Một số vấn đề trong quan hệ giữa các nước Đông Nam Á lục địa với Trung Hoa (thời Minh)

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

Th s. nguyÔn thÞ kiÒu trang –

vò ®øc liªm

Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi

uan hÖ gi÷a §«ng Nam ¸ víi

triÒu ®¹i tr−íc, kh¸t väng më réng l·nh

thæ lµ môc tiªu xuyªn suèt trong chÝnh

s¸ch ®èi ngo¹i cña triÒu Minh. C¸c

hoµng ®Õ triÒu Minh ®· tÝch cùc thi hµnh

chÝnh s¸ch víi ®−êng lèi “cËn c«ng viÔn

giao”, “dÜ Di trÞ Di”, kÕt hîp chÆt chÏ

chiÕn tranh x©m l−îc víi ngo¹i giao

nh»m buéc c¸c n−íc ph¶i thÇn phôc,

triÒu cèng “thiªn triÒu” vµ tháa m·n

tham väng më réng l·nh thæ, t¨ng c−êng

¶nh h−ëng. VÒ th−¬ng m¹i, thÞ tr−êng

Trung Hoa ®−îc më réng, tõ n¨m 1400

®Õn n¨m 1600, d©n sè n−íc nµy t¨ng

75.000.000 lªn 150.000.000⁽¹⁾kÐo theo

nhu cÇu lín vÒ trao ®æi hµng hãa mµ

tr−íc tiªn lµ l−¬ng thùc, vò khÝ vµ kim

lo¹i. Gi÷a lóc ng−êi M«ng Cæ vÉn kiÓm

so¸t kªnh th−¬ng m¹i víi phÝa B¾c vµ

Trung Hoa ®· tr¶i qua hµng

Q

ngh×n n¨m lÞch sö. Ng−êi

H¸n víi tham väng ®Õ chÕ lu«n t×m c¸ch

phñ bãng quyÒn lùc lªn khu vùc nµy, cßn

c− d©n §«ng Nam ¸ ®· häc ®−îc c¸ch

thÝch nghi vµ chung sèng hßa b×nh víi

c¸i gäi lµ “trËt tù Trung Hoa”. Bµi viÕt

nµy sÏ ®Ò cËp ®Õn mét ch−¬ng s«i ®éng

cña mèi quan hÖ ®ã th«ng qua gãc nh×n

cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t vÒ mét sè vÊn ®Ò

trong quan hÖ gi÷a c¸c n−íc §«ng Nam

¸ lôc ®Þa víi Trung Hoa thêi Minh, bao

gåm: quan hÖ ngo¹i giao, triÒu cèng,

th−¬ng m¹i vµ vÊn ®Ò Hoa kiÒu.

1. Bèi c¶nh míi trong quan hÖ gi÷a c¸c

n−íc §«ng Nam ¸ lôc ®Þa víi Trung Hoa

thêi Minh

Sù thiÕt lËp cña nhµ Minh g¾n liÒn T©y Trung Hoa th× h−íng xuèng ph−¬ng

víi giai ®o¹n ph¸t triÓn c−êng thÞnh cña Nam lµ mét gi¶i ph¸p kh«n ngoan vµ

Trung Hoa thÕ kû XV- XVI. KÕ tôc c¸c sèng cßn cña nhµ Minh.

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

74

Mét sè v©n ®Ò…

§«ng Nam ¸ thÕ kû XIV-XVII lµ thêi c−, §«ng Nam ¸ lôc ®Þa giai ®o¹n nµy

kú cña nh÷ng chuyÓn biÕn lín vµ cã t¸c ®¸nh dÊu sù xuÊt hiÖn cña c¸c céng ®ång

®éng s©u s¾c vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, d©n c− quy m« kh¸ lín tõ 50.000 ®Õn vµi

th−¬ng m¹i, v¨n hãa, t«n gi¸o, téc ng−êi tr¨m ngh×n ng−êi. Nhu cÇu cña c¸c thÞ

trong bèi c¶nh buæi ®Çu tiÕp xóc víi tr−êng néi ®Þa míi thóc ®Èy hÖ thèng

ph−¬ng T©y mµ c¸c häc gi¶ gäi ®ã lµ thêi trao ®æi däc theo c¸c dßng s«ng vµ gi÷a

kú tiÒn hiÖn ®¹i cña lÞch sö khu vùc.⁽²⁾Sù nh÷ng vïng ch©u thæ víi nhau: ch©u thæ

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c nhµ s«ng Hång, vïng ThuËn Qu¶ng, l−u vùc

n−íc tËp quyÒn hïng m¹nh nh− §¹i s«ng Chao Phraya, Lana, Lan Xang, khu

ViÖt, Ayutthaya, Lan Xang, Toungoo vùc Mandalay, c¸c ®ång b»ng ngËp lôt

cïng víi sù gia t¨ng quy m« d©n sè, kinh cña Irrawaddy, Salween vµ Mekong. Tõ

tÕ t¹o nªn m«i tr−êng míi thóc ®Èy giao thÕ kû XV, vïng n«ng nghiÖp ®−îc tæ

l−u gi÷a §«ng Nam ¸ lôc ®Þa víi bªn chøc tèt cña Siam ®· suÊt khÈu g¹o. Ghi

ngoµi. ¸p lùc d©n sè thóc ®Èy s¶n xuÊt chÐp kho¶ng n¨m 1500 cho biÕt mçi n¨m

l−¬ng thùc th©m canh vµ qu¸ tr×nh khai Siam ®−a 30 thuyÒn g¹o ®Õn Malacca,

ph¸ c¸c vïng ®Êt míi, biÕn khu vùc mçi thuyÒn kho¶ng 400-500 metric tÊn,

thµnh vïng s¶n xuÊt lóa g¹o lín. Quy t−¬ng ®−¬ng sè g¹o xuÊt khÈu hµng n¨m

m« s¶n xuÊt lóa g¹o ë Myanmar lµ mét lµ 10.000 tÊn. Trong khi Pegu xuÊt 40

vÝ dô. Thêi Pagan, cã kho¶ng 570.000 thuyÒn (14.000 tÊn n¨m), Campuchia

acres ®Êt ®ai ®−îc t−íi tiªu, ®Õn n¨m xuÊt khÈu 7.000 tÊn n¨m (cuèi thÕ kû

1500, con sè nµy lªn 900.000-1.000.000 XVI), Songkhla, Nakhon Sithammarat

acres. A. Reid gäi ®©y lµ giai ®o¹n “bïng xuÊt khÈu 800 tÊn (n¨m 1620),⁽⁴⁾vïng

næ kinh tÕ” ë §«ng Nam ¸.⁽³⁾VÒ mÆt d©n H¹ MiÕn xuÊt c¶ng 7.500 tÊn (1510).⁽⁵⁾

D©n sè c¸c n−íc §«ng Nam ¸ lôc ®Þa n¨m 1600 (®¬n vÞ 1000 ng−êi)⁽⁶⁾

ꢀ

ꢁꢂꢃꢀꢄꢅꢀꢃꢆꢇꢀꢈꢉꢊꢊꢀ

4.600

ꢁꢂꢃꢀꢄꢅꢀꢃꢆꢇꢀꢈꢋꢊꢊꢀ

3.100

ꢌꢍꢎꢏꢐꢑꢒꢇ^ꢓꢀꢀꢃꢆꢇꢀꢈꢋꢊꢊꢀ

Myanmar

4.6

2.9

Lan Xang (c¶ §«ng B¾c

Th¸i Lan)

1.200

Siam (trõ §«ng B¾c)

Campuchia – Champa

2.800

1.500

7.000

1.800

1.230

4.700

5.3

4.5

Vietnam (miÒn B¾c vµ

miÒn Trung)

18.0

Malaysia (gåm Patani)

