Kinh nghiệm từ sách lược phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc

THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
KINH NGHIM TỪ SÁCH LƯỢC PHÒNG,  
CHỐNG THAM NHŨNG CỦA TRUNG QUC  
TS CM THLAI  
Hc vin Chính trquc gia HChí Minh  
Tóm tt: Hin nay, cuc chiến chống tham nhũng của Trung  
Quốc được tiến hành da trên bốn sách lược chính, đó là: làm cho “không  
dám tham nhũng”, làm cho “không thể tham nhũng”, làm cho “không  
muốn tham nhũng” và làm cho “không cần tham nhũng”. Bên cạnh đó,  
Trung Quc còn phát huy vai trò ct yếu của các cơ quan Đảng, trong đó  
nòng ct là y ban Kim tra kluật Trung ương trong cuộc chiến chng  
tham nhũng. Những kinh nghim ca Trung Quc có giá trtham kho hu  
ích đối vi Vit Nam, bi Việt Nam cũng đang có những chiến lược và  
sách lưc phòng, chống tham nhũng tương tự vi Trung Quc, song cn  
phòng nga nhng ri ro mà Trung Quốc đã từng gp phi, bng cách  
chú ý xây dựng cơ chế để kim soát quyn lc của chính các cơ quan  
phòng, chống tham nhũng.  
Tkhóa: phòng, chống tham nhũng của Trung Quc; kim soát  
quyn lc.  
1. Bốn sách lược phòng, chống tham nhũng của Trung Quc  
Thnhất, làm cho “không dám tham nhũng”  
Đây là sách lược thiên vtâm lý, thhin việc răn đe làm triệt tiêu ý chí  
và động cơ hành động thu li bt chính, khiến cho mi cá nhân không dám và  
không có cơ hội tham nhũng. Để răn đe, Trung Quốc tập trung vào 4 phương diện:  
(1) Xây dng, cng cý chí chính trvng vàng: Phòng, chống tham nhũng  
(PCTN) là cuc chiến rất khó khăn, phức tp, cn phi có quyết tâm rt cao. Nó  
122  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
được xem như là “cái tên bắn ra khỏi cánh cung”, phải làm cho bay đi đến đích vì  
không thly lại. Đcó ý chí vững vàng, trước hết, ban lãnh đạo phi trong sch,  
vì nếu bản thân cũng tham nhũng thì không thể đấu tranh quyết liệt để xoá btình  
trạng tham nhũng.  
(2) Trng trị tham nhũng một cách nghiêm khc, triệt để: Điều này là bi li  
ích có được từ tham nhũng có hấp lc rt ln, nếu không btrng pht nghiêm khc  
và triệt để thì không thtriệt tiêu được hp lực đó. Theo phương châm này, trong  
mấy năm gần đây, Trung Quốc đã không chỉ “diệt ruồi” mà còn “đả hổ” - tc là  
trng trị tham nhũng trong bộ máy lãnh đạo các cp, kcả ở cp cao nht là uviên  
Bchính trị. Sau Đại hội XVIII Đảng Cng sn Trung Quc, Tổng Bí thư, Chủ tch  
Trung Quc Tp Cận Bình phát động chiến dch chống tham nhũng với quy mô và  
mức độ quyết liệt chưa từng có ktừ khi nước này thc hin chính sách mca.  
Kết qulà hàng loạt “hổ lớn tham nhũng” đã bị bt, truy tvà btù, bao gm cả  
Chu Vĩnh Khang, cựu Ủy viên Thường vBChính tr- một trong “tứ trquyn  
lực” của nước này. Cũng theo phương châm này, Trung Quốc vn duy trì hình pht  
thình vi tội tham nhũng, dù gặp nhiu phản đối và khó khăn trong việc hp tác  
tư pháp với mt squc gia(1). Thêm vào đó, Trung Quốc xlý cả hành vi đưa và  
nhn hi lộ (trước đây pháp luật chỉ quy định trng pht những ngưi nhn hi lộ  
mà không trng phạt người đưa hối l). Ktừ sau Đại hội Đảng Cng sn Trung  
Quc ln thứ 18 (năm 2012), nước này đã sửa lut hình sự trong đó quy định nhng  
đối tượng có hành vi đưa hối l, nếu bphát hiện đều sbtrng pht. Doanh nghip  
nào đưa hối lộ để có đưc dự án đầu tư công thì người đứng đầu sbtruy t, hp  
đồng đã ký bị coi là vô giá trvà doanh nghip còn bpht tin.  
