Tiếp cận công lý và tiếp cận pháp luật

TIẾP CẬN CÔNG LÝ VÀ TIẾP CẬN PHÁP LUẬT

TS. Nguyễn Văn Tuân

Khoa Luật, Trường Đại học Thành Đông

TÓM TẮT

Tiếp cận công lý và tiếp cận pháp luật là những vấn đề phức tạp, mang tính học

thuật mà hiện nay còn có những quan điểm, nhận thức khác nhau, chưa thống nhất về khái

niệm, nội dung và bản chất của nó. Tiếp cận công lý và tiếp cận pháp luật là hai vấn đề có

mối quan hệ gần gũi với nhau, nhưng chúng không đồng nhất với nhau mà có sự giao thoa

với nhau, có những điểm chung nhất định. Bài viết phân tích các quan điểm, nhận thức

khác nhau về tiếp cận công lý để từ đó đưa ra khái niệm, nội dung của tiếp cận pháp luật,

cũng như mối quan hệ giữa tiếp cận pháp luật và tiếp cận công lý.

Từ khóa: Công lý, tiếp cận công lý; Pháp luật, tiếp cận pháp luật.

ABSTRACT

Access to justice and law are complex and scholarly issues that currently have

different perspectives and perceptions, inconsistency on its concept, content and nature.

Access to justice and access to law are two issues that are closely related, but they are not

identical with each other, but have interference with each other, and have certain common

points. The article analyzes different perspectives and perceptions on access to justice in

order to give the concept, content of the access to the law, as well as the relationship

between access to law and access to justice.

Keywords: Justice, access to justice; Law, access to law.

công bằng, lẽ phải, nhân đạo…của công

1. Về tiếp cận công lý

lý thì lúc đó pháp luật mới là biểu hiện của

Có quan điểm cho rằng: “Công lý

công lý. Ngược lại, một thứ pháp luật

liên quan mật thiết với pháp luật. Nói cách

không bảo vệ cho kẻ yếu chỉ nhằm bảo vệ

khác pháp luật là hiện thân của công lý,

quyền lợi cho thiểu số, kẻ mạnh có quyền

nhưng không đồng nhất với pháp luật,

lực ấy là thứ pháp luật bất công…Công lý

không phải có pháp luật tức là sẽ có công

phụ thuộc vào ý thức pháp luật trong đó

lý, thực thi đúng pháp luật tức là đã thực

có thái độ, sự đánh giá của dân chúng đối

thi được công lý. Chỉ khi nào pháp luật

với pháp luật, đối với hành xử của nhân

chuyển tải được toàn bộ những giá trị

viên công quyền về sự công bằng hay bất

công”¹.

hệ với công dân…Dưới góc độ pháp luật,

công lý là sự công bằng, bình đẳng, là nền

tảng của xã hội dân sự”⁴.

Công lý hay tiếp cận công lý cho đến

nay còn có những cách hiểu, cách tiếp cận

khác nhau. Trong tiếng Latin từ “justio”

có thể hiểu là “công lý”, “công bằng”. Có

quan điểm cho rằng “Quyền tiếp cận công

lý là quyền của người dân, tổ chức được

biết về quá trình giải quyết tranh chấp

kinh tế, dân sự, hành chính, lao động và

các vụ án hình sự của cơ quan nhà nước

có thẩm quyền”². Còn quan điểm khác lại

cho rằng, tiếp cận công lý là lĩnh vực rộng,

bao gồm các vấn đề liên quan đến bảo

đảm thực thi và bảo vệ quyền của người

dân khi có khiếu nại, tranh chấp xảy ra ³.

Dưới góc độ khác, có quan điểm cho rằng

“Công lý là những giá trị về công bằng, lẽ

phải, phù hợp với lợi ích chung, với đạo

lý được xã hội và pháp luật thừa nhận.