500

3.4

5.7

§«ng Nam ¸

33.000

23.000

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

75

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

NÕu tÝnh to¸n cña A. Reid lµ ®óng, th× khu vùc b−íc vµo giai ®o¹n “Kû nguyªn

thÕ kû XV-XVII, d©n sè §«ng Nam ¸ th−¬ng m¹i §«ng Nam ¸ 1450-1680” khi

kho¶ng 20-30 triÖu, song c¸c céng ®ång quy m« hÖ thèng th−¬ng m¹i khu vùc lín

lín chñ yÕu tËp trung trong kho¶ng h¬n h¬n vµ ®−îc tæ chøc chÆt chÏ h¬n. PhÇn

m−êi trung t©m th−¬ng m¹i vµ vïng s¶n lín c¸c céng ®ång c− d©n §«ng Nam ¸

xuÊt n«ng nghiÖp däc ch©u thæ s«ng vµ ®Òu ®−îc thu hót vµo ho¹t ®éng trao ®æi

c¶ng th−¬ng m¹i. Vïng ch©u thæ s«ng th−¬ng m¹i trªn biÓn vµ lôc ®Þa vµ trë

Hång lµ vÝ dô, n¨m 1200, cã kho¶ng thµnh mét bé phËn cña nÒn th−¬ng m¹i

1.200.000 ng−êi ®Õn n¨m 1340 lµ ¸ Ch©u.⁽⁸⁾

2.400.000 ng−êi theo Li Tana, b×nh qu©n

2. Quan hÖ ngo¹i giao gi÷a c¸c n−íc

kho¶ng 150-180 ng−êi hoÆc tõ mét ®Õn

hai lµng trªn mét km2.⁽⁷⁾Do më réng s¶n

§«ng Nam ¸ lôc ®Þa víi nhµ Minh

Thùc hiÖn chÝnh s¸ch “viÔn giao cËn

suÊt vµ nhu cÇu thÞ tr−êng, tÝnh chÊt

c«ng”, vua Minh ph¸i nhiÒu sø gi¶ ®Õn

nÒn th−¬ng m¹i khu vùc ®· cã sù thay

c¸c quèc gia Nam D−¬ng ®Ó t×m kiÕm sù

®æi so víi giai ®o¹n tõ thÕ kû IX ®Õn thÕ

thÇn phôc vµ triÒu cèng. Tõ n¨m 1400-

kû XIV, khi d©n sè cßn Ýt vµ hµng hãa

1510, c¸c ph¸i ®oµn cèng phÈm cña

chñ yÕu lµ vËt phÈm xa xØ. ë giai ®o¹n

§«ng Nam ¸ ®· liªn tiÕp tíi Trung

nµy, nhu cÇu trao ®æi lín h¬n vµ s¶n

Quèc: Java cã 52 ph¸i ®oµn; Pasai: 22;

phÈm ®−îc b×nh d©n hãa. Lóa g¹o, gèm

Siam: 48; Champa: 60; Malacca: 31;

sø, t¬ lôa trë thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu

Philippine: 9; Brunei: 9. Tõ Malacca, sø

quan träng cña §«ng Nam ¸ lôc ®Þa.

®oµn ®−a tíi Trung Quèc ®å m· vµ s¶n

L−îng l−u th«ng tiÒn mÆt trao ®æi t¨ng

vËt ®Þa ph−¬ng nh−: ngäc trai, ®åi måi,

nhanh lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu cÇn cã b¹c

san h«, v−în ®en, ngµ voi, gµ löa, chim

vµ ®ång. Quan hÖ xung ®ét th−êng

vÑt, phiÕn n·o, tª gi¸c, n−íc t−êng vi…

xuyªn gi÷a c¸c trung t©m chÝnh trÞ lín

tõ Campuchia lµ voi, trÇm h−¬ng, tõ §¹i

t¹i §«ng Nam ¸ lôc ®Þa biÕn kim lo¹i

ViÖt lµ ®å vµng b¹c… §æi l¹i, triÒu Minh

(®ång, s¾t, b¹c, thñy ng©n), l−u huúnh

ban cho c¸c ®oµn triÒu cèng nh÷ng tÆng

vµ s¶n phÈm dïng chÕ t¹o vò khÝ kh¸c

phÈm gi¸ trÞ nh»m khuyÕn khÝch viÖc hä

thµnh nh÷ng hµng hãa cã nhu cÇu lín,

®· thµnh t©m tõ xa ®Õn Trung Quèc

bªn c¹nh c¸c mÆt hµng truyÒn thèng vèn

nh−: t¬ lôa, kim lo¹i vµ ®¸ quÝ, ®å vµng

næi tiÕng cña khu vùc nh− da thó, trÇm

b¹c, ®ai ngäc, nghi tr−îng, ngùa vµ tiÒn

h−¬ng, vµng, hå tiªu, t¬ sèng... Sù xuÊt

®ång. Theo thèng kª, vµo thêi VÜnh L¹c

hiÖn cña ng−êi ph−¬ng T©y kÕt nèi §«ng

cã 43 n−íc ph¸i sø ®Õn Trung Quèc.

Nam ¸ víi hÖ thèng th−¬ng m¹i toµn

Trong ®ã, cã nh÷ng sø ®oµn lªn tíi 1200

cÇu thÕ kû XVI vµ khiÕn BiÓn §«ng

ng−êi. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c sø ®oµn ch−

thµnh khu trë thµnh khu vùc th−¬ng

hÇu lµ thµnh c«ng cña nhµ Minh, tuy

m¹i tÊp nËp. §iÒu kiÖn thuËn lîi ®ã ®−a

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

76

Mét sè v©n ®Ò…

nhiªn, ®æi l¹i, triÒu ®×nh còng ®· dµnh phøc t¹p gi÷a c¸c d©n téc nµy. Kh«ng

nh÷ng chi phÝ lín ®Ó ®ãn tiÕp vµ tÆng gièng nh− cuéc x©m l−îc quy m« vµo §¹i

quµ cho c¸c sø ®oµn. Theo ghi chÐp, ®Çu ViÖt, chÝnh s¸ch cña nhµ Minh ®èi víi

®êi nhµ Minh, phñ khè chÊt ®Çy ¾p vµng V©n Nam, Myanmar vµ c¸c v−¬ng quèc

b¹c, trong thêi kú TrÞnh Hoµ ®i T©y cña ng−êi Th¸i lµ cè g¾ng duy tr× sù

D−¬ng trong phñ khè còng ®Õn b¶y triÖu kiÓm so¸t th«ng qua hÖ thèng triÒu cèng

l¹ng b¹c tr¾ng, nh−ng m−êi n¨m sau th× ®−îc quy ®Þnh chÆt chÏ vµ c¾t cö c¸c

chØ cßn l¹i cã h¬n mét triÖu. Khã kh¨n vÒ quan l¹i gi¸m s¸t (víi tÝnh chÊt lÖ thuéc

tµi chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn kh¸c nhau). Tõ khi lªn cÇm quyÒn, nhµ

nh©n khiÕn nhµ Minh dõng c¸c cuéc Minh ®· chó ý ®Õn khu vùc T©y Nam.

