Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học

08/01/2019

PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

TS. Lê Long Hậu

Khoa Kinh tế-ĐHCT

Tel. 0907 919197

llhau@ctu.edu.vn

longhau1981@gmail.com

1

08/01/2019

Thế nào là một nghiên cứu khoa học?

Là quá trình áp dụng các PPKH, các nguyên

lý, mô hình và các ý tưởng để NC tìm ra các

kiến thức mới nhằm mô tả, tổng hợp, giải

thích, kết luận và ra quyết định hay dự báo

các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách

quan.

Nghiên cứu kinh tế là gì?

Một phương pháp khám phá có tính hệ

thống nhằm cung cấp những thông tin để

giải quyết các vấn đề quản lý hoặc đưa ra

quyết định.

2

08/01/2019

Phân loại các nghiên cứu khoa học

Tiêu chí

Loại nghiên cứu

 Nghiên cứu báo cáo

 Nghiên cứu mô tả

Kết quả đạt được của

nghiên cứu

 Nghiên cứu giải thích

 Nghiên cứu dự báo

 Nghiên cứu ứng dụng

 Nghiên cứu cơ bản

 Nghiên cứu định tính

 Nghiên cứu địnhlượng

Tính chất của nghiên

cứu

Phương pháp thu thập

và xử lý thông tin

Các dạng nghiên cứu

Công ty sản xuất đồ chơi trẻ em

ChildCo đang muốn xác nhập với

một nhà sản xuất đồ chơi khác

nhằm tăng sức cạnh tranh trên

thị trường này. Sáu nhà sản xuất

đồ chơi được nhắm đến. Nhà

quản lý công ty ChildCo cần các

thông tin về quản trị tài chính, kế

toán, và Marketing của sáu nhà

sản xuất để đánh giá các nhà xản

xuất này.

1.Nghiên Cứu Báo Cáo

(Reporting Study)

 Cung cấp thông tin/dữ liệu thống kê và những kết

luận rút ra được từ các thông tin/dữ liệu

 Kiến thức và kỹ năng thu thập thông tin tương đối

đơn giản (Loại thông tin, Nguồn thông tin & Người

cung cấp thông tin)

 Những nghiên cứu báo cáo thường cung cấp ít kiến

thức cho việc tác động vào một vấn đề hoặc đưa ra

một kết luận nào đó.

3

08/01/2019

Các dạng nghiên cứu

Công ty dược phẩm đang quan tâm

đến những ai có thể ảnh hưởng

đến quyết định chọn lựa mua sản

phẩm thuốc (chính bệnh nhân hay

bác sĩ). Một nghiên cứu mô tả

nhằm xác định được vấn đề này

nhằm giúp cho công ty có thể quyết

định tiếp cận với bác sĩ điều trị

hoặc quảng cáo trực tiếp đến đối

tượng người tiêu dùng.

2. Nghiên Cứu Mô Tả

(Descriptive Study)

 Tìm kiếm/Khám phá những câu trả lời cho các

câu hỏi ai, cái gì, khi nào, ở đâu và như thế nào

(?)

 Người nghiên cứu cố gắng mô tả, định nghĩa một

vấn đề bằng cách tạo ra một tập hợp các vấn đề

có liên quan, nhóm người, hoặc sự kiện.

 Nghiên cứu này còn chỉ ra hay xác định sự tương

tác giũa các yếu tố quan sát.

Các dạng nghiên cứu

Nghiên cứu mô tả có thể chỉ ra cho

chúng ta biết hình dáng đường

cung và đường cầu như đồ thị

dưới đây. Nhưng tại sao, đâu là lý

do dẫn đến điều này sẽ được

nghiên cứu giải thích chỉ ra

3. Nghiên Cứu Giải Thích

(Explanatory Study)

 Mô tả và giải thích những nguyên nhân của các

hiện tượng hay vấn đề

 Nghiên cứu giải thích đặt nền tảng để xây dựng lý

thuyết và nó trả lời cho câu hỏi tại sao, như thế

nào (?)