(3) Tăng cường hp tác quc tế trong PCTN: Điều này là bi trong bi cnh  
toàn cu hoá, việc đi ra nưc ngoài rt ddàng, rt nhiu quan chức tham nhũng  
ca Trung Quc chạy ra nước ngoài(2), nên nếu không hp tác quc tế skhông  
thphòng, chng hiu qu. Shp tác quc tế được thc hin trên nhiu ni dung,  
song Trung Quốc đặc bit chú trọng đến hợp tác tư pháp, cụ thlà vic ký kết các  
123  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
hiệp định tương trợ tư pháp và dẫn độ ti phạm tham nhũng. Điều này để khc  
phc tình trng trì trệ trước đây khi mà thiếu tha thun hp tác vvấn đề dẫn độ  
ti phm kinh tế khiến cho chiến dch truy lùng quan tham n náu ở nước ngoài  
ca Trung Quc vn gp rt nhiều khó khăn(3). Nhvic ký kết thêm các hiệp định  
tương trợ tư pháp và dẫn độ ti phạm tham nhũng, hiệu quca vic truy bt ti  
phạm tham nhũng trốn ra nước ngoài ca Trung Quc trong mấy năm vừa qua  
tăng lên rõ rệt. Trước đây có nhiều ván Trung Quc mà quan chc chy ra  
nước ngoài thường phi mất 10 năm mới bắt đưc vì gặp khó khăn trong vấn đề  
dẫn độ, song gần đây với chiến dịch “Lưới trời”, chỉ riêng trong năm 2016, nhà  
chc trách Trung Quốc đã bắt giữ và đưa về nước 1.032 nghi phạm tham nhũng  
ln trn tại hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thtrên thế giới, trong đó có 134 cựu  
quan chc thuộc các cơ quan nhà nước, 19 người trong snày nm trong danh  
sách truy nã khn cp, thu hi v2,4 tnhân dân t(khong 346 triệu đô la Mỹ)(4).  
Đặc bit, Trung Quốc đã dẫn độ được Lnh Hoàn Thành, mt doanh nhân tham  
nhũng đang ẩn náu ti M, là anh trai ca Lnh Kế Hoạch, nguyên Chánh văn  
phòng Trung ương Đảng, trlý ca nguyên Chtch Trung Quc HCẩm Đào.  
Bn thân Lnh Kế Hoạch cũng là một trong nhng quan chc cp cao nht ca  
nước này sa lưới chiến dch chống tham nhũng của ông Tp Cn Bình. Theo mt  
số cơ quan truyền thông nước ngoài, Lệnh Hoàn Thành có liên quan đến ít nht 3  
vụ án tham nhũng và rửa tin vi stin lên ti 1 tUSD(5).  
(4) Xây dng mt hthống giám sát tham nhũng chặt ch: Giám sát là nn  
tảng để phát hin, từ đó ngăn ngừa và xlý tham nhũng. Trung Quc nhn thc rõ  
điều đó nên tìm cách tăng cường hoạt động này bằng cách thông qua “Luật Giám  
sát quốc gia” vào ngày 13/3/2018(6). Luật này có 9 chương, 67 điều và Phlc, quy  
định vnguyên tắc chung, cơ quan giám sát, phạm vi giám sát, chc trách giám sát,  
quyn hn giám sát, trình tgiám sát, hp tác quc tế chống tham nhũng, giám sát  
cơ quan/nhân viên giám sát và chức trách lut pháp. Việc ban hành đạo lut này  
được xem là yêu cu tt yếu để xây dng hthng giám sát thng nht, tp trung,  
124  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
có uy quyn và hiu quả cao do đối tượng và phạm vi tác động ca Lut rt rng,  
bao phtoàn bộ cơ quan trong và ngoài đảng, trong và ngoài quân đội, các đảng  
phái, công chc, doanh nghip quốc doanh/tư nhân, các đơn vị snghip, tchc  
qun chúng, thm chí ti tn nhân viên qun lý từ Trung ương tới địa phương.  
