phức
hợp cao cấp Vân Đồn.
Từ năm 2011, Quảng Ninh đã xây dựng 7 quy hoạch chiến lược
như quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội; quy hoạch vùng
tỉnh; quy hoạch phát triển du lịch; quy hoạch phát triển nguồn nhân
lực... [17-24]. Đây được coi là chỉ dẫn quan trọng trong thu hút các
nguồn lực đầu tư, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi phương thức phát
triển từ “nâu” sang “xanh”, phân bố không gian phát triển theo
hướng “một tâm, hai tuyến đa chiều, hai điểm đột phá”, làm thay đổi
nhanh diện mạo, tạo ra một Quảng Ninh khác biệt phát triển vượt
trội về đẳng cấp và bứt phá. Các khu công nghiệp, khu kinh tế của
tỉnh cũng được chú trọng phát triển như khu công nghiệp Hải Yên,
Khu công nghiệp cảng biển Hải Hà; Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái
có vai trò cửa ngõ kết nối các nước ASEAN với khu vực Đông Bắc Á;
Khu kinh tế Vân Đồn được định hướng trở thành đô thị biển đảo
xanh, hiện đại, thông minh là một trong những mũi đột phá của
tỉnh; Khu kinh tế ven biển Quảng Yên đang được đề xuất thực hiện
với các cơ chế chính sách tương đương Khu kinh tế Đình Vũ - Cát Hải
(Hải Phòng). Một số đô thị lớn của Quảng Ninh phải kể đến TP Móng
Cái giữ vai trò hạt nhân, nòng cốt của Khu kinh tế cửa khẩu Móng
Cái; TP Cẩm Phả đang được xây dựng theo hướng phát triển công
nghiệp, dịch vụ hiện đại, đồng bộ, bền vững, điển hình về chuyển
đổi phương thức phát triển từ nâu sang xanh. TP Uông Bí và thị xã
Đông Triều đang dần trở thành trung tâm du lịch tâm linh, nghỉ
dưỡng, động lực trong chuỗi đô thị - công nghiệp xanh phía Tây của
tỉnh. TP Hạ Long từng bước trở thành thành phố du lịch biển văn
minh, thân thiện, trung tâm dịch vụ, du lịch quốc tế với hệ thống kết
cấu hạ tầng kinh tế, xã hội đồng bộ, hiện đại, gắn với bảo tồn và
phát huy giá trị di sản - kỳ quan thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long.
Đặc biệt, sau khi sát nhập huyện Hoành Bồ vào thành phố Hạ Long
Hình 1. Một số điểm đô thị của Quảng Ninh được quan sát vào ban đêm
(Nguồn: nightearth, truy cập 3/7/2021)
đã mở rộng địa giới hành chính, không gian phát triển để hướng tới
khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế khác biệt vốn có của hai địa
phương, phat huy mọi nguồn lực, làm hạt nhân thúc đẩy tỉnh Quảng
Ninh tăng trưởng mạnh mẽ hơn.
Bên cạnh sự phát triển năng động và thay da đổi thịt của hệ
thống đô thị trên địa bàn, tỉnh Quảng Ninh cũng đang phải đối
mặt với những thách thức về phát triển như: việc phát triển đô
thị chưa hiện đại, đẳng cấp; hạ tầng kỹ thuật của các đô thị chưa
được đầu tư đồng bộ; không gian kiến trúc cảnh quan chưa tạo
được bản sắc và nét đặc trưng của đô thị… Hệ thống thoát nước
và xử lý nước thải sinh hoạt tại các đô thị của tỉnh còn đơn giản,
hoạt động yếu kém; Những ảnh hưởng của BĐKH đối với Quảng
Ninh ngày càng rõ ràng và nặng nề (Quảng Ninh hiện có 13 đô
thị, trong đó các đô thị ven biển được xác định gồm 08/13 đô thị
chiếm 61,5% tổng số đô thị trong hệ thống đô thị toàn tỉnh
Quảng Ninh). Điển hình là trận bão lũ lịch sử tháng 7/2015 đã
gây thiệt hại về cơ sở vật chất hạ tầng ước tính khoảng 20 tỷ
đồng. Theo kịch bản mới nhất lần thứ 3 của Bộ Tài nguyên và
Môi trường (2016), nếu mực nước biển dâng 100cm, khoảng
4,79% diện tích của tỉnh Quảng Ninh có nguy cơ bị ngập, chủ yếu
là các địa phương ven biển, trong đó thị xã Quảng Yên có nguy
cơ ngập cao nhất (37,7 % diện tích). Các bãi biển đẹp như Trà Cổ,
Sơn Hào, Minh Châu, Hồng Vàn, Quan Lạn,… và trên 30 các bãi
cát nhỏ ven các đảo có nguy cơ mất đi, một số khác bị đẩy sâu
vào đất liền làm gia tăng chi phí cho việc cải tạo. Một số địa hình
với cảnh quan đặc sắc có sức hấp dẫn lớn khách du lịch như vịnh
Hạ Long, Vườn quốc gia Bái Tử Long… có nguy cơ ngập chìm và
thay đổi cảnh quan theo hướng tiêu cực; Một số các đô thị đặc
thù là công nghiệp khai thác và năng lượng chưa quan tâm đến
xử lý môi trường do ô nhiễm của các ngành công nghiệp này như
các đô thị Mạo Khê, Cẩm Phả, Uông Bí ; Mô hình tăng trưởng đô
thị chưa bền vững, còn chú trọng phát triển nóng, ít quan tâm
đến bảo vệ và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên đất đai, chưa
thúc đẩy yếu tố xanh, tiết kiệm năng lượng trong phát triển.