 Nhà nghiên cứu thường sử dụng những lý thuyết

hoặc ít nhất là giả thiết để giải thích cho những

nguyên nhân làm cho một sự kiện nào đó xảy ra.

S

P

D

Q

4

08/01/2019

Các dạng nghiên cứu

4. Nghiên Cứu Dự Báo

Ước lượng cung cầu lúa gạo của

Việt Nam không chỉ cần thiết cho

việc xây dựng chính sách an toàn

lương thực quốc gia mà còn quan

trọng đối với việc thu ngoại tệ từ

xuất khẩu lúa gạo. Nghiên cứu:

Những “Kịch Bản” về Cung cầu Lúa

Gạo của Việt Nam được thực hiện

để có được dự báo lượng cung cầu

này

(Predictive Study)

 Nhằm đưa ra được những sự tiên đoán khi nào

và trong trường hợp nào một hiện tượng/sự kiện

nào đó sẽ xảy ra (?)

 Nghiên cứu dự báo bắt nguồn từ những lý

thuyết để có những lời giải thích.

Những hình thức nghiên cứu

1. Nghiên cứu ứng dụng

Đặt trọng tâm vào việc giải

quyết vấn đề

2. Nghiên cứu cơ bản – hàn lâm

Nhằm trả lời những câu hỏi phức

tạp của lý thuyết

5

08/01/2019

Nghiên cứu Định Tính

Nghiên Cứu Định Lượng

 Nghiên cứu sâu một hiện

 Nghiên cứu về hành vi,

sự kiện, môi trường xã

hội, phản ứng và các

quan hệ kinh tế

 Nhằm trả lời câu hỏi

thế nào, cái gì, tại sao

(?)

tượng

 Nhằm trả lời câu hỏi bao

nhiêu (?)

 Đào sâu sự hiểu biết về

nguyên nhân của một sự

kiện

 Đào sâu sự hiểu biết về

vấn đề

 Số mẫu khảo sát lớn

 Số mẫu khảo sát nhỏ

Tiêu chuẩn của một nghiên cứu tốt

Đáp ứng được những tiêu chuẩn của phương

pháp nghiên cứu khoa học

 Mục đích, mục tiêu được xác định rõ ràng

 Quá trình nghiên cứu được chi tiết hóa

 Thiết kế nghiên cứu được hoạch định cẩn thận

 Những giới hạn của nghiên cứu được trình bày rõ ràng

 Đáp ứng tốt các chuẩn mực đạo đức của một nghiên

cứu khoa học

6

08/01/2019

Tiêu chuẩn của một nghiên cứu tốt (tt)

Đáp ứng được những tiêu chuẩn của

phương pháp nghiên cứu khoa học

 Các phân tích phù hợp với những nhu cầu của

người ra quyết định

 Các kết quả nghiên cứu được trình bày một cách

rõ ràng, không mơ hồ, lập lờ

 Các kết luận có cơ sở vững chắc, được minh

chứng

 Những kinh nghiệm của nhà nghiên cứu được

phản ánh

Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu

Vi phạm những giao kết không được trình bày.

Vi phạm những “bí mật đời tư” của người trả

lời.

Kết quả nghiên cứu bị kết luận sai “biased”.

Dối gạt những người quan tâm

7

08/01/2019

QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU

Bước 1. Nhận dạng phạm vi/ lĩnh vực nghiên cứu

Bước 2. Chọn chủ đề/ đề tài nghiên cứu

Bước 3. Quyết định cách tiếp cận, PP nghiên cứu

Bước 4. Xây dựng kế hoạch nghiên cứu

Bước 5. Thu thập thông tin/ dữ liệu

Bước 6. Phân tích và tổng hợp dữ liệu

Bước 7. Trình bày kết quả nghiên cứu

8

08/01/2019

1. Xác định vấn đề nghiên cứu

Các nghiên cứu kinh tế thường bắt nguồn từ

một sự kiện hoặc một hiện tượng xãy ra xung

quanh ta.

Các ý tưởng nghiên cứu có thể xuất phát từ

công việc kinh doanh, nguồn tạp chí, báo chí,

truyền hình, chương trình phát thanh, cuộc

thảo luận, hội nghị, v.v.