hµnh tr×nh hµng h¶i cña m×nh. MÆc dï Vïng V©n Nam sau mét lo¹t chiÕn dÞch

vËy, con sè 67 quèc gia thiÕt lËp quan hÖ qu©n sù trë thµnh mét phÇn cña ®Õ quèc

víi nhµ Minh thùc sù lµ thµnh c«ng Ên §¹i Minh. Trong khi ngay tõ n¨m 1371,

t−îng, ®¸nh dÊu giai ®o¹n Trung Hoa cã mét ph¸i ®oµn ®· ®−îc ph¸i ®Õn

quan hÖ ngo¹i giao réng r·i h¬n bÊt cø Myanmar. Lóc ®ã, V©n Nam ®ang trong

thêi kú nµo tr−íc ®ã. Kh«ng ®¬n thuÇn lµ tay ng−êi M«ng Cæ nªn sø thÇn vßng

thiÕt lËp quan hÖ, TrÞnh Hßa cßn tham qua §¹i ViÖt. Cuéc tÊn c«ng cña ng−êi

gia can thiÖp trùc tiÕp vµo t×nh h×nh Ch¨m vµo Th¨ng Long lµm sø ®oµn ph¶i

chÝnh trÞ ë c¸c khu vùc ®i qua, ®µn ¸p ë l¹i ®©y h¬n 2 n¨m, 3 trong sè bèn

nh÷ng d©n téc kh«ng quy phôc vµ lËp l¹i thµnh viªn sø thÇn bÞ thiÖt m¹ng, tíi

trËt tù cña “thiªn triÒu”. N¨m 1405, n¨m 1373, sè ng−êi cßn l¹i míi quay vÒ

TrÞnh Hßa ®· ®¸nh b¹i mét ng−êi Hoa lµ ®−îc Trung Hoa.⁽¹⁰⁾Sau khi ®¸nh chiÕm

Zhen Zuyi, kh«i phôc l¹i v−¬ng quyÒn V©n Nam (1382), më ®−êng can thiÖp

cho ng−êi ®øng ®Çu Palembang. §Ó b¶o vµo c¸c téc ng−êi vµ quèc gia ë §«ng B¾c

vÖ v−¬ng quèc th−¬ng m¹i Malacca tr−íc cña §«ng Nam ¸ lôc ®Þa c¸c vïng l·nh

c¸c cuéc x©m l¨ng cña Ayutthaya theo thæ cña ng−êi Shan (thuéc Myanmar),

lêi thØnh cÇu cña Paramasvara, «ng cßn Lan Xang, ng−êi Th¸i ë §«ng B¾c Th¸i

ph¸i mét sø gi¶ ®Õn c¶nh b¸o Ayutthaya Lan… ®· nhanh chãng n»m d−íi sù

kh«ng ®−îc x©m ph¹m vµo v−¬ng quèc kiÓm so¸t cña Trung Hoa. ChÝnh s¸ch

ch− hÇu nµy.⁽⁹⁾

chia ®Ó trÞ ®−îc ¸p dông cho khu vùc ®a

s¾c téc nµy cïng víi viÖc sö dông chÕ ®é

thæ quan “t’u-ssu” víi nh÷ng møc ®é

kh¸c nhau. Nhµ Minh ®· kh«ng c«ng

nhËn Myanmar nh− mét v−¬ng quèc,

can thiÖp vµo cuéc ®Êu tranh cña c¸c

v−¬ng quèc cña ng−êi Th¸i vµ ®Æc biÖt lµ

cè t×nh duy tr× sù ph©n t¸n cña

Cïng víi cuéc hµnh tr×nh cña TrÞnh

Hßa, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña nhµ Minh

víi §«ng Nam ¸ lôc ®Þa buéc ph¶i c¨ng

ra trªn mét khu vùc réng lín ®Ó ®èi phã

víi nh÷ng biÕn ®éng phøc t¹p tõ §¹i

ViÖt, V©n Nam, Myanmar, c¸c v−¬ng

quèc cña ng−êi Th¸i vµ mèi quan hÖ

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

77

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

Myanmar, gi÷a ng−êi MiÕn ë Pagan víi ViÖt, Th¸i, Ch¨m vµ Khmer, nhµ Minh

c¸c v−¬ng quèc ng−êi Shan ë Ava. §Õn tá ra kh¸ lóng tóng. Mét phÇn v× sù lín

l−ît c¸c v−¬ng quèc ng−êi Maw Shan ë m¹nh cña ng−êi ViÖt vµ ng−êi Th¸i, ®Æc

Lu-ch’uan (P’ing-mien) còng bÞ ph©n t¸n biÖt lµ sau thÊt b¹i n¨m 1428. Trong thÕ

khi cïng lóc nhµ Minh c«ng nhËn ba kû XV-XVI, ng−êi Th¸i võa gi»ng co víi

quan chøc ®¹i diÖn cña hä bao gåm hai ë Myanmar, võa tiÕp tôc dån ®uæi ng−êi

Cheli (Sipsong Banna, V©n Nam, Khmer. B¶n th©n ng−êi Khmer bÞ tÊn

Myanmar, Lµo vµ khu vùc quanh Lµo), c«ng tõ hai phÝa, Ayutthaya tõ phÝa T©y

mét ë Chiengmai (Pa-pai).⁽¹¹⁾Th«ng qua vµ Ch¨m tõ phÝa §«ng. §Õn l−ît ng−êi.

chÝnh s¸ch ®ã, Minh Thµnh Tæ võa n¾m ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã, cã vÎ nh− ng−êi

gi÷, cñng cè vµ më réng quyÒn lùc cña Khmer ®· thµnh c«ng khi kªu gäi Trung

m×nh ë V©n Nam, võa thiÕt lËp mét Hoa k×m chÕ ng−êi Ch¨m, tuy nhiªn,

vµnh ®ai c¸c v−¬ng quèc triÒu cèng ®−îc nhµ Minh ®· thÊt b¹i trong nç lùc can

coi lµ c¸c vïng ®Êt ®−îc b×nh ®Þnh, cã thiÖp ®Ó cøu v·n v−¬ng quèc suy yÕu cña

tr¸ch nhiÖm duy tr× hßa b×nh däc theo ng−êi Ch¨m. Nh− thÕ, sau chiÕn th¾ng

c¸c ®−êng biªn giíi cña Trung Hoa. C¸c cña m×nh, ng−êi ViÖt tuy vÉn nép t−îng

vïng ®Êt nµy bao gåm v−¬ng quèc cña vµng vµ triÒu cèng hµng n¨m, song cã vÎ

ng−êi Th¸i ë Lun-ch’uan (P’ing-mien) vµ nh− sù chi phèi cña B¾c Kinh ®èi víi

Cheli (Sipsong Banna), v−¬ng quèc Lan Th¨ng Long ®· suy gi¶m ®¸ng kÓ.⁽¹³⁾

Xang cña ng−êi Lµo, v−¬ng quèc Lan Na

ë miÒn B¾c Th¸i Lan vµ v−¬ng quèc Ava

ë Myanmar, thñ lÜnh cña tÊt c¶ c¸c vïng

®Êt nµy ®Òu ®−îc tÊn phong tõ Trung

Hoa. TÊt c¶ mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng

vïng ®Êt nãi trªn víi Trung Hoa ®Òu

th«ng qua V©n Nam. Tuy nhiªn, c¸c

v−¬ng quèc d©n téc nµy kh«ng dÔ dµng

chÞu lÖ thuéc. Cuéc næi dËy vµ th¾ng lîi

cña ng−êi ViÖt ®· thóc ®Èy ng−êi Shan

vµ ng−êi Th¸i. Hä ®· giµnh ®−îc quyÒn

tù trÞ t¹i khu vùc Nam C«n Minh vµ §¹i

Lý, trong khi ngay tõ cuèi thÕ kû XIV,

quèc gia Lu-ch’uan cña ng−êi Shan ®·

t×m c¸ch thèng nhÊt vµ kh«i phôc nÒn tù

chñ.⁽¹²⁾

Theo A. Reid, b×nh qu©n mét n¨m cã 4

sø ®oµn cña c¸c n−íc §«ng Nam ¸ ®−îc

ph¸i ®Õn Trung Hoa. NhiÒu nhÊt lµ

Champa vµ Java, trong 50 n¨m, ®· cã

193 sø ®oµn ®Õn “thiªn triÒu” (xem B¶ng

thèng kª).⁽¹⁴⁾Thùc tÕ, c¸c sø ®oµn ®ã

mang nÆng ý nghÜa biÓu t−îng vÒ chÝnh

trÞ nh−ng ®iÒu quan träng lµ nhê ®ã mµ

kÕt nèi ®−îc víi thÞ tr−êng Trung Hoa.

Cã rÊt Ýt c¸c quèc v−¬ng hay nhµ vua

dÉn ®Çu ph¸i ®oµn sang Trung Hoa, nÕu

cã chØ lµ nh÷ng n−íc nhá cÇn sù che chë

thùc sù. Ng−êi ta kh«ng hÒ thÊy vua

cña Champa, Campuchia, Ayutthaya

hay bÊt cø vÞ vua Lª nµo (giai ®o¹n nµy)

®Õn yÕt kiÕn t¹i B¾c Kinh. §iÒu nµy cho

§èi víi quan hÖ gi÷a c¸c n−íc §«ng thÊy b¶n chÊt thùc sù cña quan hÖ triÒu

Nam ¸ lôc ®Þa, ®Æc biÖt lµ gi÷a ng−êi cèng.

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

78

Mét sè v©n ®Ò…

C¸c sø ®oµn ®Õn Trung Hoa 1400 – 1510

Tõ

Java Pasai Siam Champa Campuchia Pahang Melaka Brunei Philipin

1400-1409

1410-1419

1420-1429

1430-1439

1440-1449

1450-1459

1460-1469

1470-1479

1480-1489

1490-1499

1500-1509

8

6

3

7

5

3

11

16

10

4

5

9

4

3

8

5

3

2

3

2

1

3

4

2

5

3

16

5

9

10

9

7

4

3

1

3

2

4

1

3

4

3

2

3

1

2

(Anthony Reid. Southeast Asia in the Age of commerce. Vol 1. pp. 13)

Champa, Malacca – hai “®Õ chÕ” lÇn, trÇm h−¬ng 3 lÇn. Tuy nhiªn, tæng

th−¬ng m¹i khu vùc lµ nh÷ng ch− hÇu cã gi¸ trÞ hµng triÒu cèng kh«ng ®−îc ®Ò

ph¸i ®oµn ®Òu ®Æn nhÊt, ®−îc ©n sñng cËp (trong khi gi¸ trÞ cèng phÈm thêi Lý-

®Æc biÖt. Trong ®ã ®iÓn h×nh lµ Champa, TrÇn vµo kho¶ng 20 - 30.000 x©u tiÒn).

