Pháp luật về chuyển giới ở Hoa Kỳ và gợi mở cho Việt Nam (Phần 2)

Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về pháp luật chuyển đổi giới tính

và bài học cho Việt Nam

PHÁP LUẬT VỀ CHUYỂN GIỚI Ở

HOA KỲ VÀ GỢI MỞ CHO VIỆT NAM (2)

ThS.Nguyễn Thùy Dương

(Khoa Luật ĐHQG Hà Nội)

1. Một số quy định có liên quan đến chuyển đổi giới

tính ở Hoa Kỳ

Hiến pháp Hoa Kỳ quy định chính phủ liên bang có thẩm

quyền liên quan đến việc quy định thuế, thương mại giữa các bang,

cấp phép thông hành quốc tế. Như vậy, chính phủ liên bang có

thẩm quyền cấp hộ chiếu và thiết lập hệ thống đăng ky số căn cước

cho cá nhân, việc này có liên quan trực tiếp đến thuế, việc làm và

các lợi ích công mà cá nhân có thể nhận. Tuy nhiên, từng bang

cũng có thẩm quyền quy định dịch vụ chăm sóc sức khỏe công

cộng và an sinh xã hội trong phạm vi bang mình miễn là không

mâu thuẫn Hiến pháp Hoa Kỳ và luật pháp của chính bang đó. Cả

chính phủ liên bang và chính quyền các bang đều trao trách nhiệm

liên quan đến hồ sơ cá nhân cho các đại diện cơ quan khác nhau,

với những quy tắc khác nhau cho từng loại tài liệu và loại đăng ky

mình phụ trách. Công dân và người định cư tại Hoa Kỳ có thể phải

tiến hành đăng ky nhân dạng nhiều lần và mỗi lần đăng ky hoàn

toàn độc lập với các đăng ky khác, do vậy, thay đổi một loại giấy tờ

có thể không gây ảnh hưởng đến các loại khác.⁵⁰

Cá nhân muốn thay đổi giới tính trên các loại giấy tờ cá

⁵⁰Jameson Garland, “Pháp luật về người chuyển giới ở Hoa Kỳ”, trong

cuốn “Pháp luật về người chuyển giới” (Jens M. Scherpe – Biên tập),

Cambridge – Antwerp – Portland, 2015.

57

Pháp luật về chuyển giới ở

Hoa Kỳ và gợi mở cho Việt Nam (2)

nhân thường gặp phải rất nhiều rào cản về mặt hành chính, hệ quả

của sự đa dạng về quy định giữa các bang, thường không có sự

thống nhất với nhau. Theo báo cáo gần đây nhất, khoảng 21%

người chuyển giới tại Mỹ sửa lại giới tính trên tất cả các các loại

giấy tờ tùy thân và có 41 % người chuyển giới không sửa lại giới

tính trên thẻ căn cước. Bên cạnh đó, có đủ điều kiện tài chính để

tiếp cận chăm sóc y tế cũng là một gánh nặng đối với người

chuyển giới. Hầu hết người chuyển giới không có đủ điều kiện về

tài chính để tiến hành phẫu thuật chuyển giới cho dù có bảo hiểm.

Ngoài ra, người chuyển giới cũng gặp khó khăn trong việc tìm

kiếm các dịch vụ y tế liên quan. Mặc dù vậy, phần lớn các bang

đòi hỏi các cá nhân phải tiến hành phẫu thuật chuyển giới mới có

thể thay đổi giới tính trên giấy tờ. Như vậy, việc thay đổi giới tính

trên giấy tờ của người chuyển giới tại Mỹ không chỉ bị ảnh hưởng

bởi thủ tục hành chính mà còn bởi việc tiếp cận được các dịch vụ

y tế liên quan trên thực tế.