Chương 2 của đạo lut kể trên quy định cthvề cơ quan giám sát là “Ủy  
ban Giám sát quốc gia”(7) - một cơ quan chống tham nhũng siêu quyền lc, bao  
gm Ủy ban Giám sát trung ương và các Ủy ban Giám sát địa phương. Hệ thng  
uỷ ban này “trùm” lên tất cả các cơ quan đảng, Nhà nước, các tchức và tư nhân.  
Về danh nghĩa, Ủy ban giám sát quốc gia là cơ quan độc lp trc thuc Quc hi,  
ngang hàng vi Chính ph, Tòa án nhân dân ti cao, Vin Kim sát nhân dân ti  
cao, song vbn chất, đây là cơ quan của Tổng bí thư kiêm Chủ tịch nước, do  
Ban Kiểm tra Trung ương Đảng lãnh đạo. Cơ quan này được giao quyn hn rt  
lớn, được truyn thông quc tế gi bng biệt danh “siêu cơ quan chống tham  
nhũng” và được xem như là hình thành một nhánh quyn lc mi ti Trung Quc  
bên cnh các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp(8).  
Thứ hai, làm cho “không thể tham nhũng”  
Đây là sách lược vmt ktr, thhin qua các bin pháp kim soát quyn  
lực, làm cho người nm giquyn lc không thlm dng quyn lực được giao.  
Vvấn đề này, ông Tp Cận Bình đã có câu nói nổi tiếng là phải “nhốt quyn lc  
vào trong lng quy chế”(9).  
Hin tại, để thc hiện sách lược làm cho “không thể tham nhũng”, Trung  
Quốc đã và đang thực hin các bin pháp cthể đó là:  
- Phòng ngừa xung đột li ích: Thhin việc xác định các tình hung có  
thdẫn đến xung đột gia li ích công và lợi ích tư mà cán bộ, công chc cn phi  
tránh, chng hạn như tuyển dụng người nhà vào các vtrí công vic ở trong cơ  
quan do mình lãnh đạo.  
- Kê khai, công khai tài sn, thu nhp: Trung Quốc đã thực hin chế độ kê khai  
125  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
tài sn của các lãnh đạo. Mc dù bản kê không được công khai rộng rãi nhưng đều  
được tchc kim tra, giám sát, nhất là trước khi bnhim cán bộ, để bảo đảm vic  
kê khai là trung thc. Vic kim tra tính trung thc trong kê khai tài sản được thc  
hin vi mi cán bộ trước khi bnhim và cả ở thời điểm trước khi ra khỏi đơn vị.  
Quy định vvấn đề này rt chi tiết, ví dụ, trường hp phát hin có du hiu thiếu  
trung thực thì người đó trong vòng ½ năm sẽ không được bnhim; nếu phát hin  
đúng là kê khai không trung thực thì trong vòng 24 tháng sẽ không được bnhim(10).  
Dù vy, vic kê khai và kim tra tính trung thc ca vic kê khai tài sn,  
thu nhp ca cán bộ cũng đang gặp những khó khăn vì 2 nguyên nhân(11): Thứ  
nht là do tài sn, thu nhp của cá nhân ngày càng đa dạng, phc tạp. Trước đây  
tài sn ca cán b, công chức thường chlà stiết kim, trái phiếu nhà nước...  
nhưng nay còn bao gồm nhiu hình thức khác như cổ phiếu, chng khoán, nhà,  
đất... dẫn đến vic kim tra bn kê khai rất khó khăn. Thứ hai, mc dù pháp lut  
quy định người nhà cán b, công chức cũng phải kê khai tài sn, song vic phi  
hp của người nhà không phải lúc nào cũng tốt, dẫn đến việc kê khai không đầy  
đủ. Vì thế, vấn đề kê khai, công khai tài sn, thu nhp Trung Quc vn cn phi  
tiếp tc hoàn thin.  