mét n−íc ch− hÇu trung thµnh vµ ®−îc Ng−êi ta còng ®−îc biÕt r»ng sø thÇn

sñng ¸i, quèc gia thu ®−îc nhiÒu lîi th−êng mang theo c¸c hµng hãa th−¬ng

nhuËn th−¬ng m¹i tõ triÒu cèng. V−¬ng m¹i kh¸c ®Ó thùc hiÖn bu«n b¸n. Ph¸i

quèc cö s¸u m−¬i sø ®oµn ®−îc ph¸i tíi ®oµn n¨m 1433-1434 lµ vÝ dô, ®· bÞ nhµ

triÒu Minh (1400-1510), d©ng lªn 31 lo¹i vua Lª Nh©n T«ng khiÓn tr¸ch v× d¸m

hµng hãa kh¸c nhau.⁽¹⁵⁾Trong khi tõ mang theo hµng hãa riªng trong chuyÕn

1428-1527, §¹i ViÖt cö 64 ph¸i ®oµn ®i sø.⁽¹⁶⁾Trong khi ®ã, nhµ Minh còng

triÒu cèng (céng thªm c¸c ph¸i ®oµn ®i chñ ®éng ph¸i ®i sè l−îng sø ®oµn ®«ng

kÌm). C¸c s¶n phÈm cèng n¹p th−êng ®¶o, ch−a kÓ cuéc hµnh tr×nh cña TrÞnh

xuyªn cña §¹i ViÖt lµ ®å vµng vµ b¹c (34 Hßa. Sè l−îng c¸c sø ®oµn ®−îc cö ®i giai

lÇn), ngùa 4 lÇn, ngµ voi vµ sõng tª 4 ®o¹n 1402-1424 ph¶n ¸nh râ ®iÒu nµy :

1402 – 1424

Sø ®oµn tõ T.Q

Sø ®oµn ®Õn T.Q

Champa

14

Campuchia Siam Java

Brunei

Malacca

11

Samudra

3

7

11

21

9

3

9

11

18

17

12

(Wang Gungwu. Community and Nation : Essays on Southeast Asia…pp. 52)

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

79

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

Ayutthaya cho ta mét h×nh ¶nh kh¸c mµ Ayutthaya cßn cho thÊy m×nh ®ñ søc

cña §«ng Nam ¸ lôc ®Þa trong mèi quan m¹nh ®Ó lµm mét n−íc ®ång minh khi

hÖ víi Trung Hoa. Víi t− c¸ch lµ ®Õ quèc cÇn thiÕt. N¨m 1592, khi NhËt ®ang tÊn

khu vùc, v−¬ng quèc nµy ®−¬ng nhiªn c«ng TriÒu Tiªn vµ n−íc nµy kªu gäi sù

kh«ng cÇn bÊt cø sù b¶o hé nµo, thËm gióp ®ì cña nhµ Minh, Ayutthaya xin vua

chÝ ®· x©m l−îc hµng lo¹t c¸c n−íc kh¸c. Minh cho qu©n ®¸nh th¼ng ®Õn NhËt ®Ó

Nh−ng Trung Hoa lµ ®èi t¸c th−¬ng m¹i kiÒm chÕ hËu ph−¬ng cña chóng. Vµ mÆc

quan träng bËc nhÊt cña Siam, l¹i ®ang dï yªu cÇu ®ã kh«ng ®−îc chÊp nhËn

kiÓm so¸t c¸c v−¬ng quèc cña ng−êi Th¸i nh−ng Ayutthaya “tõ ®ã, cung phông

kh¸c tiÕp gi¸p víi V©n Nam. Vµ do ®ã, kh«ng døt”.⁽¹⁷⁾Ayutthaya lµ mét trong sè

tèt h¬n lµ kh«ng nªn lµm cho “thiªn c¸c n−íc tÝch cùc triÒu cèng. B¶ng kª d−íi

triÒu” mÊt lßng. Kh«ng chØ lµ ch− hÇu ®©y ph¶n ¸nh ®iÒu nµy.¹⁸⁾

C¸c sø ®oµn triÒu cèng tõ Ayutthaya ®Õn Trung Hoa giai ®o¹n 1368 – 1619

ꢔꢐaꢐꢀꢕoꢖꢃꢀ

1368 – 1404

1405 – 1433

1434 – 1499

1500 – 1579

1580 – 1616

Tèngng sè

ꢗꢅꢀꢃꢆꢇꢀꢀ

ꢗꢅꢀꢘꢎꢙꢃꢍꢀꢚꢛꢚꢀꢄꢜꢀꢕoꢝꢃꢀ

ꢞꢟꢃꢠꢀꢡꢢꢂꢃꢀꢣꢠꢤoꢀꢣꢠꢥꢦꢀꢒꢧꢀ

37

29

14

8

3.8

2.8

1.8

1.1

0.8

2.0

66

12

9

80

40

3

225

46

3. Quan hÖ th−¬ng m¹i

Tuy nhiªn, nh− ®· thÊy, vai trß cña

nhµ Minh víi c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ ë

§«ng Nam ¸ lôc ®Þa nhanh chãng bÞ suy

gi¶m ®Æc biÖt lµ tõ sau thÕ kû XV, khi

mµ b¶n th©n nhµ Minh còng ®èi mÆt víi

nhiÒu vÊn ®Ò (Ng−êi M«ng Cæ, chiÕn

tranh TriÒu Tiªn, ng−êi N÷ Ch©n…) cßn

§«ng Nam ¸ lôc ®Þa ngµy cµng ph¸t

triÓn vµ lín m¹nh. Trong khi sù tham

gia cña ng−êi ch©u ¢u còng lµm thay ®æi

®¸ng kÓ quan hÖ chÝnh trÞ khu vùc, n¬i

Vµo thÕ kû XIV – XV, Trung Hoa vÉn

lµ thÞ tr−êng lín nhÊt ®èi víi §«ng Nam

¸. Nhu cÇu hµng hãa t¨ng nhanh vµo

®Çu nhµ Minh cïng víi quan hÖ th−¬ng

m¹i – triÒu cèng míi ®−îc thiÕt lËp sau

c¸c cuéc hµnh tr×nh cña TrÞnh Hßa thóc

®Èy §«ng Nam ¸ tiÕn hµnh bu«n b¸n,

trao ®æi víi Trung Hoa víi quy m« t¨ng

nhanh. TiÒn ®ång Trung Hoa ®−îc nhËp

khÈu víi sè lín vµ lµ ph−¬ng tiÖn trao

mµ ng−êi Hoa vèn coi lµ khu vùc chÞu ®æi chÝnh ë Java, Malaya, Malacca trong

khi hå tiªu (tõ Ên §é vµ Java) lµ mÆt

¶nh h−ëng duy nhÊt bëi nÒn v¨n minh

rùc rì vµ søc m¹nh cña m×nh.

hµng xuÊt khÈu quan träng tõ §«ng

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

80

Mét sè v©n ®Ò…

thuyÒn mµnh mét n¨m. Hä bu«n b¸n víi

Sunda, Palembang vµ c¸c hßn ®¶o kh¸c.

