Quá trình đô thị hóa trên thế giới diễn ra mạnh mẽ từ trước tới nay, được chia
thành 3 thời kỳ chính như sau:
- Thời kỳ đô thị hóa tiền công nghiệp (trước thế kỷ XVII): Trong thời kỳ này, đô
thị hóa bắt đầu phát sinh ngay từ trong văn minh nông nghiệp, còn hòa đồng phần nào
vào nông thôn vì mới chỉ có một bộ phận thợ thủ công, thương nhân, những người làm
trong bộ máy hành chính, quân đội tách ra thành lập đô thị. Đây là thời kỳ đô thị hóa sơ
khởi, nhiều mô hình đô thị gọi là “thành phố mẫu” hoặc “thành phố lý tưởng” đã ra đời
thời đó như là những đơn vị ở và sản xuất biệt lập, kết hợp với đồn trú, thành quách.
- Thời kỳ đô thị hóa công nghiệp (từ cuối thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XX): Thời
kỳ này gắn với hình ảnh của chiếc đầu máy hơi nước, biểu trưng của thời kỳ cách mạng
công nghiệp. Cuộc cách mạng kỹ thuật đã kéo theo một sự thay đổi sâu sắc trong cơ cấu
kinh tế lãnh thổ, hình thành một số đô thị gắn liền với quá trình công nghiệp hóa của mỗi
quốc gia tập trung vào các ngành khai khoáng, luyện kim, hóa chất, cơ khí, chế biến thực
phẩm,… Tốc độ công nghiệp hóa và đô thị hóa tăng nhanh chưa từng thấy và hình thành
một hệ thống đô thị trên lãnh thổ của mỗi quốc gia. Phát triển đại công nghiệp cơ khí đòi
hỏi phải tập trung vào một số đô thị hạt nhân lớn của mỗi vùng lãnh thổ, mỗi quốc gia lại
có một đô thị, thủ đô tiêu biểu, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học – kỹ thuật.
Thời kỳ này có dòng di cư lịch sử từ nông thôn vào đô thị đã diễn ra, mạnh nhất là
ở châu Âu và châu Mỹ làm cho dân số nông thôn ở những nước này rút xuống chỉ còn
chiếm từ 10-20% tổng dân số, trong khi ở các nước chậm phát triển vẫn còn 70-80% dân
số sống ở nông thôn.
Do quy mô đô thị tập trung lớn hơn, các hoạt động đô thị phức tạp hơn làm cho
cấu trúc đô thị thời kỳ này cũng trở nên phức tạp. Nổi lên là những vấn đề về giao thông,
bảo vệ môi trường sống, cung cấp năng lượng, nước sạch, thực phẩm, xây dựng nhà ở và
công trình phúc lợi công cộng.
- Thời kỳ đô thị hóa hậu công nghiệp (từ cuối thế kỷ XX đến nay): Thời kỳ này
gắn với hình ảnh của chiếc máy vi tính, thông tin viễn thông, chu trình năng lượng mới,
phương tiện giao thông vận tải hiện đại, đã mở rộng giao thông liên quốc gia, gia tăng
những khám phá mới về vũ trụ và đại dương. Thị trường cạnh tranh hàng hóa diễn ra
ngày càng gay gắt, mới đầu theo đường sông, đường bộ, đường sắt, đường ven biển dần
dần phát triển lên theo chủ yếu là đường biển (viễn dương) và đường hàng không quốc tế.
Nhiều khối liên kết quốc gia hình thành, nhiều tổ chức quốc tế về kinh tế, tổ chức, văn
hóa, khoa học - kỹ thuật, … ra đời trong cuộc cạnh tranh này. Chiến lược tổ chức không
gian kinh tế - xã hội chuyển sang ưu tiên tăng trưởng vùng ven biển để tạo ra hình thành
đô thị cảng biển tổng hợp cả công nghiệp, khai thác hải sản, dịch vụ du lịch nghỉ dưỡng
hình thành rất nhanh và trở thành các điểm “chốt” giao tiếp, xuất nhập khẩu, sản xuất của
các quốc gia.
1.3.3. Quá trình đô thị hóa ở Việt Nam
65 trang
18/05/2022
780