Phẫu thuật liên quan đến giới tính ở Mỹ bắt đầu từ những

năm 1800, trước khi thực hiện việc đăng ky nhận dạng giới trên

toàn liên bang, và bắt đầu gia tăng từ những năm 1920. Phẫu thuật

đem lại hệ quả là việc thay đổi nhận dạng giới về cả mặt xã hội và

pháp lý. Tuy nhiên phải đến cuối những năm 1960, phẫu thuật

chuyển giới mới chính thức được công nhận bởi trước đó, việc

phẫu thuật cắt bỏ bộ phận tự nhiên, bình thường trên cơ thể con

người bị cấm theo luật hình sự. Kể từ đó, một số bang của Mỹ

thông qua luật cho phép thay đổi lại giới tính trên giấy khai sinh,

một số khác giới hạn đối với những người phát triển không điển

hình về giới tính.

Hầu hết những giấy tờ tùy thân quan trọng đều có mục

nhận diện về giới, hai trong số đó có thể kể đến là giấy khai sinh

và thẻ căn cước. Giấy khai sinh được cấp tại nơi sinh và là giấy tờ

tùy thân đầu tiên để cá nhân trên cơ sở đó đăng ky các loại giấy tờ

58

Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về pháp luật chuyển đổi giới tính

và bài học cho Việt Nam

khác. Giấy khai sinh rất quan trọng, đặc biệt đối với trẻ nhỏ, trong

việc làm thẻ căn cước, hộ chiếu hay đăng ky tới trường. Việc cải

chính hay sửa chữa giấy khai sinh được quy định khác nhau giữa

các bang, một số bang cho phép việc sửa lại giấy khai sinh cũ,

một số bang khác lại giữ lại giấy khai sinh cũ và cấp giấy khai

sinh mới. Hiện nay, giấy khai sinh được lưu trên máy tính theo

yêu cầu cầu của liên bang để có thể truy cập trong tình huống cần

thiết. Một trong những giấy tờ tùy thân quan trọng khác là bằng

lái xe hoặc thẻ căn cước của người không lái xe, trên những giấy

tờ này luôn có ảnh, địa chỉ, tên và giới tính. Cục Đăng kiểm ở mỗi

bang (DMV - Department of Motor Vehicles) kiểm soát việc đăng

ký những giấy tờ trên của cả những người lái xe và những người

không lái xe. Những giấy tờ này không được cấp vĩnh viễn mà sẽ

được làm mới khi có thay đổi về thông tin chủ thể, trong đó có

thông tin về giới tính, đồng nghĩa người chuyển giới buộc phải

thông báo việc chuyển giới của mình với DMV nếu họ không

muốn thẻ căn cước hoặc bằng lái xe của mình mất hiệu lực. Bên

cạnh giấy khai sinh và thẻ căn cước, số bảo hiểm xã hội (Social

Security Number – SSN) và hộ chiếu cũng đều lưu giữ thông tin

về giới tính của chủ thể. Do vậy, việc thay đổi giới tính trên một

loạt các loại giấy tờ tùy thân hoặc trong hồ sơ của cơ quan quản lý

số bảo hiểm xã hội cũng là một trở ngại không hề nhỏ đối với

người chuyển giới tại Mỹ.

2. Quy trình và yêu cầu đối với việc thay đổi giới tính

đổi giới tính theo pháp luật

Do mỗi loại giấy tờ, hồ sơ nhân thân có chứa thông tin về

giới tính lại được kiểm soát bởi các cơ quan đại diện độc lập của

liên bang, tiểu bang hoặc chính quyền địa phương, không có thủ

tục chung để thay đổi đồng thời tất cả các loại giấy tờ. Thêm vào

đó, mỗi loại giấy tờ không hiệu lực trực tiếp đối với những loại

giấy tờ còn lại nên không thể chỉ thay đổi một loại nhất định mà

59

Pháp luật về chuyển giới ở

Hoa Kỳ và gợi mở cho Việt Nam (2)

buộc phải thay đổi từng loại một. Để nhận được giấy tờ nhân thân

với giới tính và tên họ mới, người chuyển giới ở Mỹ cần trình

lệnh của tòa án về về việc thay đổi những thông tin nhất định đã

đăng ky trước đây. Như vậy, người chuyển giới cần đến tòa án

bang để xin lệnh trước khi đến cơ quan đại diện quản lý hồ sơ.