Dù vy, hoạt động trên trong thc tế đã có những kết qunhất định. Cth,  
kim soát tài sn, thu nhập đã chặn hu hết con đường “hợp pháp hóa”, “tẩy rửa”,  
“tẩu tán” tài sản ca quan tham, khiến cho tin của ăn cắp được không thsdng  
vào vic gì khác ngoài vic ct giu một cách “thủ công” - tc là trong hm nhà,  
trn nhà, gác bếp, toalet... Minh chng là trong các vụ án tham nhũng lớn Trung  
Quốc, báo chí thường đưa tin cơ quan thực thi pháp lut phi mang xe tải đến tư  
dinh của quan tham để kiểm đếm và chtin, vàng và nhng ca ci hi lộ được  
ct giu ở đó(12).  
Thứ ba, làm cho “không muốn tham nhũng”  
Sách lược này thc chất là làm cho người nm giquyn lc mất đi động  
126  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
cơ tham nhũng, hay không còn ý thức tham nhũng. Để đạt được mc tiêu, Trung  
Quc thc thi 3 biện pháp chính đó là:  
- Giáo dc pháp lut và sliêm chính: Việc này được thc hiện dưới nhiu  
hình thức như thông qua các lớp bồi dưỡng ở trường đảng, trường hành chính;  
đưa vấn đề liêm chính, chống tham nhũng vào chương trình giảng dy các  
trường hc, kcả đại hc và phổ thông, để hình thành tính cách liêm chính cho  
thế htr, tiến ti xây dng mt nền văn hóa liêm chính trong xã hội.  
- Nâng cao đạo đức ca các cán bộ, đảng viên: Việc này được thc hin  
bằng cách đưa vấn đề tu dưỡng đạo đức vào Điều lệ Đảng và vào ni dung ging  
dy ca hthống trường đảng.  
- Giáo dục lòng yêu nước, ý thc cộng đồng: Điều này là để khc phc hn  
chế ca nền văn hóa Trung Quốc trong đó đặt vấn đề “thân” (cá nhân), “gia” (gia  
đình) lên trước “quốc” (nước) - cơ sở sâu xa của hành vi tham nhũng.  
Thứ tư, làm cho “không cần tham nhũng”  
Trung Quc hiu rằng tham nhũng do nhiều nguyên nhân, trong đó có  
nguyên nhân từ đời sng gặp khó khăn dẫn ti cán b, công chc phi tìm kiếm  
ngun thu nhp bsung bng nhiều cách, trong đó có việc nhũng nhiễu người dân  
và doanh nghiệp để được hi l. Vì vậy, Nhà nước Trung Quốc đã cố gng bo  
đảm đời sng ca cán b, công chức để hyên tâm làm vic mà không bthôi  
thúc bởi động lc phi tìm kiếm thu nhập thêm để nuôi sống gia đình. Dù vậy,  
việc này cũng gặp nhng trngại, khó khăn do đội ngũ cán bộ, công chc... ở  
Trung Quốc đông trong khi ngân sách của Nhà nước là có hn.  
2. Mt skinh nghim vi Vit Nam  
Thnht, trong khi vic ly y ban Kim tra kluật Trung ương làm nòng  
cốt trong PCTN là đúng hướng, cũng cần thiết phi có bin pháp kim soát quyn  
lc của chính các cơ quan PCTN, bởi đây là các cơ quan nắm giquyn lc ln  
127  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
trong cuc chiến chống tham nhũng, mà đã có quyền lực là có nguy cơ tha hóa,  
“quyn lc tuyệt đối sdẫn đến tha hoá tuyệt đối”. Do tính chất làm việc tương  
đối khép kín của các cơ quan của Đảng, li thêm việc được giao quyn lc ln,  
khả năng lạm dng quyn lực trong các cơ quan PCTN là khá cao. Trong thực tế,  
sau mt thi gian tiến hành chiến dịch “đả h, dit ruồi”, Trung Quốc đã phải rà  
soát và phát động mt cuc chiến hẹp hơn để chống tham nhũng ngay trong các  
cơ quan PCTN, bao gồm các cơ quan của Đảng Cng sn Trung Quc.  
