›
›

Văn bản hướng dẫn thi hành bộ luật hình sự năm 2015

Download
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT  
VĂN BẢN HƯỚNG DẪN THI HÀNH BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015  
Ngô Văn Lượng*  
*ThS. Phó Viện trưởng Viện Kiểm Sát nhân dân huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp.  
Thông tin bài viết:  
Tóm tắt:  
Hướng dẫn thi hành Bộ luật Hình sự là điều cần thiết trong quá trình đưa  
Bộ luật Hình sự vào áp dụng trong đời sống xã hội. Trong phạm vi bài viết  
này, tác giả phân tích chỉ ra những hạn chế, bất cập trong việc ban hành  
văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật Hình (BLHS) năm 2015 và đề xuất  
kiến nghị tăng cường và nâng cao chất lượng của công tác này.  
Từ khóa: Văn bản hướng dẫn thi  
hành, Bộ luật Hình sự năm 2015.  
Lịch sử bài viết:  
Nhận bài  
Biên tập  
Duyệt bài  
: 18/12/2020  
: 22/01/2021  
: 24/01/2021  
Article Infomation:  
Keywords: Guidelines  
enforcement, the Penal Code  
of 2015.  
Abstract:  
Guidelines for the enforcement of the Penal Code are essential in the  
process of applying the Penal Code in social actitivies. Within the scope  
of this article, the author provides an analysis of and points out the  
shortcomings in the promulgation of documents providing guidelines of  
enforcement of the Penal Code of 2015 and proposes recommendations to  
strengthen and improve the enforcement quality of the Penal Code.  
of  
Article History:  
Received  
Edited  
: 18 Dec. 2020  
: 22 Jan. 2021  
: 24 Jan. 2021  
Approved  
Khi xây dựng pháp luật nói chung và  
pháp luật hình sự nói riêng, cơ quan nhà  
nước có thẩm quyền luôn cố gắng tới mức  
cao nhất dự liệu trước những tình huống  
(hoàn cảnh, điều kiện) có thể xảy ra trong  
thực tế đời sống xã hội cần phải điều chỉnh.  
Tuy nhiên, đời sống xã hội hết sức đa dạng,  
hành vi vi phạm pháp luật phát sinh theo  
tiến trình phát triển của xã hội nên pháp luật  
hình sự cũng cần thay đổi cho phù hợp với  
cuộc sống. Vì vậy, từ năm 1985 đến nay,  
trong 35 năm nhưng đã 03 lần pháp điển hóa  
với 03 Bộ luật Hình sự (BLHS năm 1985;  
năm 1999 và năm 2015) có đến 8 lần sửa  
đổi, bổ sung. Đặc biệt là lần sửa đổi năm  
2015 được xác định là sửa đổi cơ bản và  
toàn diện1. Bên cạnh đó, để các quy định của  
BLHS năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung  
một số điều năm 2017 (BLHS năm 2015) đi  
vào cuộc sống, nhiều văn bản hướng dẫn thi  
hành BLHS đã được ban hành. Nhìn chung,  
việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật  
hướng dẫn thi hành BLHS năm 2015 kịp  
thời, đáp ứng yêu cầu của công tác phòng,  
chống tội phạm. Bên cạnh đó, việc ban  
hành văn bản hướng dẫn thi hành BLHS  
năm 2015 còn một số bất cập sau:  
1 Xem cụ thể hơn: TS. Trần Văn Dũng, Một số điểm mới của Bộ luật Hình sự năm 2015 đã được sửa đổi, bổ  
sung một số điều bởi Luật số 12/2017/QH-14 “Về sửa đổi, bổ sung một số điều Bộ luật Hình sự 2015” (các  
tr.1- 14) của Báo cáo tại Tọa đàm khoa học (Hà Nội, ngày 12/7/2017) - Trong tập: Tọa đàm khoa học “Giới  
thiệu và bình luận về Phần những quy định chung của Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017” do Bộ môn  
Tư pháp hình sự - Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức.  
Số 10(434) - T5/2021  
35  
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT  
Thứ nhất, một số trường hợp chậm ban  
hành văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật  
Hình sự năm 2015  
liên quan đến quy định của BLHS năm  
2015, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015;  
theo đó, Mục 14.I giải đáp nỏ thủy tinh  
là một đơn vị dụng cụ sử dụng trái phép  
chất ma túy.  