Cần chú ý rằng, lệnh của tòa án không có giá trị ràng buộc chính

phủ liên bang mà chỉ có thể được sử dụng là bằng chứng trong

đơn nộp lên cơ quan nhà nước.

Để thay đổi giới tính theo pháp luật, người chuyển giới

cần thay đổi những loại giấy tờ/hồ sơ cá nhân sau:

1. Thay đổi giấy khai sinh và thẻ căn cước

Đối với giấy khai sinh và những giấy tờ tùy thân cơ bản

khác, điều đầu tiên cần làm là xác định nơi quản lý giấy tờ cần

thay đổi. Giấy khai sinh sẽ được quản lý tại bang, nơi người

chuyển giới sinh ra chứ không phải là nơi người đó hiện cư trú,

còn đối với giấy phép lái xe và thẻ căn cước lại được quản lý bởi

bang người đó cư trú thông qua Cục Đăng kiểm của bang. Khi

một cá nhân chuyển sang bang khác định cư, người đó sẽ phải

đăng ky lại với cục đăng kiểm nơi mình đến định cư cho dù người

đó có bằng lái xe còn hiệu lực tại bang khác. Quyền tự do đi lại

trong phạm vi quốc gia là quyền con người cơ bản ở Hoa Kỳ, do

vậy, các cá nhân có thể chuyển đến bang khác nơi có thể dễ dàng

hơn trong việc lấy được bằng lái xe hoặc những giấy tờ tùy thân

khác sử dụng trong đời sống hang ngày, tuy nhiên không thể áp

dụng tương tự với giấy khai sinh. Do vậy, cá nhân sinh ra tại

những bang không khuyến khích việc chuyển giới, như Alabama,

cho dù có thể chuyển đến nơi khác, những nơi khuyến khích vấn

đề chuyển giới, chẳng hạn như California, để thay đổi giới tính

trong bằng lái xe và các giấy tờ tùy thân khác, nhưng vẫn phải

quay lại nơi sinh để thay đổi giấy khai sinh. Tất cả các bang và

60

Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về pháp luật chuyển đổi giới tính

và bài học cho Việt Nam

Washington DC đều cho phép thay đổi giới tính trên giấy phép lái

xe và thẻ căn cước, tuy nhiên có 5 bang không cho phép thay đổi

giới tính trên giấy khai sinh. Trong số các bang cho phép thay đổi

giấy khai sinh (45 bang và Washington DC) chỉ có 09 bang có

đưa ra những yêu cầu về y tế để thay đổi toàn bộ giấy tờ, hồ sơ cá

nhân. Thêm vào đó, thẩm quyền của các bang có thể được phân

loại dựa trên mức độ yêu cầu về y tế được yêu cầu đối với việc

thay đổi giới tính trên giấy tờ, tuy nhiên quy định của các bang

thường có ngôn ngữ mơ hồ và khác nhau giữa các bang. Ở hầu

hết các bang, yêu cầu của việc thay đổi giới tính trên bằng lái xe

thường ít khắt khe hơn so với việc thay đổi giấy khai sinh, do nhu

cầu có giấy tờ tùy thân là nhu cầu bức thiết và cũng như việc thỏa

mãn các yêu cầu về y tế để sống với một giới tính cụ thể trước khi

tiến hành những thủ tục sửa chữa trên giấy tờ theo pháp luật hoặc

có những can thiệp sâu hơn về y tế. Điều này thường gây bối rối

cho những người không am hiểu về thủ tục pháp ly đặc biệt là

những người cần thay đổi giấy tờ ở nhiều nơi khác nhau, cụ thể là

những người sinh ra ở một bang và định cư ở bang khác.