Tuy nhiên một ý tưởng nghiên cứu hay thường

xuất phát từ cuộc sống và kinh nghiệm của cá

nhân.

1. Xác định vấn đề nghiên cứu

• Vấn đề nghiên cứu là câu trả lời cho các câu hỏi cần

được làm rõ.

– VD: Tác động của toàn cầu hóa đến thu nhập của nông hộ ở

ĐBSCL.

• Vấn đề nghiên cứu là những câu hỏi qua đó chỉ ra đươc

các khe hở hay chỗ trống kiến thức của chúng ta.

– VD: Năng suất, hiệu quả và phát triển kinh tế.

• Vấn đề nghiên cứu xem xét mối quan hệ giữa biến số

này với những biến số khác

– VD: Mối quan hệ giữa việc đào tạo lại nguồn nhân lực và

tăng trưởng của công ty.

Tóm lại: Vấn đề nghiên cứu ban đầu thường mơ hồ và

chung chung.

9

08/01/2019

Những xem xét khi lựa chọn vấn đề nghiên cứu

• Sự thích thú - chọn chủ đề thật sự cuốn hút

• Qui mô - có thể được thực hiện với nguồn lực

hiện có

• Đo lường các khái niệm - các chỉ số để đo lường

khái niệm

• Mức độ hiểu biết - kiến thức nhất định về vấn đề

theo đuổi

• Tính sẵn sàng của dữ liệu - có cơ sở để thu thập

dữ liệu

• Tính liên đới - vấn đề nghiên cứu có liên quan đến

chuyên nghành

• Vấn đề đạo đức

2. Ý tưởng, vấn đề, mục tiêu và giả thuyết NC

- Ý tưởng (research idea): ý tưởng ban đầu cho NC.

VD: Các yếu tố ảnh hưởng đến KQ học tập của SV

- Mục tiêu: Tổng quát và cụ thể.

Khám phá các yếu tố AH đến KQ học tập của SV?

- Câu hỏi NC:

Năng lực GV có tác động đến KQHT của SV không?

Năng lực GV có tác động đến động cơ học tập của SV

không?

Động cơ học tập của SV có tác động đến KQHT của SV

không?

10

08/01/2019

2. Ý tưởng, vấn đề, mục tiêu và giả thuyết NC

- Ý tưởng (research idea):

- Vấn đề nghiên cứu

- Mục tiêu, Câu hỏi NC:

- Quy nạp định tính (thiết kế nghiên cứu)

- Suy diễn – Định lượng (Cơ sở lý thuyết, Mô hình, Giả

thuyết, Thiết kế nghiên cứu

3. Các bước xác lập đề tài nghiên

cứu

• Xác định vấn đề nghiên cứu

• Phân chia vấn đề nghiên cứu thành những lĩnh vực

nhỏ hơn

• Chọn ra một hoặc vài lĩnh vực muốn tiến hành

nghiên cứu

• Đặt câu hỏi nghiên cứu cho các vấn đề đặt ra

• Xác định mục tiêu - mục tiêu chính và mục tiêu phụ

• Đánh giá mục tiêu – xác định tính khả thi

• Kiểm nghiệm lại mục tiêu

11

08/01/2019

4.Kết hợp lý thuyết và thực nghiệm

• Các nghiên cứu bất kỳ ở mức độ nào điều

cần phải có các hoạt động ở mức lý thuyết.

• Nghiên cứu thực hiện nhằm tăng thêm kiến

thức ở hiện tại thông qua một lý thuyết nào

đó.

• Các lý thuyết mang yếu tố tổng quát các

khái niệm có liên quan.

4.Kết hợp lý thuyết và thực nghiệm

Tổng kết lý thuyết:

a. Xác định vấn đề nghiên cứu

b. Cơ sở lý thuyết

c. Chọn lựa phương pháp

d. So sánh kết quả

12

08/01/2019

4.Kết hợp lý thuyết và thực nghiệm

Câu hỏi thường gặp:

- Nguồn tài liệu cần tham khảo cho chủ đề NC?

- Những vấn đề, câu hỏi NC về chủ đề NC?