Hin nay Việt Nam đang theo xu hướng ca Trung Quc là lấy các cơ quan  
của Đảng làm nòng ct trong cuc chiến chống tham nhũng, vì vậy bài hc nêu  
trên ca Trung Quốc cũng nên xem là bài hc cho Vit Nam.  
Thhai, dù quyết lit chống tham nhũng song vẫn phi da trên và phi  
tôn trng các nguyên tc pháp quyn và phi bảo đảm hài hòa vi các tiêu chun  
nhân quyền được ccộng đồng quc tế tha nhận. Điều này trước hết là bi Vit  
Nam đã tham gia hu hết các điều ước ct lõi vnhân quyn ca Liên Hp quc  
và đã khẳng định rõ ràng mc tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyn XHCN trong  
Hiến pháp từ năm 2001. Thêm vào đó, cần thy rng Trung Quốc là nước ln trên  
thế gii, còn Việt Nam là nước nhỏ hơn. Những “ông lớn” có thể pht lcác tiêu  
chun quc tế, còn các nước nhỏ hơn thì nên theo cách hành xử khôn ngoan là  
tuân thủ để to ra quyn lc mm (soft power) qua đó sử dng các tiêu chun quc  
tế làm vũ khí kiềm chế các “ông lớn”.  
Thba, liên quan đến chế độ “tuần thị”. Với tính cht ca vic thanh tra  
“quần vòng”, ưu điểm của “tuần thị” không chỉ là giúp phát hiện tham nhũng ở  
các địa phương khi mà hệ thng kim soát quyn lc ở đó bị vô hiu, mà mt  
góc độ khác, còn có ý nghĩa gây áp lực cho các quan tham, làm cho họ “ăn không  
ngon, ngủ không yên”, từ đó không dám tham nhũng. Tuy nhiên, cũng cần thy  
rng, vlâu dài không thể xem “tuần thị” như là biện pháp cơ bản trong cuc  
chiến chống tham nhũng, bởi thnht bản thân các đoàn “tuần thị” cũng hàm  
128  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
cha ri ro cao với tham nhũng khi được giao quyn lc ln mà trách nhim gii  
trình thường thiếu cht chẽ, rõ ràng. Nhưng quan trọng hơn là việc lm dụng “tuần  
thị” vô hình trung sẽ tiếp tc làm vô hiu hóa hthng giám sát quyn lc cp  
cơ sở, trong khi đó mới chính là công c, bin pháp nn tảng để bảo đm tính n  
định và hiu quca cuc chiến chống tham nhũng ở mt quc gia.  
Vit Nam hiện chưa thực sáp dng chế độ “tuần thị” theo kiểu Trung  
Quốc, nhưng nếu áp dng thì chỉ nên xem đó là giải pháp tình thế và cn phi có  
những cơ chế cht chẽ để bảo đảm các đoàn “tuần thị” cũng “không thể, không  
dám, không mun và không cần” tham nhũng.  
Thứ tư, liên quan đến vic áp dng hình pht thình vi tội tham nhũng.  
