Bài giảng Logoc học đại cương - Chương 1: Đối tượng nghiên cứu và ý nghĩa của logic học

Số tín chỉ: 2

Biên soạn: ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Email: tthnghia@vnua.edu.vn

Bộ môn: Tâm lý

Khoa:Sư phạm và Ngoại ngữ

Học viện Nông nghiệp Việt Nam

1

Chương 1: Đối tượng nghiên cứu và ý nghĩa của logic học

Chương 2: Khái niệm

Chương 3: Phán đoán

Chương 4: Các quy luật cơ bản của logic hình thức

Chương 5: Suy luận

Chương 6: Chứng minh và bác bỏ

Chương 7: Giả thuyết

2

CHƢƠNG 1: ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU

VÀ Ý NGHĨA CỦA LOGIC HỌC

Nội dung chính:

- Khái niệm về logic và logic học.

- Đối tượng nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của logic

học.

- Lịch sử hình thành và phát triển của logic học.

- Quá trình nhận thức, các hình thức và quy luật của tư duy.

- Tính chân thực của tư tưởng và tính đúng đắn về hình thức

của tư duy.

- Mối quan hệ giữa logic và ngôn ngữ.

- Ý nghĩa của việc học, nghiên cứu logic học

3

- Hiểu và trình bày được nội hàm của khái niệm logic và

logic học.

- Phân biệt được các khái niệm tính chân thực, tính giả

dối, tính đúng đắn, tính sai lầm khi học logic học.

- Trình bày và phân tích được đối tượng nghiên cứu và

lịch sử phát triển của logic học.

- Có khả năng vận dụng nhiệm vụ nghiên cứu của logic

học vào quá trình phát triển tư duy của bản thân trong

học tập và trong các hoạt động khác.

4

1.1. Thuật ngữ “logic” và “logic học”

* Thuật ngữ logic được hiểu theo 3 nghĩa sau đây:

- Dùng để chỉ những mối liên hệ tất yếu có tính quy luật

giữa các sự vật và các hiện tượng trong thể giới khách

quan.

- Dùng để chỉ những mối liên hệ tất yếu có tính quy luật

giữa các ý nghĩ, các tư tưởng trong quá trình tư duy,

trong quá trình lập luận.

- Dùng để chỉ một môn khoa học nghiên cứu về tư duy -

đó là logic học

5

* Logic học là gì?

“Logic học là khoa học nghiên cứu về các quy luật và

hình thức cấu tạo chính xác của tư duy nhằm nhận thức

đúng đắn thế giới khách quan”.

6

* Đặc điểm logic học cổ đại:

- Logic học phương Đông cổ đại:

+ Ở Ấn Độ, đặc điểm bất phân giữa luận lý học với nhận

thức luận và bản thể luận. Ví dụ điển hình nhất là Tam

chi tác pháp của Nhân minh học.

+ Ở Trung Hoa, logic học mang tính bất phân giữa Văn –

Sử – Triết hay còn gọi là nguyên hợp.

++ Mặc biện đề cập đến vấn đề quan hệ giữa danh và

thực của khái niệm, chân – giả của phán đoán và vấn đề

quy tắc của biện luận, lược đồ tam biểu của Mặc Tử rất

nổi tiếng có Bản, Nguyên và Dụng.

7

++ Danh biện với các đại biểu nổi tiếng như Huệ Thi,

Công Tôn Long gợi mở những khuynh hướng logic

hình thức không thuần tuý, nghịch lý “Bạch mã phi

mã” do Công Tôn Long phát hiện và luận giải có ý

nghĩa logic sâu sắc.

 Logic truyền thống của phương Đông có đặc trưng

bất phân giữa hình thức và biện chứng.

8

- Logic học phương Tây cổ đại chủ yếu bắt nguồn từ

logic học HyLạp cổ đại, với đỉnh cao của nó là logic

học Aristote.

Aristote tổng kết những hạt nhân hợp lý của các trường

phái học thuật, triết học và khoa học trước ông và tổ

chức thành hệ thống nguyên lý, quy luật, phương pháp

và phát triển tiếp tục cả về mặt lý thuyết lẫn thực hành

được tập hợp lại thành sách mang tên Organon (Bộ

công cụ).

9

Organon (Bộ công cụ) đề cập tới:

+ Học thuyết về các hình thức cơ bản của tư duy như

khái niệm, phán đoán, lập luận (suy luận, chứng minh).

+ Các nguyên lý quy luật logic cơ bản làm cơ sở cho quá

trình tư duy đúng đắn. Đó là các quy luật: quy luật

đồng nhất, quy luật phi mâu thuẫn, quy luật bài trung,

quy luật lý do đầy đủ.

 Bộ công cụ (Organon) của Aristote đã trở thành nền

tảng của bộ môn logic học truyền thống của phương

Tây.

10

* Đặc điểm logic học trung cổ

Đặc điểm chung của thời trung cổ là thần học (tôn

giáo) và chủ nghĩa kinh viện thống trị trong học thuật

triết học và cả trong logic học.

Organon (công cụ) bị biến thành Canon (luật lệ), chỉ

được phép tuân theo không được phép sáng tạo khoa

học. Logic học của Aristote biến thành logic kinh viện.

11

 Đặc điểm logic học cận đại

Có 2 khuynh hướng (bảo vệ và phát triển tiếp tục logic

hình thức và tích cực xây dựng lâu đài logic học biện

chứng).