Hä bu«n b¸n víi Campuchia, Champa vµ

Nam ¸ tíi Qu¶ng Ch©u. Ngoµi hå tiªu,

gç vang cña Siam còng ®−îc ng−êi Hoa

nhËp víi sè l−îng lín.⁽¹⁹⁾

§µng

Trong,

víi

Myanmar

vµ

V©n Nam vèn lµ trung t©m cña tuyÕn

®−êng th−¬ng m¹i truyÒn thèng nèi

Trung Hoa víi phÝa T©y qua Th−îng

MiÕn tíi Ên §é b»ng ®−êng bé hay vÞnh

Bengal. Giai ®o¹n nµy Myanmar gÆp

nhiÒu bÊt æn chÝnh trÞ, nh−ng thµnh tùu

kinh tÕ ®¸ng kinh ng¹c cña hä gióp duy

tr× vÞ trÝ trong quan hÖ th−¬ng m¹i víi

nhµ Minh. Ng−êi Myanmar s¶n xuÊt lóa

g¹o vµ gç ®−a tíi Trung Hoa. Tõ n¨m

1400, Myanmar xuÊt khÈu b«ng th« vµo

vïng V©n Nam, ®Õn n¨m 1600, con sè

nµy lµ 1.100 tÊn mét n¨m, ngoµi ra cßn

cã gia vÞ, muèi, ®¸ quý. C¸c hµng hãa

nµy ®−îc chë b»ng thuyÒn, ®i ng−îc s«ng

Irrawaddy hoÆc b»ng ®−êng bé sö dông

bß vµ ngùa. Mét b¸o c¸o kho¶ng n¨m

1580 cho biÕt cã kho¶ng 200 th−¬ng

nh©n vµ 30 chiÕc tµu ng−îc s«ng ®Ó ®Õn

biªn giíi Trung Hoa. Khi trë vÒ, hä

mang theo s¾t, b×nh ®ång, vò khÝ, trµ,

lôa vµ b¹c tõ c¸c má cña V©n Nam.⁽²⁰⁾

Chiengmai trªn lôc ®Þa”.⁽²²⁾

Nh÷ng m« t¶ cña Ma Huan vµo thêi

®ã cã ®Ò cËp ®Õn c¸c ®éi tµu bu«n Trung

Hoa tíi Siam ®Ó bu«n b¸n vµ vµo n¨m

1511, tõ Malacca, Albuquerque khi

muèn ph¸i sø gi¶ ®Õn triÒu ®×nh

Ayutthaya ®· ®i trªn nh÷ng con thuyÒn

th−¬ng m¹i cña th−¬ng nh©n Trung

Hoa, trong khi, ghi chÐp cña mét ng−êi

Bå §µo Nha kh¸c lµ De Campos nãi r»ng

“c¸c th−¬ng nh©n ng−êi Hoa cã mÆt ë

kh¾p mäi n¬i trªn ®Êt Th¸i”. Ghi chÐp

cña ng−êi Hµ Lan d−íi thêi vua

Ekthotsarot (1605 - 1620) th× cho biÕt sè

l−îng ng−êi Hoa ë Patani ®· v−ît qu¸ sè

l−îng ng−êi b¶n ®Þa.⁽²³⁾§ång, thuèc sóng

vµ lóa g¹o lµ nh÷ng s¶n phÈm quan

träng trong giao dÞch gi÷a §«ng Nam ¸

lôc ®Þa víi Trung Hoa giai ®o¹n nµy.

Trao ®æi ®ång gi÷a §¹i ViÖt víi nhµ

Minh gia t¨ng nhanh vÒ sè l−îng vµ d−íi

nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, bao gåm c¶

ho¹t ®éng bu«n lËu t¹i c¸c khu má däc

biªn giíi. Sau cuéc chiÕn n¨m 1428, nhu

cÇu ®ång t¨ng m¹nh ë c¶ §¹i ViÖt vµ

Trung Hoa. Theo Sun Lai Chen, vµo cuèi

thÕ kû XV, cã tíi 19 má ®ång ®−îc khai

th¸c däc theo vïng l·nh thæ miÒn Nam

Trung Hoa, nhiÒu khu má n»m ë §«ng

vµ §«ng Nam V©n Nam, gi¸p biªn giíi

§¹i ViÖt vµ ë khu vùc tranh chÊp sau

chiÕn tranh.

Ayutthaya vµ Champa lµ nh÷ng ®èi

t¸c th−¬ng m¹i quan träng cña Trung

Hoa. Ayutthaya ®−îc thµnh lËp n¨m

1350 vµ nhanh chãng ph¸t triÓn nhê

vïng n«ng nghiÖp trï phó däc h¹ l−u

s«ng Chao Phraya. ThÕ kû XVI – XVII,

phÇn lín vïng trung t©m cña Siam vÉn

lµ rõng, n¬i cung cÊp nguån da h−¬u lín

hµng n¨m lªn ®Õn 150.000 con.⁽²¹⁾h−¬u,

lóa g¹o, gç vang, thiÕc, hå tiªu… cïng

hµng hãa Ên §é (b«ng, v¶i) qua vÞnh

Bengal thóc ®Èy th−¬ng m¹i cña

Ayutthaya. TomÐ Pires m« t¶ trong

Suma Oriental: “Trong thêi b×nh, Siam

bu«n b¸n víi ng−êi Hoa kho¶ng 6 hay 7

Sau n¨m 1558, vïng ®Êt §µng Trong

cña ng−êi ViÖt ®−îc ®Þnh h×nh, víi tÇm

nh×n h−íng biÓn, chóa NguyÔn ®· nhanh

chãng ®−a l·nh thæ cña m×nh trë thµnh

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

81

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

mét bé phËn quan träng cña hÖ thèng còng nh− Ayutthaya, ng−êi Myanmar

th−¬ng m¹i §«ng Nam ¸. Th−¬ng m¹i thiÕt lËp nªn c¸c ®¹o qu©n víi sóng tay

víi Trung Hoa vµ vai trß cña Hoa kiÒu vµ sóng thÇn c«ng. N¨m 1605, hoµng gia

trë thµnh nh©n tè quan träng ®èi víi nÒn Myanmar lËp ®¹o qu©n chiÕn ®Êu 1000

th−¬ng m¹i vµ chÝnh trÞ §µng Trong. ng−êi cã 10 vµ 100 sóng tay⁽²⁶⁾. ChÝnh

Hµng hãa cña ng−êi Hoa ®−îc chóa ng−êi Hoa ®· ®−a kü thuËt chÕ t¹o sóng

NguyÔn rÊt mong ®îi. Lª Quý §«n ghi ®Õn Siam vµo thÕ kû XVI, vµ còng chÝnh

l¹i trong Phñ Biªn t¹p lôc: “Hai xø Hoa th−¬ng (cïng víi ng−êi NhËt vµ

ThuËn Hãa, Qu¶ng Nam kh«ng cã má §«ng Nam ¸ kh¸c) ®· cung cÊp thuèc

®ång, NhËt B¶n th× thæ s¶n cã nhiÒu sóng, vò khÝ cho c¶ Siam vµ Myanmar

®ång ®á, nªn hµng n¨m tµu n−íc Êy chë trong c¸c cuéc chiÕn tranh quy m« lín

®Õn ta b¸n, nhµ n−íc cö ng−êi thu mua, gi÷a hai n−íc giai ®o¹n nµy.

cø 100 c©n gi¸ 45 quan tiÒn ®ång. Cßn

nh− tµu thuyÒn c¸c kh¸ch bu«n ë Phóc

KiÕn vµ Qu¶ng §«ng thuéc Trung Hoa,

cã chuyªn chë ®ång ®á sang n−íc ta th×

b¸n ph¶i khai b¸o ®Çy ®ñ giÊy tê, Nhµ

n−íc theo gi¸ ®Þnh tr−íc mµ mua, cßn

thõa, kh¸ch míi ®−îc mua b¸n ®æi ch¸c

C− d©n §«ng Nam ¸ lôc ®Þa b¾t ®Çu

tõ thÕ kû XV còng chñ ®éng tham gia

vµo c¸c trao ®æi th−¬ng m¹i víi nhµ

Minh th«ng qua viÖc cö c¸c con thuyÒn

mang theo hµng hãa tíi c¸c h¶i c¶ng cña

Trung Hoa còng nh− nh÷ng th−¬ng

®iÕm cña Hoa kiÒu ë §«ng Nam ¸.

Trong ®ã, ®¸ng chó ý nhÊt lµ chÝnh

víi ng−êi n−íc ngoµi⁽²⁴⁾

.