Đối với việc thay đổi tên họ, tất cả các bang đều yêu cầu

lệnh của tòa án cho thủ tục này. Về cơ bản, thủ tục này khá đơn

giản, hầu như các bang đều cung cấp một mẫu đơn giản có thể

điền và nộp ngay cho tòa án, thông thường, tòa án sẽ tán thành

yêu cầu này mà không cần đương sự phải trình bày thêm bởi

không có bang nào có yêu cầu đối với việc thay đổi tên họ của cá

nhân phải phù hợp với giới tính hoặc cá nhân cần có can thiệp về

y tế mới có thể đổi tên. Tuy nhiên, thủ tục thay tên có thể mất thời

gian và liên quan đến việc sửa chữa các giấy tờ khác. Một mặt,

các đương đơn có thể hợp nhất yêu cầu thay đổi tên và giới tính

trong cùng một đề nghị lên tòa án, để nhận được lệnh gửi đến cơ

quan tiến hành thủ tục thay đổi giấy khai sinh và bằng lái xe. Mặt

khác, việc hợp nhất trong cùng một yêu cầu có thể khiến thủ tục

thay đổi tên họ không còn đơn giản, dễ dàng như ban đầu mà sẽ

61

Pháp luật về chuyển giới ở

Hoa Kỳ và gợi mở cho Việt Nam (2)

trở nên phức tạp hơn, đòi hỏi nhiều thủ tục hơn.

Liên quan đến việc chẩn đoán và chăm sóc tâm ly, các

bang không có yêu cầu một cách chính thức việc phải có chẩn

đoán tâm ly hoặc có sự sai khác về bản dạng giới mới có thể thay

đổi giới tính và họ tên trên bằng lái xe hoặc thẻ căn cước. Trong

số các bang cho phép thay đổi giới tính trên giấy khai sinh, hiện

chỉ có Virginia đòi hỏi chứng nhận của bác sĩ về tình trạng giới

tính của đương đơn. Trên thực tế, không có luật nào trên toàn liên

bang đòi hỏi phải có chẩn đoán về tâm ly trước khi tiếp nhận các

phương pháp trị liệu về giới tính tiếp theo. Đồng thời, cũng không

có luật đòi hỏi người chuyển giới thực hiện các trị liệu trên trong

bất kì hoàn cảnh nào. Tuy nhiên, pháp luật vẫn có những ảnh

hưởng nhất định quá trình trị liệu y tế, cụ thể, hầu hết các bang

đều yêu cầu chứng nhận y tế xác nhận giới tính mà đương đơn

yêu cầu thay đổi trên thẻ căn cước là giống nhất với giới tính của

đương đơn trong tương lai. Để tiếp cận dịch vụ y tế, người chuyển

giới cũng đồng thời được đòi hỏi trải qua một vài đánh giá về tâm

lý và thời gian chờ đợi trước khi được khuyến nghị phẫu thuật

hoặc các phương pháp trị liệu khác. Mọi thẩm quyền cho phép

thay đổi giới tính trên bằng lái xe hoặc giấy khai sinh đều đòi hỏi

tối thiểu một vài tài liệu y khoa chứng minh việc thay đổi giới

tính trên giấy tờ là phù hợp. Ở hầu hết các bang chẩn đoán y khoa

không xác định có thể cần thiết để người chuyển giới có thể nhận

được thêm những dịch vụ y tế khác và tiến hành thay đổi giới tính

ghi trên giấy tờ.

Washington DC, thành phố New York và 45 bang của

nước Mỹ đều không đòi hỏi người chuyển giới phải phẫu thuật

hoặc các loại điều trị khác để thay đổi tên họ, tuy nhiên lại đòi hỏi

họ phải trải qua một số dạng điều trị y khoa để có thể thay đổi

giới tính trên giấy khai sinh. Các bang khác nhau lại có những yêu

cầu khác nhau đối với việc thay đổi giới tính trên giấy khai sinh

62

Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về pháp luật chuyển đổi giới tính

và bài học cho Việt Nam

và những giấy tờ tùy thân khác. Đối với việc thay đổi giới tính

trên giấy khai sinh, Washington DC, thành phố New York và 06

bang khác đòi hỏi cần có điều trị y tế phù hợp, trong khi 05 bang

khác lại không có yêu cầu về phẫu thuật hoặc chính sách rõ ràng.