- Ph.Bêcơn đã xây dựng Novumorganum, thực chất là

phát triển logic quy nạp làm cơ sở cho phương pháp

thực nghiệm khoa học, một phương pháp có chức năng

kép, một mặt kiểm tra xác minh chân lý khách quan,

mặt khác tạo ra khả năng phát minh nhờ khái quát hoá

các sự kiện thực nghiệm.

12

- R.Đêcac tiếp tục hoàn thiện và phát triển logic suy diễn

làm cơ sở cho phương pháp lý thuyết khoa học, tạo ra

khả năng phát minh nhờ lược đồ giả thuyết – diễn dịch.

- I.Cantơ là người đầu tiên xây dựng một logic khác

nhằm khắc phục những hạn chế của lpgic hình thức đó

là logic tiên nghiệm.

- J.S.Mill phát triển tiếp tục logic quy nạp, đặc biệt là các

phương pháp quy nạp làm cơ sở logic cho phương pháp

quy nạp giả thuyết trong phát minh khoa học.

13

- G.Laibnit (G.Leibniz, 1646 – 1716) và phát triển tiếp

tục, trở thành logic toán học và logic ký hiệu và bổ

sung thêm quy luật thứ tư có ý nghĩa nhận thức luận và

phương pháp luận.

- G.Bun xây dựng phép tính logic tương tự đại số học mà

ông gọi là Đại số logic, đơn giản nhất là phép tính logic

mệnh đề.

- Hệ toán logic đa trị đơn giản nhất là logic tam trị do

J.Lucasiêvích nhà toán học người Ba Lan xây dựng

thành công năm 1920.

14

- Ph.Hêghen xây dựng nền tảng bộ môn logic biện

chứng trong tác phẩm “Khoa học về logic” ông so

sánh hệ thống nguyên lý và quy luật cơ bản của logic

hình thức và logic biện chứng như sau:

Cơ sở logic học Logic hình thức

Nguyên lý logic 1. Cô lập

Logic biện chứng

1. Liên hệ

2. Bất biến

2. Biến hoá

Quy luật logic cơ 1. Đồng nhất

1. Lượng đổi dẫn tới chất đổi và

bản

ngược lại

2. Phi mâu thuẫn

2. Mâu thuẫn biện chứng

3. Phủ định biện chứng

3. Bài trung

Tam đoạn thức biện chứng (trias) của Hêghen:

Chính đề

Nguyên đề

Hợp đề

Phản đề

15

* Đặc điểm logic học hiện đại

C.Mác, Ăngghen và V.I.Lênin đã có công cải tạo, hoàn

thiện và phát triển logic biện chứng với tư cách là khoa

học hiện đại về logic, vừa đóng vai trò phương pháp luận,

vừa thực hiện chức năng phương pháp (công cụ) hữu hiệu

của tư duy, nhất là của tư duy lý luận và khoa học hiện đại.

Tóm lại, logic học hiện đại gồm hai khoa học tương đối

độc lập với nhau là logic hình thức và logic biện chứng.

16

1.3. Đối tượng nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu của

logic học

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu:

Nghiên cứu về hình thức và quy luật của tư duy

đúng đắn, đảm bảo tính xác định, tính chặt chẽ, tính

nhất quán của tư duy trong suốt quá trình lập luận,

quá trình nhận thức thế giới khách quan.

1.3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Làm sáng tỏ các điều kiện nhằm đạt tới tri thức chân

thực,

- Phân tích kết cấu của quá trình tư duy,

- Vạch ra thao tác logic của tư duy và phương pháp

nhận thức chuẩn xác.

17

2. Các hình thức và quy luật logic của tƣ duy

2.1. Quá trình nhận thức và những hình thức của tư

duy

Quá trình nhận thức cảm tính (hay trực quan sinh

động) gồm các hình thức cảm giác, tri giác, biểu tượng.

Quá trình nhận thức lý tính (hay tư duy trừu tượng)

giúp con người tìm ra bản chất và quy luật của sự vật

hiện tượng, tìm ra được những thuộc tính mới, những

quan hệ mới của sự vật hiện tượng có các hình thức

khái niệm, phán đoán, suy luận.

18

+ Khái niệm là hình thức của tư duy phản ánh các

dấu hiệu cơ bản khác biệt của sự vật đơn nhất hay

lớp các sự vật hiện tượng nhất định. Khái niệm

được biểu đạt bằng từ hoặc cụm từ.

+ Phán đoán là hình thức cơ bản của tư duy nhằm

khẳng định hoặc phủ định thuộc tính hay sự tồn

tại của đối tượng đó trên cơ sở liên kết hai hay

nhiều khái niệm. Phương tiện diễn đạt phán đoán

là câu.

+ Suy luận là hình thức cơ bản của tư duy mà từ

một hay nhiều phán đoán tiền đề có thể rút ra

phán đoán mới là kết luận theo những quy tắc xác

định.

19

2.2. Hình thức logic và quy luật logic của tư duy

2.2.1. Hình thức logic của tư duy

Hình thức logic của một tư tưởng là cấu trúc của tư

tưởng đó – là phương thức liên kết giữa các thành phần

của tư tưởng với nhau. Nội dung tư tưởng có thể khác

nhau nhưng cấu trúc, tức hình thức logic căn bản có thể

giống nhau.

20

Bài giảng Logoc học đại cương - Chương 1: Đối tượng nghiên cứu và ý nghĩa của logic học - Trần Thị Hà Nghĩa