Để giải quyết những thách thức phát triển này, tỉnh Quảng Ninh
đã có chính sách thúc đẩy xu hướng TTX (Kế hoạch số 3741/KH-
UBND năm 2014 để triển khai thực hiện Chiến lược quốc gia về TTX
tỉnh Quảng Ninh [25]; Kế hoạch 6970/KH-UBND năm 2015 về triển
khai thực hiện chiến lược quốc gia về TTX tỉnh Quảng Ninh giai đoạn
2016-2020 [26]). Tuy nhiên kế hoạch hành động này chưa có nhiều
nội dung quan tâm đến vấn đề phát triển đô thị. Nói cách khác chưa
xem xét vai trò của đô thị trong việc thúc đẩy TTX và cũng là nguyên
nhân chính của các hoạt động phát thải ảnh hưởng đến chất lượng
môi trường, là nguyên nhân chính của việc sử dụng tiêu thụ tiết
kiệm năng lượng và xử lý chất thải.
09.2021
99
ISSN 2734-9888
N G H I Ê N C Ứ U K H O A H Ọ C
Hình 2. Sơ đồ định hướng phát triển không gian tỉnh Quảng Ninh
(nguồn: https://www.quangninh.gov.vn)
không gian chức năng của đô thị, định hình phong cách sống,
phong cách tiêu dùng và hoạt động sản xuất, đầu tư xây dựng
trong đô thị. Do đó nó có vai trò lớn, có thể coi là nền tảng, là
gốc của mọi hành vi sử dụng tiêu hao năng lượng, bảo vệ môi
trường và tác động lên môi trường đô thị và hoạt động kinh tế
trong đô thị. Do vậy, đề xuất kiểm soát phát triển đô thị trên cơ
sở 4 nhóm gồm: Thể chế, Kinh tế, Môi trường, Mô hình phát triển
đô thị. Đồng thời, tác giả đề nghị bố cục sắp xếp lại các tiêu chí
vào các nhóm trên cho phù hợp, điều chỉnh bổ sung một số chỉ
tiêu để đảm bảo sự phù hợp với nội hàm TTX và quản lý phát
triển đô thị cho giai đoạn mới . Cụ thể:
Nhóm chỉ tiêu về kinh tế, đề xuất các chỉ tiêu thể hiện sự dịch
chuyển cơ cấu kinh tế trong đô thị theo hướng chuyển dịch loại
hình kinh tế đô thị từ nâu sang xanh, trong đó có chỉ tiêu về thúc
đẩy trung tâm đổi mới sáng tạo và khoa học cho tỉnh bởi đây là
một trong nội dung giúp tỉnh Quảng Ninh dần có nội lực về khoa
học, công nghệ, đổi mới sáng tạo nhằm thúc đẩy chuyển dịch
kinh tế đô thị từ nâu sang xanh hiệu quả hơn.