Cuéc xung ®ét kÐo dµi cña ng−êi Th¸i, quyÒn Malacca (1400-1511), §µng

MiÕn, Khmer, ViÖt, Ch¨m lµm gia t¨ng Trong, Ayutthaya vµ Pegu. Vµo ®Çu thÕ

nhu cÇu c¸c vËt phÈm qu©n sù. Thuèc kû XVII, nhËn thÊy sù ph¸t triÓn cña

sóng lµ mÆt hµng §«ng Nam ¸ lôc ®Þa nÒn th−¬ng m¹i khu vùc, chÝnh quyÒn

nhËp khÈu sè l−îng lín giai ®o¹n nµy. Auytthaya muèn kiÓm so¸t trùc tiÕp hÖ

Nguån cung cÊp thuèc sóng chñ yÕu lµ thèng th−¬ng m¹i trong v−¬ng quèc. Vua

tõ NhËt B¶n vµ Ph−¬ng T©y. C¸c n−íc Pasat Thong, ng−êi kÕ tôc Ekathotsarot

§«ng Nam ¸ kh«ng chØ nhËp phôc vô vµo n¨m 1629 ®· t×m c¸ch ®éc quyÒn

nhu cÇu cña m×nh mµ cßn coi ®ã lµ mãn ngo¹i th−¬ng. Ng−êi Trung Hoa vµ n−íc

hµng triÒu cèng ®Õn nhµ Minh nh»m ngoµi ®Õn c¸c c¶ng T©y Nam Ayutthaya

thâa m·n cuéc c¸ch m¹ng vò khÝ ë n−íc ®Òu ph¶i ®−îc cÊp phÐp, cßn hµng hãa

nµy. Minh sö cho thÊy NhËt B¶n, ®−îc tËp trung t¹i c¸c kho hµng lín cña

Ryukyu, Siam, Champa… ®· göi thuèc nhµ vua ë Ayutthaya tr−íc khi xuÊt

sóng triÒu cèng ®Õn nhµ Minh⁽²⁵⁾. NhiÒu khÈu. §ång thêi nhµ vua cïng anh trai

n−íc §«ng Nam ¸ lôc ®Þa x©y dùng c¸c hµng n¨m ®Òu ph¸i c¸c ®éi thuyÒn bu«n

h¹m ®éi lín vµ qu©n ®éi trang bÞ vò khÝ tíi Qu¶ng Ch©u vµ c¸c h¶i c¶ng cña

míi. H¹m ®éi cña Chóa TrÞnh cã ®Õn 500 Trung Hoa, mét sè thuyÒn thËm chÝ ®−a

thuyÒn buåm lín, mçi c¸i Ýt nhÊt chë hµng hãa ®Õn Coromandel. Siam ®· tËn

®−îc ba khÈu thÇn c«ng⁽²⁵⁾. Trong khi dông vÞ thÕ cña n−íc ch− hÇu ®−îc −u ¸i

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

82

Mét sè v©n ®Ò…

®Ó tiÕn hµnh bu«n b¸n víi nhµ Minh. nhau. ChÝnh s¸ch cÊm h¶i c¾t ®øt nguån

Vai trß cña th−¬ng nh©n Hoa ®−îc vua lµm ¨n cña c¸c th−¬ng nh©n vµ n¹n c−íp

Siam coi träng, nhÊt lµ tõ khi ng−êi biÓn Wako ë Hoµng H¶i ®e däa ®Õn cuéc

NhËt B¶n bÞ trôc suÊt. Ng−êi Siam cßn sèng cña hä, trong khi §«ng Nam ¸ lµ

lîi dông c¸c con thuyÒn mµnh Trung mét m«i tr−êng th−¬ng m¹i réng më,

Hoa nh»m chuyªn chë hµng hãa ®Õn ®iÒu kiÖn sèng còng dÔ dµng h¬n. §Õn

NhËt B¶n sau n¨m 1636, khi n−íc NhËt cuèi thêi Minh, sù x©m l−îc cña ngo¹i

®ãng cöa vµ chØ chÊp nhËn giao th−¬ng téc M·n Thanh lµ nguyªn nh©n cña c¸c

víi ng−êi Hoa.⁽²⁶⁾

cuéc di c− hµng lo¹t tíi §«ng Nam ¸ lôc

®Þa. B−íc ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh nµy lµ

n¨m 1380, khi Minh Th¸i Tæ ®−a 25 v¹n

qu©n vµo V©n Nam. Tíi n¨m 1388, khi

b×nh ®Þnh xong V©n Nam vµ Quý Ch©u,

qu©n Minh x©m l−îc c¸c vïng ®Êt cña

ng−êi Th¸i ë Lun-ch’uan, kÐo theo ®ã lµ

cuéc di d©n å ¹t cña ng−êi Hoa vµo vïng

®Êt nµy, bao gåm c¸c cuéc di c− tù ph¸t

vµ chÝnh s¸ch ®ång hãa ng−êi b¶n ®Þa

cña nhµ Minh.⁽²⁸⁾

Lóa g¹o tõ §«ng Nam ¸ lôc ®Þa lµ

nguån cung cÊp th−êng xuyªn cña Trung

Hoa. Lª Quý §«n viÕt trong V©n §µi lo¹i

ng÷: “TØnh Qu¶ng §«ng ®Êt réng, ng−êi

®«ng nh−ng cã tôc thÝch bu«n b¸n, phÇn

nhiÒu trång cá c©y, thuèc l¸, g¹o thãc th×

Ýt, qu¸ nöa d©n Êy ¨n b¸m ë tØnh kh¸c

hoÆc mua g¹o ë n−íc Nam”⁽²⁷⁾. ViÖc nhËp

khÈu g¹o cña c¸c tØnh miÒn Nam Trung

Hoa cßn tiÕp diÔn sang nhµ Thanh, cho

®Õn khi §µng Ngoµi bÞ tµn ph¸ bëi c¸c

Trong khi vÒ phÝa Nam, ghi chÐp cæ

cuéc chiÕn tranh phong kiÕn. B×nh qu©n, cña ng−êi Th¸i cho biÕt sù xuÊt hiÖn kh¸

hµng n¨m §«ng Nam ¸ lôc ®Þa xuÊt khÈu th−êng xuyªn cña th−¬ng nh©n vµ Hoa

kho¶ng 40.100 tÊn g¹o tõ 6 trung t©m kiÒu trªn vÞnh Th¸i Lan vµo cuèi thÕ kû

Siam, Pegu, Campuchia, Songkhla, XIII. Theo ®ã, b¸n ®¶o Malay lµ khu vùc

Nakhon Sithammarat, H¹ MiÕn. Sè g¹o ®Çu tiªn cña Siam thu hót ng−êi Hoa tíi

nµy ®−îc ®−a ®Õn Malacca, quÇn ®¶o bu«n b¸n. Hµng n¨m, cã mét ®éi thuyÒn

h−¬ng liÖu, Philippines ®Ó phôc vô c− d©n tõ Trung Hoa cËp bÕn, x©y dùng nªn c¸c

b¶n ®Þa, Hoa kiÒu vµ xuÊt trùc tiÕp sang khu ®Þnh c− t¹m thêi ë c¸c h¶i c¶ng.⁽²⁹⁾

Trung Hoa.

Hä tiÕn hµnh b¸n c¸c hµng hãa Trung

Hoa vµ mua c¸c s¶n phÈm cña ng−êi

Th¸i. Lîi dông giã mïa, th−¬ng nh©n

Trung Hoa cßn tiÕn hµnh bu«n b¸n víi

c¸c khu vùc däc theo b¸n ®¶o Malay

nh−: Chumphon, Suratthani, Nakhonsi-

thammarat… vµ sau ®ã trë vÒ vµo ®ît

giã mïa T©y Nam víi c¸c hµng hãa tõ

quÇn ®¶o Indonesia, Siam vµ Ên §é. Mét

sè th−¬ng nh©n ng−êi Hoa ®· v−ît qua

eo Malacca, vÞnh Bengal ®Ó tiÕn hµnh

Nh− vËy, sè tµu ®Õn §«ng Nam ¸ lôc

®Þa lµ 24 so víi 18 con tµu ®Õn §«ng Nam

¸ h¶i ®¶o, chiÕm 55%. §iÒu ®ã cho thÊy vÞ

thÕ cña §«ng Nam ¸ lôc ®Þa trong quan

hÖ víi Trung Hoa.

VÊn ®Ò Hoa kiÒu

D−íi thêi Minh, c¸c cuéc di c− cña

ng−êi Hoa diÔn ra víi quy m« lín, cã tæ

chøc víi nhiÒu tÇng líp d©n c− kh¸c

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

83

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

bu«n b¸n trùc tiÕp víi thÞ tr−êng vïng cña ng−êi Hoa ®Õn Siam phæ biÕn ®Õn

cöa s«ng H»ng vµ Coromandel. Theo møc sang thÕ kû XVI, ë n−íc nµy ®·

nh÷ng m« t¶ cña nhµ du hµnh Ibn xuÊt hiÖn nh÷ng khu phè lín cña ng−êi

Batutah vµo gi÷a thÕ kû XIV, chØ cã c¸c Hoa. Thêi ®iÓm nµy còng trïng víi giai

con thuyÒn mµnh Trung Hoa lµm nhiÖm ®o¹n xuÊt hiÖn c¸c khu ®Þnh c− ng−êi

vô chuyªn chë vµ nèi liÒn miÒn Nam Ên Hoa ë Héi An (Qu¶ng Nam), Phó Xu©n,

§é víi §«ng Nam ¸, Trung Hoa.

Ava, Phnompenh (ThÕ kû XVI - XVII).