Theo quy định của Điều 3 Nghị quyết  
số 41/2017/QH14 ngày 20/6/2017 của  
Quốc hội, Quốc hội giao cho Chính phủ  
quy định chi tiết về các biện pháp giám  
sát, giáo dục áp dụng trong trường hợp  
được miễn trách nhiệm hình sự quy định  
tại Mục 2 Chương XII của BLHS năm  
2015. Tuy nhiên, cho đến nay, Chính phủ  
chưa ban hành văn bản quy định chi tiết  
về vấn đề này mà tiếp tục thực hiện Nghị  
định số 52/2001/NĐ-CP hướng dẫn thi  
hành biện pháp tư pháp đưa vào trường  
giáo dưỡng; Nghị định số 53/2001/NĐ-CP  
hướng dẫn thi hành các hình phạt cấm cư  
trú và quản chế; Nghị định số 54/2001/  
NĐ-CP hướng dẫn thi hành hình phạt  
trục xuất.  
Bộ Công an ban hành công văn hướng  
dẫn áp dụng Bộ luật Hình sự, ví dụ như  
Công văn số 552/c44 ngày 23/02/2018 của  
Bộ Công an về hướng dẫn xử lý trách nhiệm  
hình sự đối với người mất khả năng nhận  
thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của  
mình do dùng chất ma túy…  
Thứ ba, văn bản hướng dẫn thi hành  
Bộ luật Hình sự năm 2015 không thống  
nhất, không đồng bộ  
Việc ban hành văn bản của nhiều cơ quan  
chưa thống nhất và đồng bộ, điển hình như  
hướng dẫn về tình tiết “phạm tội lần đầu”…  
được quy định tại điểm i khoản 1 Điều 51  
và Điều 66 BLHS năm 2015.  
Thứ hai, ban hành văn bản hướng dẫn  
không đúng thể thức  
Mục 4.I Giải đáp số 01-2017/GĐ-  
TANDTC 07/4/2017 của Tòa án nhân dân  
tối cao (Giải đáp số 01) giải thích phạm  
tội lần đầu là: “Từ trước đến nay chưa  
phạm tội lần nào. Nếu trước đó đã phạm  
tội và bị kết án, nhưng đã được xóa án  
tích hoꢀc chưa bị kết án, nhưng đã hết  
thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự  
hoꢀc chưa bị kết án, chưa hết thời hiệu  
truy cứu trách nhiệm hình sự nay bị truy  
cứu trách nhiệm hình sự trong cùng lần  
phạm tội sau, thì không được coi là phạm  
tội lần đầu”.  
Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC)  
ban hành văn bản hướng dẫn với hình thức  
là giải đáp, công văn. Ví dụ, Giải đáp số  
01-2017/GĐ-TANDTC ngày 7/4/2017 của  
Tòa án nhân dân tối cao về giải đáp một số  
vấn đề về nghiệp vụ… (Giải đáp số 01).  
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao  
(KSNDTC) không phải là cơ quan hướng  
dẫn thi hành Bộ luật Hình sự, nhưng với  
trách nhiệm giải đáp cho cán bộ trong  
ngành nhận thức pháp luật hình sự, Viện  
KSNDTC cũng ban hành nhiều văn bản.  
Với việc giải đáp của ngành kiểm sát  
thì cán bộ trong ngành nghiên cứu thực  
hiện, tuy nhiên đối với cán bộ ngành Tòa  
án thì có nơi vận dụng, nơi không. Ví  
dụ, Công văn số 5887/VKSTC-V14 ngày  
05/12/2019 của Viện KSNDTC về việc  
giải đáp một số khó khăn, vướng mắc  
Khoản 2 Điều 2 Nghị quyết số 01/2018/  
NQ-HĐTP 24/4/2018 của Hội đồng thẩm  
phán TANDTC (Nghị quyết số 01) hướng  
dẫn áp dụng Điều 66 và Điều 106 của  
BLHS năm 2015 về tha tù trước thời hạn  
quy định: “Được coi là phạm tội lần đầu  
và có thể xem xét nếu thuộc một trong các  
trường hợp sau đây: “a” Trước đó chưa  
36  
Số 10(434) - T5/2021  
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT  
phạm tội lần nào; “b” Trước đó đã thực  
hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn  
trách nhiệm hình sự; “c” Trước đó đã  
thực hiện hành vi phạm tội nhưng được  
áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại  
trường giáo dưỡng; “d” Trước đó đã bị  
kết án nhưng thuộc trường hợp được coi  
là không có án tích”.  
trách nhiệm hình sự quy định tại điểm i  
khoản 1 Điều 51 BLHS năm 2015 thì Mục  
4.I Giải đáp số 01 được áp dụng; khi áp  
dụng tình tiết thực hiện Điều 66 và Điều  
106 của BLHS về tha tù trước thời hạn thì  
khoản 2 Điều 2 Nghị quyết số 01 được vận  
dụng để xử lý.  