Không có bang nào đòi hỏi người chuyển giới cần phẫu thuật để

thay đổi giới tính trên thẻ căn cước, hay bằng lái xe, tuy nhiên có

04 bang có biểu thị rằng giới tính cần được thay đổi hoặc thay thế

bằng phương pháp y học. Trong số các bang còn lại, 34 bang đòi

hỏi phẫu thuật xác định lại giới tính để thay đổi giấy khai sinh và

09 bang trong số này cũng đồng thời khẳng định rõ ràng cần có

phẫu thuật để thay đổi thẻ căn cước. Trong số 05 bang không cho

phép thay đổi giới tính trên giấy khai sinh, cả 05 bang đều cho

phép thay đổi giới tính trên giấy phép lái xe và thẻ căn cước, 02

bang đòi hỏi phẫu thuật xác định lại giới tính, 02 bang đòi hỏi các

phương pháp điều trị thích hợp và 01 bang đòi hỏi có phương

pháp điều trị theo tiêu chuẩn của WPATH. ⁵¹

2. Thay đổi các loại giấy tờ hồ sơ khác

Đối với việc thay đổi giới tính ghi trên hộ chiếu hoặc

những tai liệu quản lý dữ liệu về an sinh xã hội, người chuyển

giới (đã là người trưởng thành) cần tiến hành các bước sau:

ꢀ Thứ nhất, trình diện tại cơ quan phụ trách việc thay đổi giới

tính trong các loại giấy tờ/hồ sơ trên;

⁵¹WPATH (The World Professional Association for Transgender Health)

là Hiệp hội chuyên nghiệp quốc tế về sức khỏe chuyển giới, có nhiệm vụ là

thúc đẩy ở mức cao nhất các tiêu chuẩn về chăm sóc sức khỏe cho cá nhân

thông qua sự kết nối của Những tiêu chuẩn về chăm sóc sức khỏe

(Standards of Care - SOC) cho người chuyển giới, người có giới tính không

xác định. Xem thêm tại: http://www.wpath.org/site_page.cfm?pk_

association_webpage_menu=1351.

63

Pháp luật về chuyển giới ở

Hoa Kỳ và gợi mở cho Việt Nam (2)

ꢀ Thứ hai, xin/nộp đơn xin thay đổi giới tính;

ꢀ Thứ ba, nộp chứng cứ về những điều trị y khoa thích hợp;

ꢀ Thứ tư, nộp bản sao lệnh của tòa án.

Việc thay đổi những giấy tờ/dữ liệu này đều không đòi hỏi

phẫu thuật. Đối với hộ chiếu, người chuyển giới có yêu cầu sẽ

được cấp hộ chiếu mới và trả lại hộ chiếu cũ đã vô hiệu. Đối với

mã số an sinh xã hội, do bản thân mã số này không thể hiện giới

tính của cá nhân nên đối với trường hợp của người chuyển giới,

chỉ cần thay đổi lại dữ liệu, việc thay đổi dữ liệu được thực hiện

bởi cơ quan quản lý mã số an sinh xã hội.

3. Hệ quả của việc chuyển đổi giới tính theo pháp luật

Người chuyển giới tại Hoa Kỳ hiện nay phải đối mặt với

những hệ quả nghiêm trọng đơn giản chỉ bởi vì họ là người

chuyển giới, không tính đến những giấy tờ liên quan đến nhân

thân hoặc họ đã trải qua trị liệu y khoa hay chưa. Hoa Kỳ đã ban

hành một số luật quốc gia nghiêm cấm phân biệt đối xử dựa trên

giới tính và những đạo luật này là cơ sở pháp lý bảo vệ cho người

chuyển giới.

Cụ thể, người chuyển giới ở Hoa kỳ được bảo đảm các

quyền dân sự theo pháp luật. Luật liên bang nghiêm cấm mọi

hành vi phân biệt đối xử dựa trên cơ sở giới trong các lĩnh vực

việc làm, nhà ở, chăm sóc sức khỏe, giáo dục hay các chương

trình từ các quỹ tài trợ liên quan đến giáo dục. Tòa án liên bang

cho rằng phân biệt đối xử chống lại một cá nhân vì họ là người

không xác định giới tính là phân biệt đối xử dựa trên cơ sở giới.