Nhóm chỉ tiêu về môi trường, đề xuất theo hai nhóm chỉ tiêu
nhỏ gồm: Nhóm về giải pháp tiết kiệm năng lượng và nhóm về
giải pháp xanh hóa đô thị. TTX đòi hỏi ngành công nghiệp phải
được nâng cấp lên mức tiết kiệm năng lượng và đầu tư dài hạn
vào các nguồn năng lượng thay thế, từ năng lượng gió, năng
lượng mặt trời và thủy triều đến năng lượng phân hạch và nhiệt
hạch hạt nhân. Do đó nhóm giải pháp tiết kiệm năng lượng tập
trung vào kiểm soát 2 chỉ tiêu liên quan đến sử dụng năng lượng
và phát thải ra môi trường là xuất phát từ tiêu dùng giao thông
đô thị và tiêu dùng năng lượng trong đô thị, nhấn mạnh đến việc
sử dụng giao thông đô thị công cộng và giao thông sử dụng
năng lượng thân thiện môi trường và phương tiện ít phát thải.
Chỉ tiêu về năng lượng nhấn mạnh đến khả năng độc lập trong
4. ĐỀ XUẤT TIÊU CHÍ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ THEO
HƯỚNG TĂNG TRƯỞNG XANH CHO ĐÔ THỊ QUẢNG NINH
Mặc dù đã có hệ thống các tiêu chí để định hướng quá trình
phát triển đô thị theo hướng TTX được ban hành theo Thông tư
01/2018/TT-BXD [16]. Tuy nhiên, đây là hệ thống tiêu chí áp dụng
cho các đô thị trên cả nước, chưa quan tâm đến tính đặc thù và
nhu cầu phát triển khác nhau của các đô thị khác nhau. Hệ thống
tiêu chí này có thể nói là hệ thống tiêu chí phiên bản đầu tiên
định hướng phát triển cho các đô thị ở giai đoạn đầu tiên do có
nhiều tiêu chí kế thừa các tiêu chí cơ bản định hướng điều kiện
tích tụ kinh tế, dân số, lao động, chất lượng cơ sở hạ tầng, kỹ
thuật của đô thị theo cấp/loại đô thị được quy định tại Nghị
quyết 1210 [12]. Trong quá trình phát triển đô thị và học hỏi kinh
nghiệm quốc tế cũng như làm rõ nội hàm của TTX, có thể thấy
những tiêu chí trên cần được cập nhật và làm rõ hơn ở một mức
độ mới để định hướng cụ thể và quyết liệt hơn yêu cầu phát triển
đô thị TTX tại một số đô thị có tiềm lực và có nhu cầu phát triển
lớn.
Trên cơ sở những đánh giá của nhu cầu phát triển của tỉnh
Quảng Ninh cũng như học tập kinh nghiệm và lý luận TTX ngày
càng được làm rõ, tác giả đề xuất điều chỉnh hệ thống tiêu chí
để kiểm soát phát triển TTX áp dụng tại Quảng Ninh trên cơ sở
hệ thống tiêu chí tại Thông tư 01/2018/TT-BXD [16].
Về nhóm tiêu chí: Thông tư 01/2018/TT-BXD đề xuất 04 nhóm
tiêu chí gồm Thể chế, môi trường, xã hội và kinh tế [16]. Qua
nghiên cứu tổng kết hệ thống lý luận về TTX và thực tiễn công
tác quản lý phát triển đô thị của Việt Nam nói chung và Quảng
Ninh nói riêng, tác giả đề nghị điều chỉnh bổ sung nhấn mạnh
nhóm tiêu chí về mô hình phát triển đô thị. Bởi mô hình phát
triển đô thị có vai trò rất quan trọng trong việc định hình các
100
09.2021
ISSN 2734-9888
3. Nguyen Quoc Toan, Dao Thi Nhu (2019), Breakthrough to promote the urban
economy of Vietnam urban system in the forthcoming period, AUC 2019. Advances in
21st Century Human Settlements. Springer, Singapore (Scopus), DOI:
4. Ardeshiri, M., Urban management and urban development in Iran 1996,
University of South Australia.
5. Amos, F.J., Training for urban management: Proceedings of a symposium in
Cologne, 22nd to 24th September 1976 (OECD urban management studies). 1979,
Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development.
6. David, F.D.a.W., Training for IUIDP: Ideas, Integrayion and Implementation.
1998, Rotterdam, The Netherlands: HIS.
7. Romaya, S. and C. Rakodi, Building sustainable urban settlements: approaches
and case studies in the developing world. 2002: Intermediate Technology.