Trong sè c¸c n−íc §«ng Nam ¸ lôc ®Þa,

Ayutthaya lµ n¬i Hoa kiÒu ®«ng ®¶o vµ

ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c thÕ kû XVI –

XVII. Nh− ®· nªu trªn, chÝnh quyÒn

Ayutthaya cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®Æc biÖt

®èi víi Hoa KiÒu. §iÒu nµy kh«ng chØ

ph¶n ¸nh qua ghi chÐp cña ng−êi

ph−¬ng T©y mµ cßn cña chÝnh c¸c häc

gi¶ Trung Hoa ®−¬ng thêi. “C− d©n b¶n

®Þa ng−êi Siam tiÕp ®ãn ng−êi Hoa mét

c¸ch th©n mËt. H¬n bÊt cø céng ®ång c−

d©n cña quèc gia nµo, Siam lµ quèc gia

th©n thiÖn víi ng−êi Hoa”.⁽³¹⁾

C¸c cuéc hµnh tr×nh cña TrÞnh Hßa

víi hµng v¹n ng−êi Hoa ®i qua §«ng

Nam ¸ vµ c− tró t¹m thêi nhiÒu th¸ng

trêi lµm cho hä hiÓu biÕt râ h¬n vÒ khu

vùc, vÒ nÒn kinh tÕ, chÝnh trÞ b¶n xø,

cuéc sèng cña Hoa kiÒu vµ sù −u ¸i cña

c¸c chÝnh phñ ®èi víi hä. V× thÕ, ®ã cã

thÓ lµ cøu c¸nh cho hä khái nh÷ng khã

kh¨n kinh tÕ hay bÊt æn chÝnh trÞ th−êng

thÊy ë Trung Hoa.

Trong qu¸ tr×nh ®Þnh c− t¹i c¸c n−íc

gi÷a Hoa KiÒu víi phô n÷ b¶n xø kh¸

phæ biÕn. §Æc biÖt lµ Hoa kiÒu ë

L¹p phong thæ ký, cßn nh÷ng ghi chÐp

kh¸c cña ng−êi ®−¬ng thêi vÒ ®iÒu nµy.

Fei Hsin, mét trong c¸c tïy tïng cña

TrÞnh Hßa ghÐ qua Ayutthaya ®· ghi l¹i:

“BÊt cø khi nµo gÆp ®µn «ng Trung Hoa,

ng−êi phô n÷ Siam còng lÊy lµm thó vÞ,

chuÈn bÞ r−îu s½ng sµng ®Ó tiÕp ®·i vµ

thÓ hiÖn sù t«n träng ®èi víi hä, vui vÎ ca

h¸t vµ gi÷ hä l¹i qua ®ªm… Trong khi

ng−êi chång kh«ng ®−îc lo l¾ng mµ tá ra

h·nh diÖn v× vî m×nh ®ñ quyÕn rò ®Ó

lµm cho ng−êi Trung Hoa c¶m thÊy hµi

lßng”.⁽³⁰⁾XuÊt ph¸t tõ hiÖn t−îng nµy,

trong x· héi Siam ®Çu thÕ kû XV b¾t ®Çu

xuÊt hiÖn thÕ hÖ trÎ em cã bè lµ ng−êi

Hoa, mÑ ng−êi Th¸i (Ng−êi Th¸i gäi lµ

Thanh trµn qua S¬n H¶i quan, tiÕn vµo

Trung Nguyªn, lµn sãng di d− å ¹t míi

cña ng−êi Hoa diÔn ra víi sè l−îng lín

ch−a tõng cã tíi §«ng Nam ¸. Lµn sãng

nh÷ng x¸o trén lín cho c¸c céng ®ång c−

Theo −íc tÝnh, vµo thêi Minh, sè l−îng

ng−êi l−u vong lªn ®Õn 6 triÖu.⁽³³⁾Hoa

kiÒu ®−îc triÒu ®×nh phong kiÕn §«ng

Nam ¸ lôc ®Þa coi träng vµ sö dông vµo

nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c nhau: th−¬ng m¹i,

më mang bê câi, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ

cña Nhµ n−íc. ChÝnh s¸ch cña c¸c nhµ

cÇm quyÒn §«ng Nam ¸ lôc ®Þa lµ mét

ph¸t triÓn cña céng ®ång ng−êi Hoa.

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

84

Mét sè v©n ®Ò…

PhÇn lín c¸c chÝnh phñ ®Òu muèn lîi ngoµi, cung cÊp hµng hãa n−íc ngoµi vµ

dông vai trß th−¬ng m¹i cña ng−êi Hoa hµng Trung Hoa ®Õn víi ng−êi ViÖt vµ

dùng c¸c khu ®Þnh c−, sö dông hä nh− lµ c¸c h¶i c¶ng §«ng Nam ¸ kh¸c.

c¸c quan chøc cña bé m¸y nhµ n−íc vµ

thuÕ vô. Chóa NguyÔn tá ra kh«n khÐo

trong viÖc sö dông ng−êi Hoa phôc vô

cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ më

réng vïng ®Êt ph−¬ng Nam, ®Æc biÖt lµ

viÖc kiÓm so¸t th−¬ng m¹i, m«i giíi vµ

lµm cÇu nèi gi÷a triÒu ®×nh víi th−¬ng

®−îc Chóa NguyÔn t¹o ®iÒu kiÖn c− tró

c¸c phu phè bu«n b¸n vµ khu ®Þnh c−

MÆn, §«ng Phè, Mü Tho vµ c¸c Minh

h−¬ng. Gi¸o sÜ Bå §µo Nha Christoforo

Borri, ng−êi ®Õn §µng Trong n¨m 1621

®· m« t¶: “chóa §µng Trong x−a kia cho

ng−êi NhËt vµ ng−êi Trung Quèc chän

mét ®Þa ®iÓm vµ n¬i thuËn lîi ®Ó tiÕn

hµnh bu«n b¸n. Thµnh phè nµy gäi lµ

Faifo, thµnh phè lín ®Õn ®é ng−êi ta nãi

lµ cã hai thµnh phè, mét phè ng−êi

Trung Quèc vµ mét phè ng−êi NhËt. Mçi

phè cã khu vùc riªng vµ tËp tôc riªng.

Ng−êi Trung Quèc cã luËt lÖ vµ phong

tôc riªng cña hä, ng−êi NhËt còng vËy”.

Theo Taboulet, ë Héi An, “sè Hoa kiÒu cã

®Õn 6000 vµ tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng ®¹i

th−¬ng gia”.⁽³⁴⁾Còng nh− ng−êi Siam tá

NguyÔn ban cho hä nhiÒu quyÒn h¹n

réng r·i vÒ th−¬ng m¹i, quan thuÕ.

Ng−êi Hoa n¾m trong tay c«ng viÖc tµu

vô ë c¸c th−¬ng c¶ng, bao thu mua hµng

hãa néi ®Þa cung cÊp cho ng−êi n−íc

ë Ayutthaya, vai trß cña ng−êi Hoa

trong nÒn chÝnh trÞ rÊt ®−îc coi träng.

Sau cuéc næi lo¹n cña vâ sÜ NhËt B¶n

(ronin) n¨m 1620, n¨m 1632 ng−êi NhËt

bÞ tµn s¸t vµ trôc suÊt vÒ n−íc. Sau sù

kiÖn nµy, vai trß th−¬ng m¹i vµ chÝnh trÞ

cña ng−êi Hoa ®−îc cñng cè. Ng−êi Hoa

®−îc vua Ayutthaya sö dông tham gia

vµo m¹ng l−íi th−¬ng m¹i ®éc quyÒn cña

Trung Hoa sau ®ã ®· trë thµnh c¸c ®¹i

diÖn th−¬ng m¹i cña nhµ vua Prasat

Thong, víi quyÒn tù do trao ®æi bu«n

Vliet m« t¶ vµo n¨m 1638 mét c¸ch ®Çy

ghen tÞ r»ng: “ë n−íc Siam, rÊt nhiÒu

quyÒn tù do th−¬ng m¹i trªn toµn bé

v−¬ng quèc”.⁽³⁵⁾

Nhê c¸c chÝnh s¸ch ®ã, tõ thêi Minh,

ng−êi Hoa ë §«ng Nam ¸ lôc ®Þa ®· t¹o

nªn nh÷ng céng ®ång cè kÕt chÆt chÏ víi

sè l−îng lín vµ cã tiÒm lùc kinh tÕ, cã

tiÕng nãi chÝnh trÞ. ChÝnh c¸c céng ®ång

nµy sÏ ®−îc duy tr×, ph¸t triÓn tíi c¸c x·

héi §«ng Nam ¸ hiÖn ®¹i.