Đây là những tiêu chuẩn làm thước đo cho

một hệ thống pháp luật, cho cách hành xử

của nhân viên công quyền trong mối quan

Thông thường, khi nói đến công lý,

quyền tiếp cận công lý là nói đến hoạt

động xét xử của Tòa án, đặc biệt là hoạt

động xét xử vụ án hình sự. Khi nói đến

công lý người ta đồng nghĩa nó với Tòa

án, mặc dù Tòa án là nơi thể hiện rõ nét

nhất của công lý, là nơi công lý hiện diện

và được thực thi. Quyền tiếp cận công lý

không chỉ dừng lại ở việc được biết về quá

trình giải quyết các tranh chấp thuộc thẩm

quyền của Tòa án và như vậy quyền tiếp

cận công lý đồng nghĩa với quyền được

tiếp cận thông tin trong hoạt động xét xử

hay nói một cách khác là quyền tiếp cận

thông tin tư pháp. Quyền tiếp cận công lý

là quyền của người dân được tiếp cận với

thông tin pháp luật, quyền hiểu biết pháp

luật, quyền được tư vấn và trợ giúp pháp

lý trong hoạt động tư pháp. Tiếp cận công

lý là quyền của người dân và đồng thời là

¹Ths. Đinh Thế Hưng, “Quyền tiếp cận

công lý trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Nghề

luật, số 1/2011.

nhật 2010 về tiếp cận công lý ở Việt Nam từ

quan điểm của người dân” tham luận tại “Hội

thảo - Báo cáo khảo sát cập nhật 2010 về tiếp

cận công lý ở Việt Nam từ quan điểm của

người dân” do Hội luật gia Việt Nam tổ chức,

Hà Nội, tháng 12/9/2011.

²PGS. TS. Phạm Hồng Hải, ‘’Quyền tiếp cận

công lý ở Việt Nam’’, tham luận tại “Đại hội

luật gia dân chủ thế giới”, Hà Nội tháng

9/2009.

⁴Ths. Đinh Thế Hưng, tlđd.

3

Nguyễn Tiến Lập, Văn phòng luật sư

NHQuang và cộng sự, “Báo cáo khảo sát cập

nghĩa vụ của Nhà nước. Trong Nhà nước

pháp quyền, các yếu tố cơ bản của quyền

tiếp cận công lý, đó là quyền tiếp cận

thông tin pháp luật, quyền được tư vấn và

trợ giúp pháp lý và hệ thống tòa án công

bằng.

phổ biến, giáo dục pháp luật cho người

dân là rất cần thiết. Nhà nước cần có trách

nhiệm trong việc cung cấp các thông tin

pháp luật cho người dân một cách đầy đủ,

kịp thời và dễ tiếp cận nhất. Tư vấn pháp

luật và trợ giúp pháp lý ngày càng có vai

trò quan trọng trong việc giúp người dân

tiếp cận công lý. Tư vấn pháp luật là giúp

người dân hiểu pháp luật, biết cách cư xử

đúng pháp luật và lựa chọn phương thức

giải quyết phù hợp nhất khi có tranh chấp

xảy ra. Còn trợ giúp pháp lý giúp cho

người dân nhận được dịch vụ pháp lý

miễn phí trong trường hợp họ không có

khả năng chi trả⁵.