8. McGill, R., Urban management in developing countries. Cities, 1998. 15(6): p.
463-471.
nguồn năng lượng, có thể tái tạo năng lượng sạch và năng lượng
không phát thải ra môi trường cho đô thị. Đây là một tiêu chí
quan trọng để đô thị Quảng Ninh có thể tạo ra môi trường đô thị
có khả năng tự cung ứng năng lượng nhằm dễ dàng đối phó với
vấn đề BĐKH và nhu cầu năng lượng lớn của một đô thị phát
triển nhanh, du lịch và quảng bá thương hiệu đô thị sạch. Nhóm
giải pháp xanh hóa đô thị tập trung vào các chỉ tiêu nhằm tạo ra
các mảng xanh đô thị thông qua các chỉ tiêu mảng xanh lớn và
mảng xanh công cộng kết hợp đa chức năng và thoát nước đô
thị để ứng phó với BĐKH, chỉ tiêu đầu tư xây dựng các khu đô thị
mới, công trình mới theo hướng khu đô thị xanh, công trình
xanh. Dịch vụ xanh hóa một số dịch vụ đô thị như thoát nước, xử
lý rác thải là hết sức cần thiết.
Nhóm giải pháp về thể chế, thay vì nhấn mạnh vai trò của
nâng cao năng lực, tác giả đề xuất chuyển thành chỉ tiêu thể hiện
tính năng động của chính quyền địa phương thông qua việc ban
hành các cơ chế, chính sách pháp luật để có thể thực hiện phát
triển TTX ngay tại tỉnh và các đô thị của tỉnh, như giải pháp cơ
chế khuyến khích đầu tư xây dựng theo hướng xanh, cơ chế bố
trí nguồn lực để thực hiện các kế hoạch xanh đã đề ra. Đây là
những tiêu chí thể hiện tính quyết liệt và thiết thực dành cho
tỉnh phát triển năng động và cần hiệu quả ngay như tỉnh Quảng
Ninh. Nhóm giải pháp về thể chế cần làm rõ tính hiệu quả thông
qua việc ban hành được các khung thể chế điều tiết hoạt động
phát triển đô thị TTX chứ không phải chỉ là nâng cao nhận thức.
Đồng thời nhóm thể chế cần quan tâm đến đối tượng yếu thế
trong khu vực đô thị của tỉnh. Bởi những nhóm yếu thế luôn có
thể tạo ra những bất ổn cho đô thị và họ cần phải được hỗ trợ để
trở thành một thành phần cư dân được đối xử bình đẳng trong
đô thị, thể hiện một tầm nhìn vì con người, không bỏ lại ai phía
sau trong phát triển cư dân đô thị và theo đuổi đô thị văn minh
của tỉnh Quảng Ninh.
9. Willis, K.G., Contemporary Issues in Town Planning. 1996, USA: Gower
Publishing Company.
10. Yang, J. (2013). Strategies for low-carbon green growth and urban
management in Korea. Journal of Urban Management, 2(1), 85-101
11. Abbu, N., Bhagavatula, L., Ghorpade, A. R., Kolsepatil, N., Kumar, E.,
Parvathapuram, R., ... & Sharma, S. (2015). Urban green growth strategies for indian
cities. Published by Local Governments for Sustainability, South Asia, 1
12. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2016), Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13
ngày 25/5/2016 về phân loại đô thị, Hà Nội
13. Thủ tướng chính phủ (2012), Quyết định số 1393/QĐ - TTg ngày 23/9/2012
về phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh cho thời kỳ 2013 - 2020 và tầm
nhìn đến 2050, Hà Nội
14. Thủ tướng Chính phủ (2018), Quyết định số 84/QĐ-TTg ngày 19/01/2018 về Phê
duyệt Kế hoạch phát triển đô thị tăng trưởng xanh Việt Nam đến năm 2030, Hà Nội
15. Thủ tướng chính phủ (2014), Quyết định 403/QĐ-TTg ngày về Kế hoạch hành
động quốc gia về TTX giai đoạn 2014 - 2020, Hà Nội
16. Bộ Xây dựng (2018), Thông tư 01/2018/TT-BXD của Bộ Xây dựng được ban
hành quy định về chỉ tiêu xây dựng đô thị tăng trưởng xanh, Hà Nội
17. UBND tỉnh Quảng Ninh (2019), Quyết định 3765/GP-UBND ngày 06/9/2019 về việc
phê duyệt văn kiện Phi dự án Cố vấn TTX tỉnh Quảng Ninh do JICA tài trợ, Quảng Ninh
18. UBND tỉnh Quảng Ninh (2019), Quyết định 114/QĐ-UBND ngày 11/01/2019
của UBND tỉnh Quảng Ninh về ban hành Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ bảo vệ