Thứ tư, chậm hệ thống hóa văn bản  
hướng dẫn áp dụng Bộ luật Hình sự  
năm 2015  
Như vậy, cùng một thuật ngữ “phạm tội  
lần đầu” có 2 văn bản hướng dẫn áp dụng.  
Theo quy định của khoản 2 và 3 Điều 156  
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật  
năm 2015:  
Cho đến nay, khái niệm “có tính chất côn  
đồ” trong quy định của BLHS năm 2015 vẫn  
chưa được giải thích một cách chính thức.  
Ngày 17/10/2018, Hội đồng Thẩm phán  
TANDTC thông qua Án lệ số 17/2018/AL  
về tình tiết “Có tính chất côn đồ” trong tội  
“Giết người” có đồng phạm và được công  
bố theo Quyết định số 269/QĐ-CA ngày  
06/11/2018 của Chánh án TANDTC. Tuy  
nhiên, đây cũng chỉ là giới thiệu riêng lẻ một  
vấn đề mà chưa bao hàm hết nội dung khái  
niệm về “tính chất côn đồ” được áp dụng  
trong pháp luật hình sự. Chính vì việc mang  
yếu tố định tính việc đánh giá một hành vi  
phạm tội “có tính côn đồ” hay không chủ  
yếu dựa vào cảm quan của người đánh giá  
nên trên thực tiễn rất nhiều vụ án hình sự  
bị hủy, sửa án, điển hình như: Thông báo  
rút kinh nghiệm số 529/TB-VKSTC-VPT1  
ngày 13/8/2014 của Viện KSND tối cao;  
Thông báo rút kinh nghiệm số 554/TB-  
VKSTC ngày 16/11/2018 của Viện KSND  
tối cao; Thông báo rút kinh nghiệm số 54/  
TB-VC1-HS ngày 27/11/2018 của Viện  
kiểm sát nhân dân Cấp cao Hà Nội5.  
“2. Trong trường hợp các văn bản quy  
phạm pháp luật có quy định khác nhau về  
cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có  
hiệu lực pháp lý cao hơn;  
3. Trong trường hợp các văn bản quy  
phạm pháp luật do cùng một cơ quan ban  
hành có quy định khác nhau về cùng một  
vấn đề thì áp dụng quy định của văn bản  
quy phạm pháp luật ban hành sau”.  
Nếu dựa trên quy định của Luật ban  
hành văn bản quy phạm pháp luật thì sẽ  
áp dụng theo Nghị quyết số 01 (bởi Nghị  
quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối  
cao là văn bản quy phạm pháp luật2 còn  
Giải đáp số 01 chỉ là văn bản giải thích luật  
của TANDTC đồng thời ban hành trước  
Nghị quyết, trái với Nghị quyết của Hội  
đồng Thẩm phán3. Tuy nhiên, trên thực tế  
xét xử của Tòa án cho thấy, tùy vào trường  
hợp cụ thể, các Thẩm phán áp dụng văn  
bản giải thích “phạm tội lần đầu” khác  
nhau4. Cụ thể, đối với tình tiết giảm nhẹ  
2 Xem khoản 7 Điều 5 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015.  
3 Xem khoản 1 Điều 159 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015.  
4
Xem: Đào Thị Lan Phương, Áp dụng tình tiết phạm tội lần đầu - Hiểu như thế nào cho đúng, http://  
vienkiemsathaiphong.gov.vn/vks/132/3105/4269/14037/VKSND-Quan--Huyen/Ap-dung-tinh-tiet-pham-toi-  
lan-dau---Hieu-nhu-the-nao-cho-dung.aspx, truy cập ngày 10/12/2020.  
5 Xem: Tổng hợp 57 Thông báo rút kinh nghiệm của Viện Kiểm sát về án hình sự, https://amilawfirm.com/  
tong-hop-57-thong-bao-rut-kinh-nghiem-cua-vien-kiem-sat-ve-an-hinh-su/, truy cập ngày 10/12/2020.  