- Những vấn đề tranh luận chính về chủ đề NC?

- Ý tưởng, KN, lý thuyết về chủ đề NC?

- PP luận, PP, Công cụ NC sử dụng?

- Cách thức sắp xếp những tri thức có chủ đề NC

4.Kết hợp lý thuyết và thực nghiệm

Quy trình tổng kết NC:

a. Xác định từ khóa.

b. Tìm kiếm tài liệu liên quan

c. Liệt kê tài liệu liên quan đến đề tài

d. Đọc phần tóm tắt và thu thập bài viết liên quan

e. Biểu diễn tổng thể về cơ sở NC

f. Tóm tắt báo cáo quan trọng

g. Tổng kết phần đã tóm tắt, tổ chức logic

13

08/01/2019

5. Tài liệu tham khảo: Trích dẫn và liệt kê

- Endnote

- Word 2007

- Bài báo trong tạp chí

- Bài báo trong sách nghiên cứu

- Trích dẫn trên Internet

- Và một số tạp chí

14

08/01/2019

Nội dung

• Thế nào là đề cương nghiên cứu

• Vì sao phải viết đề cương nghiên cứu

• Nội dung cơ bản của đề cương nghiên cứu

Thế nào là một đề cương nghiên cứu?

• Là một kế hoạch được viết ra nhằm hướng dẫn

thực hiện một nghiên cứu

• Đề cương nghiên cứu

– Trình bày câu hỏi nghiên cứu và tầm quan trọng

của nó

– Thảo luận những nghiên cứu có liên quan đến vấn

đề nghiên cứu

– Chỉ ra các thông tin cần thiết để trả lời câu hỏi

nghiên cứu

15

08/01/2019

Tại sao phải viết đề cương nghiên cứu?

• Nhận được sự chấp thuận của nhà tài trợ

nghiên cứu

• Cho phép nhà nghiên cứu hoạch định và đánh

giá các bước của quá trình nghiên cứu

• Là một chỉ dẫn trong suốt quá trình nghiên

cứu

• Cơ sở hoạch định nguồn lực cho nghiên cứu

(thời gian và ngân sách)

Nội dung của đề cương nghiên cứu

Cấu trúc 5W2H:

-

Vấn đề và mục tiêu NC là gì? (What)

Tại sao phải nghiên cứu/ Sự cần thiết (Why)

Nghiên cứu ở đâu? (Where)

Thời gian nghiên cứu (When).

Ai là người thụ hưởng? (vWho)

Phương pháp nghiên cứu thế nào? (How)

Kinh phí nghiên cứu là bao nhiêu? (How much?)

16

08/01/2019

Nội dung của đề cương nghiên cứu

Trang bìa: tên đơn vị/cơ quan tên đề tài, người hướng dẫn, người thực hiện, thời gian hoàn thành

Tóm tắt (bao gồm từ khóa) (sẽ viết sau cùng)

Mục lục

Danh sách bảng

Danh sách hình

Danh sách từ viết tắt

1)

2)

3)

4)

5)

6)

Giới thiệu (background/introduction) – trả lời câu hỏi What và Why

Mục tiêu nghiên cứu (research objectives)

Câu hỏi/giả thuyết nghiên cứu (resesarch questions/hypothesis)

Lược khảo tài liệu (literature review)

Nội dung nghiên cứu (Research scope)

Phương pháp nghiên cứu (Research methodology):

Địa bàn (và đối tượng) nghiên cứu

1)

2)

3)

4)

Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp

Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp

Phương pháp phân tích số liệu

7)

Phạm vi nghiên cứu (research limitation) – trả lời câu hỏi Where và When

Kết quả mong đợi (Expected results)

8)

9)

Đối tượng thụ hưởng (Beneficiaries)

10)

Kế hoạch kinh phí (estimateed budget)

Tài liệu tham khảo (reference)

Phụ lục (appendices)

Tên đề tài

• Tên đề tài/dự án: cần ngắn gọn và rõ ràng, không chỉ

bao hàm mục tiêu nghiên cứu mà còn phải hấp dẫn

người đọc/người xét duyệt đề cương nghiên cứu 

tên đề tài và mục tiêu nghiên cứu có liên quan mật

thiết với nhau

• Tên đề tài bao gồm cả thời gian (có hoặc không có)

và không gian nghiên cứu (rất cần thiết)