Trung Quc vn duy trì trong khi các cơ quan nhân quyền Liên Hp quc tlâu  
đã vận động các quc gia không áp dng hình pht thình vi tội tham nhũng, vì  
đây thuộc dng ti phm kinh tế. Do vn còn áp dng hình pht thình vi ti  
phm này nên Trung Quốc đã bị dư luận quc tế chtrích gay gt và gp nhiu  
khó khăn trong việc hp tác với các nước khác trong vấn đề điều tra, dẫn độ ti  
phạm tham nhũng. Vô hình trung việc áp dng thình vi ti phạm tham nhũng  
li gây trngi cho cuc chiến chống tham nhũng, bởi nếu quan tham trốn ra nước  
ngoài mà không có cách nào dẫn độ được về nước để xét xthì không thlàm  
cho các quan tham khác sợ, “không dám” tham nhũng. Bên cạnh đó, trong thực tế  
Trung Quc, vic thình một quan tham thường đồng nghĩa với vic không thể  
hoc khó có ththu hồi được tài sn mà họ đã ăn cắp trước khi bkết án. Cui  
cùng, thc tế ở Trung Quc cho thy hình pht thình không có tác dụng ngăn  
ngừa vượt tri (so vi các hình pht khác) vi tội tham nhũng, vì biết có thbtử  
hình nhưng vẫn có hàng vn quan chc tham nhũng. Do bản cht của tham nhũng  
là hành vi lm dng quyn lực được giao để thu li riêng nên hiu quả răn đe lớn  
nht không phi là thình mà là các biện pháp đánh vào động cơ, mục đích tham  
nhũng (vụ li), ví dụ như kiểm soát tài sn cht chẽ để tham nhũng cũng không  
129  
THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ S1/2021  
thsdụng được tin của ăn cắp và đặc bit là thu hi hiu qumi tài sn tham  
nhũng cũng như phạt tin tht nng vi những hành vi tham nhũng.  
Hin giống như Trung Quốc, Việt Nam cũng đang áp dụng hình pht tử  
hình vi các ti tham nhũng, dù số lượng ti danh có thbtuyên án thình ít  
nhiu khác vi Trung Quc. Tbài hc ca Trung Quc, Vit Nam nên nghiên  
cu xóa bhoc giảm đến mc ti thiu hình pht thình vi tội tham nhũng  
trong thi gian ti  
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯  
(1) Ví d, mt số nước châu Âu đã từ chi dẫn độ hoc hợp tác điều tra vi Trung Quc  
trong các vụ án tham nhũng mà kẻ phm ti trốn sang nước h.  
(2) Theo đánh giá của các chuyên gia, ước khong 18.000 quan chc Trung Quốc đã  
chy trn khỏi đất nước trong vòng 20 năm qua, mang theo stiền tham nhũng khoảng  
129 tUSD.  
(3) Theo Reuters, Trung Quốc đã ký kết hiệp ước dẫn độ ti phm vi khong 40 quc  
gia, tuy nhiên chưa có hiệp định vvấn đề này vi Mỹ, Canađa hay Ôxtrâylia - khiến  
cho những nước này trở thành “thiên đường” của các quan tham Trung Quc. Sliu  
của Văn phòng Điều tra Liên bang thuc BCác vấn đề toàn cầu Canađa cho biết, trong  
s100 quan tham bTrung Quc truy nã gt gao nht thì có tới 26 người đang lẩn trn  
tại Canađa. Nhiều quan tham Trung Quc bin thstin lớn sau đó chạy sang M,  
Canađa và Ôxtrâylia nhập tịch để ln trn bằng cách đầu tư vào bất động sn, kinh doanh  
nhà hàng, khách sn, trang tri...  
(4) Xem: Minh Minh: Thành quả “khủng” sau 3 năm thực hin chiến dịch “lưới trời”  
ca Trung Quc, http://www.doisongphapluat.com.  
(5) Xem: Hoàng Nguyên: Chân dung một “hổ lớn” của Trung Quốc đang ẩn náu M,  
(6), (8) Xem Kiu Tinh: Luật giám sát: Vũ khí chống tham nhũng cực mnh, Quc hi  
Trung Quc shu quyn lực chưa tng có, http://soha.vn.  
(7) Xem Quỳnh Vũ: Trung Quốc thành lp y ban Giám sát Quc gia Công cchng  
tham nhũng, ti http://www.nguoibaovequyenloi.com.  
(9) Samson Yuen: Disciplining the Party: Xi Jinping’s anti-corruption campaign and  
its limit, China Perspectives, No.2014/3, tr.41-47, https://www.academia.edu  
Ngun: Tp chí Lý lun chính tr- 2018 - s12 - tr.96-101  
130  
pdf 9 trang Thùy Anh 18/05/2022 980
Bạn đang xem tài liệu "Kinh nghiệm từ sách lược phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

File đính kèm:

  • pdfkinh_nghiem_tu_sach_luoc_phong_chong_tham_nhung_cua_trung_qu.pdf