Với cách tiếp cận mới, có hai cách

hiểu chính về tiếp cận công lý. Thứ nhất,

quyền tiếp cận công lý được hiểu như là

quyền được xét xử công bằng được ghi

nhận trong luật quốc tế về quyền con

người. Thứ hai, quyền tiếp cận công lý

được hiểu là khả năng tìm kiếm sự đền bù

hoặc sự khắc phục cho những bất công

hay thiệt hại mà một cá nhân hay nhóm cá

nhân, đặc biệt là cho nhóm xã hội dễ bị

tổn thương phải gánh chịu. Nền tảng đầu

tiên của việc bảo đảm tiếp cận công lý là

thể chế về các quyền và nghĩa vụ của công

dân hay còn gọi là bảo vệ pháp lý. Một sự

bảo đảm pháp lý đầy đủ cần có một hệ

thống các cơ quan được thiết lập để thực

hiện và bảo đảm thực hiện chúng một

cách đúng đắn. Vì vậy, khuôn khổ thiết

chế là nền tảng thứ hai của việc bảo đảm

tiếp cận công lý. Nền tảng thứ ba của việc

bảo đảm tiếp cận công lý là sự hiểu biết

pháp luật, hệ thống tư vấn và trợ giúp

pháp lý. Để tiếp cận công lý sự hiểu biết

pháp luật là rất quan trọng. Vì vậy, việc

Tiếp cận công lý và bảo vệ quyền

của người dân là một trọng tâm trong hỗ

trợ cải cách pháp luật của UNDP tại Việt

Nam. Vào giữa năm 2003, lần đầu tiên

một cuộc khảo sát xã hội học về nhận thức

của người dân về tiếp cận công lý tại Việt

Nam đã được một nhóm tư vấn độc lập

tiến hành. Năm 2010 một cuộc khảo sát

“Tiếp cận công lý – từ quan điểm người

dân” được tiến hành tại một số tỉnh, thành

phố trực thuộc Trung ương. Hội luật gia

Việt Nam và một số Hội luật gia cấp tỉnh

đã hợp tác và hỗ trợ nhiệt tình cho cuộc

khảo sát và xây dựng Báo cáo về tiếp cận

công lý.

5

Vũ Công Giao “Tiếp cận công lý và các

chí Khoa học Đại học quốc gia Hà Nội, Luật

học 25 (2009).

nguyên lý của Nhà nước pháp quyền”, Tạp

Nội dung Báo cáo “Tiếp cận công lý

ở Việt Nam – từ quan điểm của người

dân” khảo sát năm 2010 đề cập đến những

vấn đề cơ bản sau: i) Đánh giá của người

dân về tiếp cận pháp luật và thiết chế bảo

vệ pháp luật; ii) Đánh giá của người dân

về cải cách pháp luật; iii) Các yếu tố văn

hóa và tâm lý xã hội ảnh hưởng đến tiếp

cận công lý của người dân; iv) Tiếp cận

công lý của nhóm yếu thế⁶.

luật của người dân và hiểu biết của họ về

văn bản pháp luật cụ thể. Về thiết chế bảo

vệ pháp luật, trong Báo cáo “Tiếp cận

công lý – từ quan điểm người dân” chia

thành hai nhóm: a) Cơ quan bảo vệ pháp

luật bao gồm cơ quan nhà nước như Tòa

án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân,

Công an, Cơ quan thi hành án, Ủy ban

nhân dân, Thanh tra và tổ chức phi nhà

nước do người dân tự thành lập và tự quản

như Tổ hòa giải ở cơ sở và Trưởng

thôn/Tổ trưởng dân phố, Già làng; b) Các

thiết chế hỗ trợ bảo vệ quyền của người

dân bao gồm Tổ chức chính trị - xã hội,

luật sư, Trung tâm trợ giúp pháp lý, Tổ

chức xã hội dân sự và Cơ quan báo chí⁸.

Theo chúng tôi việc phân chia thành hai

nhóm này là chưa hợp lý, cần phân biệt cơ

quan nhà nước, trong đó có cơ quan bảo

vệ pháp luật với tổ chức và cá nhân.

Theo Báo cáo “Tiếp cận công lý ở

Việt Nam – từ quan điểm của người dân”

để đến với công lý trong các tình huống

có nhu cầu, người dân trước hết phải có

năng lực và điều kiện tiếp cận pháp luật

và các cơ quan bảo vệ pháp luật. Tiếp cận

pháp luật bao gồm hiểu biết pháp luật

và/hoặc biết cách thức để tìm kiếm và tra

cứu thông tin pháp luật, để người dân ý

thức rõ về các quyền của mình trong các

hoạt động hàng ngày được pháp luật bảo

vệ; đồng thời, người dân còn được biết

cần làm gì trong trường hợp các quyền đó

bị xâm phạm”⁷. Tiếp cận pháp luật còn là

việc tham gia của người dân vào quá trình

dự thảo luật, việc tiếp cận thông tin pháp

Chỉ số công lý – Thực trạng về Công

bằng và Bình đẳng dựa trên ý kiến của

người dân là kết quả của sự hợp tác giữa

Hội luật gia Việt Nam (VLA), Trung tâm

Nghiên cứu Phát triển và Hỗ trợ Cộng

đồng (CECODES) thuộc Liên hiệp các

⁶Văn phòng luật sư NH Quang và Cộng sự,

Dự thảo “Báo cáo Tiếp cận công lý – từ

quan điểm của người dân” khảo sát cập nhật

năm 2010, Hà Nội tháng 8 năm 2011.

⁷Văn phòng luật sư NHQuang và Cộng sự,

tlđd.

⁸Văn phòng luật sư NHQuang và Cộng sự,

tlđd.

Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam

(VUSTA) và Chương trình Phát triển

Liên hiệp quốc (UNDP). Chỉ số công lý

giới thiệu một hướng tiếp cận mới để đánh

giá kết quả tiến trình cải cách pháp luật và

tư pháp đang diễn ra. Dựa vào kinh

nghiệm các khảo sát về tiếp cận công lý

đã được tiến hành trước đây, cũng như từ

việc xây dựng các chỉ số đo lường hiệu

quả quản trị địa phương đang được sử

dụng tại Việt Nam, Chỉ số Công lý thực

nghiệm trên quy mô lớn lần đầu tiên năm

2012 theo xu hướng xây dựng một công

cụ định lượng có thể chuyển tải ý kiến và

đánh giá của người dân về hiệu quả hoạt

động của các thiết chế nhà nước trong bảo

đảm công lý và các quyền cơ bản. Đồng

thời, Chỉ số Công lý giúp các bên có liên

quan đánh giá và giám sát các thay đổi

thực chứng về hiệu quả của pháp luật và

bảo đảm công lý ở Việt Nam.

thi pháp luật và bảo đảm công lý là: i) Khả

năng tiếp cận; ii) Công bằng; iii) Liêm

chính; iv) Tin cậy và hiệu quả; v) Bảo

đảm các quyền cơ bản. Chỉ số công lý

năm 2012 phản ánh ý kiến và nhận xét của

người dân về hiệu quả hoạt động của các

cơ quan nhà nước trong việc bảo đảm

công lý và các quyền cơ bản của người

dân. Chỉ số công lý này cung cấp một

điểm tham chiếu hữu ích cho các biện

pháp cải cách tiếp theo, nhằm làm cho hệ

thống tư pháp và pháp luật của Việt Nam

ngày càng hiệu quả và nhạy bén hơn, đáp

ứng nhu cầu và nguyện vọng của người

dân⁹.

2. Về tiếp cận pháp luật

Tiếp cận pháp luật là vấn đề còn ít

công trình nghiên cứu. Như đã trình bày ở

trên, trong Báo cáo “Tiếp cận công lý – từ

quan điểm người dân” khảo sát năm 2010

thì khái niệm tiếp cận pháp luật bao gồm

hai nội dung: 1) Hiểu biết pháp luật

và/hoặc biết cách tìm kiếm và tra cứu

thông tin pháp luật; 2) Người dân biết

phải làm gì để bảo vệ các quyền của mình.

Về khái niệm tiếp cận pháp luật này đã thể

hiện được quyền của người dân trong việc

hiểu, biết và sử dụng pháp luật, tuy nhiên,

Chỉ số công lý năm 2012 được xây

dựng trên cơ sở kết quả tham khảo ý kiến

của hơn năm nghìn người dân thuộc nhiều

tầng lớp xã hội sinh sống ở 21 tỉnh, thành

phố của Việt Nam và tham khảo kinh

ngiệm quốc tế về đo lường công lý, pháp

quyền, quản trị quốc gia. Chỉ số công lý

năm 2012 dựa trên 5 trục nội dung về thực

9

Báo cáo “Chỉ số công lý – Thực trạng về

công bằng và bình đẳng dựa trên ý kiến người

dân năm 2012”, Hà Nội, tháng 7 năm 2013.

nó chưa phản ánh đầy đủ nội dung khái

niệm tiếp cận pháp luật.

và sử dụng pháp luật, nhưng chỉ trong

phạm vi hoạt động tư pháp.

Để có thể đưa ra được khái niệm tiếp

cận pháp luật cần hiểu được từ “tiếp cận”

là gì? Dưới góc độ ngôn ngữ học thì từ

“tiếp cận” có nhiều nghĩa. Theo nghĩa

thông thường “tiếp cận” được hiểu là tiến

sát gần hay ở gần, kề cạnh¹⁰. Còn trong

tiếng Anh từ “tiếp cận” được dùng trong

“tiếp cận công lý” là từ “access” khi dịch

ra tiếng Việt được hiểu là lối vào, cửa vào,

đường vào hay quyền hoặc cơ hội được

đến gần, được sử dụng hoặc lui tới viếng

thăm (quyền xem tài liệu mật, được thăm

tù nhân)¹¹.

Theo quan điểm của chúng tôi, tiếp

cận pháp luật hay quyền tiếp cận pháp luật

cần được hiểu: 1) Quyền của người dân

được biết về pháp luật hay nói cách khác

là quyền được tiếp cận thông tin pháp luật.