17

08/01/2019

Tóm tắt

•

Một tóm tắt bao gồm các nội dung: i) lý do tiến hành nghiên cứu, ii) các vấn đề

nghiên cứu, iii) các giả thuyết (nếu có), iv) phương pháp nghiên cứu và v)

nhưng kết quả mong đợi của nghiên cứu (trường hợp tóm tắt một đề cương

nghiên cứu) hoặc những kết luận chính của đề tài/dự án.

•

Trong phần phương pháp nghiên cứu (iv) có thể bao gồm thiết kế, phương

pháp lấy mẫu, số mẫu và các công cụ phân tích được sử dụng

Phần tóm tắt khoảng 200-300 từ và chỉ viết ngắn gọn trong một đoạn văn mà ít

khi xuống dòng

•

Không được viết tắt trong phần tóm tắt

Nội dung của phần tóm tắt sẽ được viết sau cùng dù trong đề cương hay bài

viết dù phần này được đặt ở những trang đầu tiên

 Viết phần tóm tắt theo format của đơn vị tài trợ hoặc nhà xuất bản sách hoặc

bài báo

Từ khóa (key words)

• Dưới phần tóm tắt thường có qui định các từ khóa

• Từ khóa là những từ quan trọng và thường xuyên xuất hiện và

lặp đi lặp lại trong đề cương nghiên cứu

• Từ khóa thường qui định ít hơn 10 từ, thông thường từ 5-7

từ.

• Từ khóa thường được sắp xếp theo thứ tự ABC của chữ Viết

phần từ khóa đầu tiên trong các cụm từ

 theo format của đơn vị tài trợ hoặc nhà xuất bản sách hoặc

bài báo

18

08/01/2019

Giới thiệu

• Đây là phần đặt vấn đề nghiên cứu, bao gồm dẫn

nhập và sự cần thiết phải nghiên cứu đề tài.

• Phần này cần trả lời được nội dung dẫn nhập và hai

câu hỏi chính là nghiên cứu cái gì và tại sao phải

nghiên cứu (What và Why).

• Cách viết phần này thường theo phương pháp từ

tổng quát đến cụ thể các vấn đề có liên quan và

được quan tâm của đề tài (phương pháp cái phểu

(quặng).

Cách viết mục tiêu nghiên cứu

• Mục tiêu chung: phải bao hàm được nội dung

tên đề tài và thực hiện đề tài nhằm mục đích

gì

• Mục tiêu cụ thể: cụ thể là thực hiện những

vấn đề gì để đạt được mục tiêu chung.

19

08/01/2019

Một số lưu ý khi xác định mục tiêu nghiên cứu

•

Chỉ rõ chúng ta muốn biết hay đạt được cái gì (?)

Cách trình bày mục tiêu nghiên cứu nên bắt đầu bằng động

từ

•

Mục tiêu phải diễn đạt được kết quả mong đợi mà nó có

thể quan sát được và đo lường được

•

Mục tiêu cụ thể không nên quá nhiều mục tiêu

Mục tiêu có thể được thay đổi và xác định lại trong tiến

trình xây dựng đề cương nghiên cứu hoặc tiến trình thực

hiện nghiên cứu

Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu (1)

• Tùy theo lĩnh vực nghiên cứu mà đề tài có thể chỉ có

giả thuyết nghiên cứu hoặc câu hỏi nghiên cứu hoặc

bao gồm cả hai.

• Thông thường đề tài có bao nhiêu mục tiêu cụ thể

thì có bấy nhiêu câu hỏi nghiên cứu lớn. Trong mỗi

câu hỏi lớn có thể thay thế bằng vài câu hỏi nhỏ. Tuy

nhiên không nên đặt quá nhiều câu hỏi nghiên cứu

cho một mục tiêu nghiên cứu (tối đa ba câu hỏi nhỏ

cho một mục tiêu cụ thể)

20

Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học - Lê Long Hậu