môi trường tỉnh Quảng Ninh, Quảng Ninh
19. UBND tỉnh Quảng Ninh (2016), Quyết định 708/QĐ-UBND ngày 15/3/2016 về
phê duyệt Chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả trên địa bàn tỉnh giai
đoạn 2016-2020, Quảng Ninh
20. UBND tỉnh Quảng Ninh (2017), Quyết định 4382/QĐ-UBND tỉnh Quảng Ninh
ngày 07/11/2017 về việc phê duyệt bổ sung, điều chỉnh Văn kiện dự án hỗ trợ kỹ thuật
Thúc đẩy TTX khu vực Vịnh Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2 do JICA tài trợ, Quảng
Ninh
21. UBND tỉnh Quảng Ninh (2017), Quyết định 227/QĐ-UBND ngày 18/01/2017
của UBND tỉnh về việc phê duyệt văn kiện dự án hỗ trợ kỹ thuật Thúc đẩy TTX khu vực
Vịnh Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2 do JICA tài trợ, Quảng Ninh
22. UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Quyết định 4005/QĐ-UBND ngày 16/12/2015
của UBND tỉnh phê duyệt dự án hỗ trợ kỹ thuật Thúc đẩy TTX khu vực Vịnh Hạ Long,
tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 1 do JICA tài trợ, Quảng Ninh
23. UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Quyết định 3146/QĐ-UBND ngày 20/10/2015
của UBND tỉnh thành lập Ban Chỉ đạo Dự án hỗ trợ kỹ thuật Thúc đẩy TTX khu vực Vịnh
Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh do JICA tài trợ, Quảng Ninh
Nhóm giải pháp mô hình phát triển đô thị: Kế thừa 02 tiêu chí
đã được đề xuất trong Thông tư 01/2018/TT-BXD [16] của nhóm
giải pháp về kinh tế và xếp vào giải pháp về mô hình phát triển
đô thị. Bởi 02 tiêu chí này thực tế đang có sự ảnh hưởng lớn đến
việc định hình mô hình phát triển đô thị một cách hiệu quả.
Đồng thời làm rõ nội hàm của 02 tiêu chí này để tỉnh có thể thực
hiện một cách rõ ràng hơn.
5. KẾT LUẬN
Quản lý phát triển đô thị theo hướng TTX không còn là một
khẩu hiệu mà đã trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết trong bối cảnh
suy thoái môi trường, BĐKH, và những rủi ro không báo trước do
sự phát triển quá mức ảnh hưởng trầm trọng đến hệ sinh thái tự
nhiên hiện nay. TTX là một hướng đi để có thể tiến nhanh hơn
đến mục tiêu phát triển bền vững. Để có thể triển khai xu thế này
vào cuộc sống, khung pháp lý cần được sớm hoàn thiện và ban
hành. Là một tỉnh đang phát triển và tăng trưởng bền vững năng
động, Quảng Ninh cần quyết liệt và mạnh mẽ hơn trong việc đưa
ra những chiến lược TTX, đặc biệt là hệ thống chỉ tiêu hướng dẫn
cụ thể phù hợp với đặc thù phát triển của tỉnh để nâng cao cơ
hội tăng trưởng, tăng sức cạnh tranh và phát triển bền vững thời
gian tới.
24. UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Kế hoạch số 3741/KH-UBND để triển khai thực
hiện Chiến lược quốc gia về TTX tỉnh Quảng Ninh, Quảng Ninh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Reilly, J.M., Green growth and the efficient use of natural resources. Energy
25. UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Kế hoạch số 3741/KH-UBND để triển khai thực
hiện Chiến lược quốc gia về TTX tỉnh Quảng Ninh, Quảng Ninh
Economics, 2012. 34: p. S85-S93.
2. OECD, OECD Green Growth Studies Urban Green Growth in Dynamic Asia. 2016:
OECD Publishing.
26. UBND tỉnh Quảng Ninh (2015), Kế hoạch 6970/KH-UBND tỉnh Quảng Ninh
ngày 16/11/2015 về kế hoạch triển khai thực hiện chiến lược quốc gia về TTX tỉnh
Quảng Ninh giai đoạn 2016-2020, Quảng Ninh.
09.2021
101
ISSN 2734-9888
6 trang
18/05/2022
1080
Bạn đang xem tài liệu "Quản lý phát triển đô thị theo hướng tăng trưởng xanh", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- quan_ly_phat_trien_do_thi_theo_huong_tang_truong_xanh.pdf