KÕt luËn

Wang Gungwu cho r»ng quan hÖ gi÷a

Nhµ Minh víi §«ng Nam ¸ cã thÓ tãm

gän trong vÊn ®Ò: chÝnh s¸ch cña nhµ

Minh ®èi víi cuéc chiÕn tranh gi÷a ng−êi

ViÖt vµ ng−êi Ch¨m víi sù thÊt thñ cña

Champa vµo n¨m 1471, mèi quan hÖ ®Æc

biÖt gi÷a Trung Hoa víi §¹i ViÖt, c¸c

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

85

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ chÝnh trÞ hµng §«ng Nam ¸ lôc ®Þa giai ®o¹n tiÒn hiÖn

h¶i cña Trung Hoa vµ viÖc Trung Hoa ®¹i mµ hÖ qu¶ cña nã vÉn cßn chi phèi

tiÕn hµnh cai trÞ c¸c vïng ®Êt mµ ngµy c¸c x· héi §«ng Nam ¸ ngµy nay.

th«ng qua nh÷ng viªn thæ quan.⁽³⁶⁾Tuy

nhiªn, chóng t«i muèn ®Æt mèi quan hÖ

chó thÝch:

nµy trong bèi c¶nh réng lín h¬n gi÷a c¸c

(1) Victor Lieberman. Strange Parallels:

mèi giao l−u khu vùc, liªn khu vùc vµ

Volume 1, Integration on the Mainland:

thÕ giíi. Bèi c¶nh míi, nh÷ng thay ®æi

Southeast Asia in Global Context, c. 800-

1830 (Studies in Comparative World

®· trïm lªn mèi quan hÖ nµy vµ thóc

History). Cambrige University press. 2003.

®Èy nã v−ît ra khái khu«n khæ chËt hÑp

cña nh÷ng liªn hÖ triÒu ®×nh víi nh÷ng

mèi liªn hÖ toµn diÖn vµ cã ¶nh h−ëng

c¸c n−íc §«ng Nam ¸ lôc ®Þa ®· lµm

chuyÓn dÞch vÞ thÕ cña c¸c ®èi t¸c chÝnh

trÞ khu vùc trong mèi t−¬ng quan víi

nhµ Minh, ®Æc biÖt lµ sau chiÕn th¾ng

cña ng−êi ViÖt vµ sù h×nh thµnh hai

lôc ®Þa (§¹i ViÖt, Ayutthaya).

pp. 147

(2) Anthony Reid. Southeast Asia in the

Early Modern Era: Trade, Power and Belief.

Cornell University Press, 1993. Anthony

Reid. Sojourners and Settlers: Histories of

Southeast Asia and the Chinese. Hawaii

University press. 1996

(3) DÉn Aung-Thwin vµ Victor Lieberman.

Victor Lieberman. Strange Parallels. pp. 141,

Nicholas Tarling. Cambridge History of

Southeast Asia. Vol 2. c. 1500 – 1800.

Cambridge University. pp. 117 - 119

(4) Anthony Reid. Southeast Asia in the

age of Commerce… Vol 2. pp. 21 - 22

Giíi cÇm quyÒn nhµ Minh còng ®· ý

thøc ®−îc nh÷ng thay ®æi míi cña m«i

tr−êng chÝnh trÞ vµ hµng h¶i trong khu

vùc, kÕt qu¶ lµ c¸c cuéc hµnh tr×nh hµng

h¶i lín, kÐo dµi trong gÇn ba thËp kû

(1405-1433), t¹o nªn m¹ng l−íi c¸c mèi

quan hÖ chÝnh trÞ, th−¬ng m¹i kÕt nèi

chÆt chÏ däc theo lé tr×nh hµng h¶i tõ

BiÓn §«ng ®Õn Ên §é d−¬ng. §èi víi

§«ng Nam ¸ lôc ®Þa, thÕ kû XV-XVII ®Ó

triÓn cña khu vùc, trong ®ã cã nh÷ng

t−¬ng t¸c víi Trung Hoa vÒ kinh tÕ,

sãng di c− cña Hoa kiÒu t¹o ra nhiÒu

biÕn ®éng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ

(5) Victor Lieberman. Strange Parallels...

pp. 149

(6) A. Reid. Southeat Asia in The Age of

Commerce. Vol 1. pp. 13-14, Thèng kª cña

kho¶ng 1.900.000 ng−êi. Cambridge History

of Southeast Asia… Vol 2. pp. 119

(7) Victor Lieberman. Strange Parallels…

pp. 368

(8) Anthony Reid. Southeast Asia in

Early modern era… pp. 12, Anthony Reid.

“Southeast Asia in the Age of Commerce,

1450 – 1680”. Vol 1: The Lands below the

Winds. Vol 2. Expansion and Crisis. Yale

University Press 1988-1993

(9) Martin Staurt-Fox. A Short history of

China and Southeast Asia. pp.88

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

86

Mét sè v©n ®Ò…

(10) Denis C. Twitchett, Frederick W. Mote.

(24) G. William Skinner. Chinese Society

“The Cambridge History of China: Volume 8, in Thailand. pp. 9

The Ming Dynasty, Part 2, 1368-1644.

Cambridge University Press 1998, pp. 313

1. Nxb V¨n Hãa Th«ng tin, Hµ Néi, 1995. tr.

(11) Cambridge History of China. Vol 8. 218

pp. 314

(12) Cambridge History of China. Vol 8.

pp. 325

(26) Anthony Reid. The Unthreatening

alternative Chinese Shipping in Southeast

Asia, 1567 – 1842. In Pho Hien : The Center

of International Commerce in the 17^th– 18^th

centuries. The Gioi Publishers. Hanoi. 1994.

pp. 56

(13) Momoki Shiro. §¹i ViÖt vµ th−¬ng

m¹i biÓn §«ng thÕ kû X – XV. Trong §«ng ¸

– §«ng Nam ¸ Nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö vµ hiÖn

t¹i. Nxb ThÕ giíi. 2004. tr. 324

(27) Cambridge History of Southeast

Asia. Vol 2. pp. 123

(14) Anthony Reid. Sojourners and

Settlers : Histories of Southeast Asia and

the Chinese. University of Hawaii press.

Honolulu. 1996. pp. 28

(28) Anthony Reid. The Unthreatening

alternative Chinese Shipping in Southeast

Asia, 1567 – 1842. pp. 59

(15) Momoki Shiro. Champa chØ lµ mét

thÓ chÕ biÓn ?. Nghiªn cøu §«ng Nam ¸ sè

4/1999

(29) Martin Staurt-Fox. A Short history

of China and Southeast Asia. pp.79

(30) G. William Skinner. Chinese Society

in Thailand. pp. 1 - 2

(16) Momoki Shiro. §¹i ViÖt vµ th−¬ng

m¹i biÓn §«ng… tr. 325

(31) G. William Skinner. Chinese Society

in Thailand. pp. 3

(17) Sù kiÖn ®−îc ghi chÐp trong Minh sö,

T− liÖu Khoa LÞch sö, tr−êng §HKHXH &

NV. §HQG HN. DÉn NguyÔn V¨n Kim.

ThuyÒn mµnh §«ng Nam ¸ ®Õn NhËt B¶n

thÕ kû XVII – XVIII. T¹p chÝ Nghiªn cøu

LÞch sö. Sè 11, 12/2007

(32) G. William Skinner. Chinese Society

in Thailand. pp. 8

Nhµ xuÊt b¶n TrÎ. 2001. tr. 139

(34) G. Taboulet. La Geste Fracaise en

Indochine (texte 43). Faifo en 1744 d’aprÌs

Pirres Poive. D−¬ng V¨n Huy. ChÝnh s¸ch

cña chÝnh quyÒn §µng Trong… ®· dÉn,

Christoforo Borri. Xø §µng Trong n¨m 1621.

Nxb Thµnh Phè Hå ChÝ Minh, 1999, tr. 92.

Xem thªm Olga Dror and K. W. Taylor.

Views of Seventeenth-Century Vietnam :

Christoforo Borri on Cochinchina and

Samuel Baron on Tonkin. Southeast Asia

Program Publications at Cornell University.

2006

(18) G. William Skinner. Chinese Society

in Thailand. pp. 6, 12

(19) Cambridge History of Southeast

Asia. Vol 2… pp. 120

(20) Victor Lieberman. Strange Parallels.

pp. 145

(21) John Villiers, Caron and Schouten –

The Mighty Kingdoms of Japan and Siam

(1671), The Siam Society Bangkok, 1986, pp.

148. DÉn NguyÔn V¨n Kim. Quan hÖ gi÷a

NhËt B¶n vµ §«ng Nam ¸. tr. 139

(22) J. Kathirithamby-Wells

& John

(35) G. William Skinner. Chinese Society

in Thailand. pp 10

Villiers. The Southeast Asian Port and

Polity. pp. 128 ; Victor Lieberman. Strange

Parallels. pp. 269

(36) Wang Gungwu. “Ming foreign

relations: Southeast Asia”. Trong Cambridge

History of China: Vol 8. pp. 301 – 332

(23) G. William Skinner. Chinese Society

in Thailand. pp. 7

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

87

nguyÔn thÞ kiÒu trang – vò ®øc liªm

Nghiªn cøu Trung Quèc sè 7(95) - 2009

88