Người dân được biết về quá trình xây

dựng chính sách pháp luật, đặc biệt là

những chính sách pháp luật liên quan đến

quyền lợi của người dân; 2) Quyền được

hiểu pháp luật, hiểu về các quyền của

người dân đã được pháp luật ghi nhận; 3)

Quyền được sử dụng, thực hiện pháp luật

hoặc bảo vệ các quyền của mình đã được

pháp luật quy định. Quyền gắn liền với

trách nhiệm bảo đảm thực hiện quyền, cụ

thể là trách nhiệm của Nhà nước trong

việc bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật của

người dân. Trách nhiệm cụ thể của Nhà

nước là cung cấp thông tin pháp luật cho

người dân, phổ biến, giáo dục pháp luật

và hỗ trợ người dân để người dân hiểu và

bảo vệ các quyền của mình. Đối với các

tổ chức xã hội, cá nhân đóng vai trò không

nhỏ trong việc giúp người dân hiểu biết

pháp luật và tư vấn, trợ giúp pháp lý để

người dân thực hiện quyền của mình.

Vậy tiếp cận pháp luật hay quyền

tiếp cận pháp luật cần được hiểu như thế

nào. Tất nhiên, chúng ta không thể dựa

vào Từ điển được vì từ điển chỉ mang tính

tham khảo. Tuy nhiên, khái niệm “tiếp

cận” trong tiếp cận pháp luật không thể

khác xa so với khái niệm “tiếp cận” nói

chung. Khái niệm tiếp cận pháp luật cần

được hiểu là đến với pháp luật và không

chỉ dừng ở đó mà còn là biết, hiểu và sử

dụng pháp luật. Cũng như tiếp cận công

lý, người dân có quyền biết, tiếp cận

thông tin pháp luật, có quyền được hiểu

10

Nguyễn Như Ý (chủ biên), Đại từ điển

¹¹Từ điển Anh-Anh-Việt, Nxb. Từ điển bách

tiếng Việt, Nxb. Đại học quốc gia TP. Hồ Chí

khoa năm 2007.

Minh, năm 2007.

Như vậy, khái niệm và nội dung tiếp

cận pháp luật có những điểm khác so với

tiếp cận công lý. Tiếp cận công lý chỉ phát

sinh và thường chỉ phát sinh khi có tranh

chấp xảy ra, khi mà các quyền của người

dân bị xâm phạm cần đến sự bảo vệ của

cơ quan pháp luật. Còn tiếp cận pháp luật

xuất hiện sớm hơn, khi người dân có nhu

cầu tìm hiểu pháp luật, tiếp cận với thông

tin pháp luật, có thể cả những thông tin từ

khi bắt đầu soạn thảo chính sách pháp luật

đến khi chúng được ban hành. Quyền tiếp

cận pháp luật còn thể hiện ở chỗ người

dân chủ động trong việc sử dụng, thực

hiện các quyền của mình đã được pháp

luật quy định mà không để đến khi các

quyền đó bị xâm phạm. Về phía Nhà nước

cũng có trách nhiệm sớm hơn trong việc

tạo điều kiện, giúp người dân thực hiện

các quyền của mình. Nhà nước có trách

nhiệm thông tin, phổ biến pháp luật, cung

cấp các dịch vụ hành chính, tư vấn pháp

luật và dịch vụ pháp lý cũng như bảo đảm

điều kiện vật chất để người dân thực hiện

tốt các quyền của mình. Ngoài trách

nhiệm của Nhà nước cũng cần nói đến vai

trò của các tổ chức xã hội, cá nhân trong

việc bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật của

người dân.

17/7/2013 của Thủ tướng Chính phủ) nêu

rõ: “Xã hội hóa công tác phổ biến, giáo

dục pháp luật và trợ giúp pháp lý nhằm

phát huy vai trò, trách nhiệm của xã hội

của các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân,

trong đó Hội luật gia các cấp có vai trò

quan trọng. Tăng cường, mở rộng các

nguồn đầu tư, khai thác tiềm năng trong

xã hội, thu hút các tổ chức chính tri – xã

hội, chính trị - xã hội – nghề nghiệp, xã

hội - nghề nghiệp, doanh nghiệp, cá nhân

thực hiện xã hội hóa công tác phổ biến,

giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý;

tăng cường sự phối hợp giữa các chủ thể

này với cơ quan nhà nước nhằm nâng cao

chất lượng, hiệu quả, tính bền vững của

hoạt động phổ biến pháp luật và trợ giúp

pháp lý, phục vụ tốt hơn nhu cầu của

người dân, góp phần nâng cao hiệu quả

quản lý nhà nước bằng pháp luật”.