Kết quả là hiện nay, chính phủ liên bang đặt sự phân biệt đối xử

dựa trên cơ sở giới dưới sự điều chỉnh của Đạo luật về các quyền

dân sự (Civil Rights Act) và Đạo luật về nhà ở (Fair Housing

64

Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về pháp luật chuyển đổi giới tính

và bài học cho Việt Nam

Act). Đạo luật về bảo vệ người bệnh và dịch vụ y tế (Patient

Protection and Affordable Care Act) mở rộng sự bảo vệ đến các

cơ sở chăm sóc sức khỏe và các chương trình nhận tài trợ từ liên

bang. Washington DC và 18 bang của nước Mỹ nghiêm cấm phân

biệt đối xử dựa trên cơ sở giới trong lĩnh vực lao động việc làm,

nhà ở, lợi ích công, giáo dục. Khoảng 100 thị trấn, thành phố và

khu đô thị hỗn hợp có các đạo luật tương tự. Tuy nhiên, những

đạo luật này vẫn còn một số tồn tại có thể kể đến như không có

đạo luật nào yêu cầu các cơ sở đào tạo cập nhật tên họ và giới tính

đối với các cá nhân thay đổi tên họ và giới tính. Thêm vào đó, chỉ

có một vài nơi đảm bảo việc tiếp cận của người chuyển giới đối

với nhà vệ sinh công cộng hoặc phòng thay đồ tại các phòng tập.

Năm 2013, California thông qua luật trên toàn bang cho phép sinh

viên tiếp cận nhà vệ sinh và chương trình thể thao theo bản chất

giới tính của mình, không tính đến đến giới tính đã được đăng ky

trước đó trong hồ sơ sinh viên hoặc những giấy tờ khác.

Liên quan đến vấn đề kết hôn, Hiến pháp Mỹ không trao

thẩm quyền lập pháp hoặc cấp đăng ky kết hôn cho chính phủ liên

bang, quyền lực này thuộc về các bang với thẩm quyền chung là

lập pháp trong lĩnh vực sức khỏe và phúc lợi công cộng. Tuy

nhiên, Tòa án tối cao Mỹ đã chỉ ra rằng Hiến pháp đã đặt ra giới

hạn cho các bang trong việc xử phạt và hạn chế việc tiếp cận đăng

ký kết hôn vì kết hôn là quyền con người cơ bản, cũng như các

quy định do các bang ban hành phải đảm bảo quy định về bình

đẳng theo Hiến pháp. Cụ thể, Tòa án tối cao Hoa Kỳ đã chỉ ra

rằng luật pháp các bang không thể hạn chế quyền tự do lựa chọn

trong hôn nhân.

Trong quan hệ gia đình, việc thay đổi giới tính trên giấy tờ

về cơ bản không ảnh hưởng đến quyền làm cha mẹ của người

chuyển giới, kể cả những người đã phẫu thuật. Tuy nhiên, người

chuyển giới vẫn có thể bị tổn thương do sự phân biệt đối xử vì

65

Pháp luật về chuyển giới ở

Hoa Kỳ và gợi mở cho Việt Nam (2)

đơn giản họ là người chuyển giới.

4. Kinh nghiệm cho Việt Nam

Tính đến tháng 9/2015, có 61 nước trên thế giới hợp thức

hóa quyền chuyển đổi giới tính trên giấy tờ. Tuy nhiên ở châu Á

chỉ có 10 quốc gia và các vùng lãnh thổ cho phép điều này, bao

gồm: Iran, Israel, Syria, Nepal, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản,