Số 10(434) - T5/2021  
37  
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT  
Tương tự, quy định về “Phạm tội có tổ  
chức”. Theo quy định của khoản 2 Điều 17  
BLHS năm 2015, “Phạm tội có tổ chức là  
hình thức đồng phạm có sự câu kết chꢀt  
chẽ giữa những người cùng thực hiện tội  
phạm”. Tuy nhiên, cần hiểu như thế nào là  
“có sự câu kết chặt chẽ giữa những người  
cùng thực hiện tội phạm” thì cho đến nay,  
các Tòa án vẫn áp dụng hướng dẫn tại Mục I  
Nghị quyết số 02-/HĐTP/NQ 16/11/1988  
hướng dẫn bổ sung Nghị quyết số 02-  
HĐTP 05-01-1986, mặc dù Nghị quyết  
trên là hướng dẫn BLHS đầu tiên (BLHS  
năm 1985).  
Để đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp,  
tính thống nhất trong văn bản hướng dẫn thi  
hành BLHS năm 2015, chúng tôi kiến nghị:  
(1) Cần mở rộng thẩm quyền hướng dẫn  
áp dụng pháp luật hình sự dưới hình thức  
thông tư liên tịch để hướng dẫn áp dụng  
thống nhất pháp luật. Việc mở rộng trên phù  
hợp với Luật Ban hành văn bản quy phạm  
pháp luật năm 2015.  
(2) Thực hiện kịp thời Nghị quyết số 41  
của Quốc hội, Chính phủ, TANDTC,  
VKSNDTC khẩn trương phối hợp rà soát  
các văn bản hướng dẫn thi hành về pháp luật  
hình sự, trên cơ sở đó, thống nhất ban hành  
một văn bản chung hướng dẫn áp dụng các  
vấn đề chưa rõ trong BLHS năm 2015.  
Thứ năm, văn bản hướng dẫn áp  
dụng Bộ luật Hình sự năm 2015 chưa  
rõ nghĩa  
(3) Trong phạm vi, quyền hạn và trách  
nhiệm của mình, TANDTC cần kịp thời  
tổng kết thực tiễn xét xử, tự ban hành hay  
phối hợp các cơ quan liên quan ở trung  
ương hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp  
luật hình sự.  
Công văn số 89/TANDTC-PC ngày  
30/6/2020 của TANDTC “về việc thông  
báo kết quả giải đáp trực tuyến một số  
vướng mắc trong xét xử” hướng dẫn về tội  
“Giao cho người không đủ điều kiện điều  
khiển phương tiện tham gia giao thông  
đường bộ” quy định tại Điều 264 BLHS  
năm 2015. Mục 9.I Công văn giải thích  
“người khác ở trong trường hợp này được  
hiểu là bất kỳ người nào, trừ người giao  
phương tiện giao thông”. Giải thích này  
dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau: Cách  
hiểu thứ nhất, người khác, tức là người  
bị đối tượng điều khiển phương tiện giao  
thông gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe  
hay tài sản; cách hiểu thứ hai, người khác  
là, ngoài người bị đối tượng điều khiển  
phương tiện giao thông gây thiệt hại về  
tính mạng, sức khỏe hay tài sản còn có cả  
người điều khiển phương tiện, tức là người  
được giao phương tiện, chỉ trừ người giao  
phương tiện mà thôi6.  
(4) Tăng cường công tác thẩm định, kiểm  
tra văn bản quy phạm pháp luật nói chung  
và văn bản quy phạm pháp luật cũng như  
văn bản hưởng dẫn áp dụng pháp luật hình  
sự nói riêng; Ủy ban Thường vụ Quốc hội  
cần tăng cường thực hiện giám sát việc ban  
hành văn bản hướng dẫn thi hành BLHS,  
góp phần bảo đảm quyền con người, quyền  
công dân.  
(5) Tiếp tục nghiên cứu sửa đổi, bổ sung  
BLHS năm 2015 theo hướng: Những vấn  
đề có thể giải thích thì giải thích ngay trong  
luật, những vấn đề có thể thay đổi thường  
xuyên thì quy định linh hoạt để đảm bảo  
tính ổn định của BLHS; hạn chế việc hướng  
dẫn, chỉ dẫn áp dụng BLHS  
6 Ngô Văn Lượng, Bất cập trong quy định về người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao  
thông đường bộ, Tạp chí kiểm sát số 02-2021, tr.61.  
38  
Số 10(434) - T5/2021  
pdf 4 trang Thùy Anh 5840
Download
Bạn đang xem tài liệu "Văn bản hướng dẫn thi hành bộ luật hình sự năm 2015", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

File đính kèm:

  • pdfvan_ban_huong_dan_thi_hanh_bo_luat_hinh_su_nam_2015.pdf