Tiếp cận pháp luật đã được đề cập

đến trong “Quy định về chuẩn tiếp cận

pháp luật của người dân tại cơ sở” được

ban hành kèm theo Quyết định

09/2013/QĐ-TTg ngày 24 tháng 01 năm

2013 của Thủ tướng Chính phủ với mục

đích “Đánh giá thực trạng tiếp cận pháp

luật của người dân tại cơ sở để có giải

pháp thúc đẩy, nâng cao trách nhiệm của

các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong việc

triển khai các thiết chế tiếp cận pháp luật,

bảo đảm điều kiện đáp ứng nhu cầu nhận

thức pháp luật, thực hiện, bảo vệ và phát

Đề án “Xã hội hóa công tác phổ biến,

giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý giai

đoạn 2013 – 2016” (Ban hành kèm theo

Quyết định số 1133/QĐ-TTg ngày

huy quyền và lợi ích hợp pháp của công

dân ngay tại cơ sở; phát huy vai trò của

pháp luật ngay tại cơ sở; phát huy vai trò

của pháp luật trong đời sống xã hội, góp

phần thực hiện mục tiêu Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa” (Điều 3 của Quy

định).

cận pháp luật và nội hàm của nó. Cần cân

nhắc về các tiêu chí tiếp cận pháp luật tại

Điều 5 của Quy định về xây dựng xã,

phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp

luật ban hành kèm theo Quyết định

619/2017/QĐ-TTg ngày 08 tháng 5 năm

2017 của Thủ tướng Chính phủ. Thông

qua các tiêu chí tiếp cận pháp luật có thể

đánh giá được thực trạng tiếp cận pháp

luật của người dân tại cơ sở. Các tiêu chí

này cũng cần thể hiện cả trách nhiệm của

Nhà nước cũng như vai trò của các tổ chức

xã hội, cá nhân trong việc bảo đảm để

người dân tiếp cận pháp luật (biết, hiểu và

sử dụng pháp luật) nhằm thực hiện, bảo

vệ quyền và lợi ích của họ tại cơ sở, phát

huy vai trò của pháp luật trong đời sống

xã hội. Ở đây cần phân biệt quyền tiếp cận

pháp luật của người dân với trách nhiệm

bảo đảm quyền tiếp cận của người dân,

bởi vì quyền luôn luôn đi liền với trách

nhiệm (nghĩa vụ). Người dân có quyền thì

cơ quan nhà nước phải có trách nhiệm bảo

đảm cho người dân thực hiện quyền của

mình.

Tiếp cận pháp luật tiếp tục được quy

định trong Quyết định 619/2017/QĐ-TTg

ngày 08 tháng 5 năm 2017 của Thủ tướng

Chính phủ ban hành kèm theo “Quy định

về xây dựng xã, phường, thị trấn đạt

chuẩn tiếp cận pháp luật”. Mặc dù Điều 5

của Quy định về xây dựng xã, phường, thị

trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật đã đưa ra

các tiêu chí tiếp cận pháp luật¹², tuy nhiên,

các tiêu chí này chưa phản ánh được nội

dung, nội hàm của khái niệm tiếp cận

pháp luật. Từ nội dung của Điều 5 thì có

thể hiểu đây là các tiêu chí về thi hành

pháp luật của Ủy ban nhân dân xã,

phường thị trấn.

3. Kết luận

Từ những phân tích ở trên, chúng tôi

cho rằng cần hiểu đúng về khái niệm tiếp

pháp luật; 4) Hòa giải ở cơ sở; 5) Thực hiện

dân chủ ở cơ sở.

¹²Theo Điều 5 của Quy định, các tiêu

chí tiếp cận pháp luật bao gồm: 1) Bảo đảm

thi hành Hiến pháp và pháp luật; 2) Thực hiện

thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền của Ủy

ban nhân dân cấp xã; 3) Phổ biến, giáo dục