Đài Loan, Phillipines, Singapore. Như vậy sau khi Điều 37 bộ luật

dân sự sửa đổi 2015 được thông qua, Việt Nam đã chính thức trở

thành quốc gia thứ 11 cho phép chuyển đổi giới tính trên giấy tờ,

điều này được xem là một bước tiến trong nhận thức lập pháp của

Việt Nam. Tuy nhiên quy định này còn chung chung, bên cạnh đó

thực trạng cho thấy người chuyển giới ở Việt Nam hiện còn gặp rất

nhiều khó khăn trong việc thay đổi giới tính trên giấy tờ cũng như

tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Do vậy, hệ thống pháp luật

và chính sách về quyền của người chuyển giới ở Việt Nam vẫn

đang cần được hoàn thiện trong tương lai. Khác với Hoa Kỳ với hệ

thống pháp luật đa dạng bao gồm cả pháp luật quốc gia (liên bang)

và pháp luật từng bang, Việt Nam có một hệ thống pháp luật thống

nhất áp dụng trong cả nước. Học tập kinh nghiệm từ các quốc gia

khác cũng như từ các khuyến nghị của những khuyến nghị của Cao

ủy Liên hợp quốc về nhân quyền trong cuốn cẩm nang “Sinh ra tự

do và bình đẳng – Xu hướng Tính dục và Bản dạng giới” và Bộ

nguyên tắc Yogyakarta về Áp dụng Luật nhân quyền quốc tế trong

mối liên hệ với Bản dạng giới và Xu hướng tính dục, pháp luật về

chuyển đổi giới tính của Việt Nam có thể sửa đổi, bổ sung theo

những hướng cụ thể như sau:

Thứ nhất, mở rộng nguyên tắc bình đẳng về giới trong

hiến pháp và các đạo luật có liên quan để bảo đảm ngăn ngừa sự

phân biệt đối xử không chỉ về giới mà còn về bản dạng giới và xu

hướng tính dục. Cụ thể, nên mở rộng quy định “Cấm mọi hành

66

Kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về pháp luật chuyển đổi giới tính

và bài học cho Việt Nam

động phân biệt đối xử về giới” trong Hiến pháp nawm 2013,

thành “Cấm mọi hành động phân biệt đối xử về giới, nhận dạng

giới và xu hướng tính dục”. Theo hướng đó, cần sửa đổi để mở

rộng phạm vi điều chỉnh của Luật Bình đẳng giới năm 2006, hoặc

xây dựng một đạo luật riêng về chống phân biệt đối xử dưới mọi

hình thức, trong đó có phân biệt đối xử về giới, bản dạng giới và

xu hướng tính dục. Những sửa đổi như vậy sẽ tạo nền tảng pháp

lý vững chắc cho việc thúc đẩy các cơ hội bình đẳng và chống

phân biệt đối xử với cộng đồng LGBT nói chung và người chuyển

giới nói riêng.

Thứ hai, đưa ra các quy định rõ ràng về thủ tục thay đổi họ

tên giới tính của người chuyển giới trên các giấy tờ tùy thân quan

trọng (giấy khai sinh, chứng minh thư nhân dân, bằng lái xe, hộ

khẩu) phù hợp với bản dạng giới mới, qua đó giúp họ tránh khỏi

những rắc rối, phức tạp trong cuộc sống. Việc thay đổi này cần có

một số bằng chứng về y khoa thực hiện bởi các chuyên gia về tâm

lý.

Thứ ba, nên xem xét sửa đổi những quy định trong pháp

luật tố tụng hình sự liên quan đến việc khám xét thân thể và giam

giữ để bảo vệ người chuyển giới. Thực tế hiện nay có nhiều người

chuyển giới đã gần như biến đổi hoàn toàn về hình thể, kể cả cơ

quan sinh dục (qua phẫu thuật). Vì vậy, nếu tiếp tục áp dụng

những quy định pháp luật tố tụng hình sự về khám xét thân thể

(nam khám nam, nữ khám nữ) và giam giữ (nam nữ giam riêng)

sẽ không phù hợp, và trong một số trường hợp dẫn đến việc họ bị

lạm dụng tình dục (ví dụ, việc giam giữ một người đã phẫu thuật

chuyển giới từ nam sang nữ trong phòng giam toàn bị can hay tù

nhân là nam).

67

Tài liệu tham khảo

Jameson Garland, “Pháp luật về người chuyển giới ở Hoa Kỳ”,

trong cuốn “Pháp luật về người chuyển giới” (Jens M.

Scherpe – Biên tập), Cambridge – Antwerp – Portland,

2015.

68