Pháp luật Việt Nam về bảo vệ quan hệ lao động và quyền của người lao động trong bối cảnh thực thi hiệp định FTA thế hệ mới
truy c p ngày 14/04/2021.
6. Lê Việt Nga, Bùi Thị H ờng, (06/01/2020) Pháp lu t về phòng chống
PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ BẢO VỆ QUAN HỆ LAO ĐỘNG
VÀ QUYỀN CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG BỐI CẢNH
THỰC THI HIỆP ĐỊNH FTA THẾ HỆ MỚI
Võ Thị Thu Thảo1
Tóm tắt:
Các Hiệp ớ T ại Tự do (FTA) thế hệ mới mà Việt Nam tham gia ký
kết đ đặt ra nhiều vấ đề tro đó ó ững cam kết ê qu đế o động. Nếu
vi phạm các tiêu chuẩ o động sẽ ả ởng tới việc thự t FTA à á bê đã
ký kết. Trong bài viết này, tác giả nghiên cứu pháp lu t Việt Nam về vấ đề bảo vệ
quan hệ o động và quyền củ ờ o động trong bối cảnh thực thi hiệp định
FTA thế hệ mới, những thách thức và những bất c p pháp lí về vấ đề này. Từ đó
đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp lu t về quan hệ o động và
quyền củ ờ o động.
Từ ó : N ờ o động, hiệp định FTA thế hệ mới, quyền củ ời lao
động, pháp lu t Việt Nam
1. Mở đầu
Việc Việt Nam tích cực tham gia, v độ , đà p á , ết và đ vào t ực
thi 17 Hiệp đị t ại tự do (FTA) với nhiều đối tác then chốt, tro đó ó
các FTA thế hệ mới và quan trọ CPTPP, EVFTA, RCEP, UKVFTA (ký
trong những ngày cuối cùng củ ă 2020) đã ại nhiều ội to lớn cho
Việt Nam. Các FTA này vừ à ộ ũ à t á t ứ đối với việc hoạch
định và thực hiện chính sách về o động củ ớc ta hiện nay. Việc tuân thủ tiêu
1 Lu t kinh tế K43G
Email: thu916158@gmail.com
166
chuẩn quốc tế về o động là nộ du uô đ ợ đề c p đế và đ ợc coi là yếu tố
làm nên chất ợng và sự khác biệt của các bản FTA thế hệ mớ . N ớc ta bắt buộc
phải có sự sử đổi, bổ sung pháp lu t o độ để phù hợp và tă ả ă t ực thi
cam kết, bảo đảm quyền lợ í đá o ờ o độ đồng thờ ũ tạo ra
một ô tr ờ b đẳng cho sự phát triển nguồ o độ và t ại giữa các
ớc ký kết FTA.
2. Nội dung các cam k t về lao động trong các FTA th hệ mới
Hiệp đị Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyê T á B D (CPTPP) và
Hiệp định tự do Việt Nam – âu Âu (EVFTA) đều ó quy định các bên tham gia
hiệp định thực hiện các cam kết về o động. Về bản, cam kết o động của
EVFTA và Hiệp đị Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyê T á B D
(CPTPP) bản giố u. Đây đều là các hiệp đị t ại tự do thế hệ mới
yêu cầu tất cả á ớc tham gia phải thông qua và duy trì các quyề đ ợc nêu
trong Tuyên bố ă 1998 ủa ILO về Các nguyên tắc và Quyề bản trong lao
động. Các tiêu chuẩn về o độ đã đ ợc nêu trong Tuyên bố ă 1998 về những
nguyên tắc và quyề bả tro o động của ILO, thể hiệ tro 8 Cô ớ
bản, bao gồm các nội dung:
(1) Quyền tự do liên kết và t ợng t p thể củ ờ o động và n ời
sử dụ o độ (t eo Cô ớc số 87 và số 98: Quyền tự do liên kết đ ợ đề c p
đế tro 2 Cô ớc này chỉ bao gồm quyền củ ờ o độ ũ ủa
ời sử dụ o độ đ ợc thành l p, gia nh p tổ chứ đại diện cho mình nhằm
mụ đí t tác trong quan hệ o độ . H ô ớ ày ô đ ều chỉnh các
hiệp hộ ũ á oạt động không thuộc về quan hệ o động);
(2) Xóa bỏ o độ ỡng bứ và o động bắt buộ (t eo Cô ớc số 29 và
số 105);
(3) Cấm sử dụ o động trẻ em, xóa bỏ các hình thứ o động trẻ em tồi tệ
nhất (t eo Cô ớc số 138 và số 182);
(4) Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử về việc làm và nghề nghiệp (theo
Cô ớc số 100 và số 111).
167
Việt Nam là thành viên của ILO từ ă 1992, đã p ê uẩ 7/8 Cô ớ
bản của ILO (bao gồ á Cô ớc số 29, 100, 111, 138 và 182, 98, 105) và đ
chuẩn bị tr qu ó t ẩm quyền phê chuẩ đối vớ Cô ớc 87.
3. Tín tƣơn t íc của pháp luật Việt Nam đối với các cam k t về lao
động của các FTA th hệ mới
Trong nhữ ă qua, pháp lu t Việt N đã ày à oà t ệ để
phù hợp với các cam kết, tiêu chuẩn về o động trong các hiệp đ FTA t ế hệ
mới. Cụ thể, Bộ lu t o động Việt N đã t ến hành sử đổi, bổ sung một số đ ều
khoản tiến bộ .
Thứ nhất, cho phép ng ờ o độ đ ợc thành l p và gia nh p tổ chứ đại
diệ ờ o động do họ lựa chọn. Bộ lu t L o độ đảm bảo bảo vệ các tổ chức
củ ời sử dụ o động và các tổ chức củ ờ o độ tr ớc hành vi can
thiệp l n nhau của mỗ bê và ờ o động đ ợ ởng sự bảo vệ đầy đủ tr ớc
những hành vi phân biệt đối xử do t ô đoà .
Thứ , o p ép ờ o độ và ời sử dụ o động tự quyết định
mứ và đ ều kiệ o độ t ô qu đối thoạ và t ợ , tro đó v
trò của Nhà n ớc chỉ giới hạn ở việ xá định những tiêu chuẩn pháp lý tối thiểu
t ề tối thiểu và giới hạn thời gian làm thêm giờ.
Thứ ba, Bộ lu t bổ sung, hoàn thiệ t ê á quy định nhằ đảm bảo nguyên
tắc không phân biệt giới và phòng chống quấy rối tình dục tạ à v ệc: Bộ lu t
L o độ đã n về vấ đề này trong tạ á Đ ều 5, Đ ều 6, Đ ều 8, Đ ều 35,
Đ ều 67, Đ ều 118, Đ ều 125, Đ ều 135 và Đ ều 164. T eo đó, ầ đầu tiên, hành vi
quấy rối tình dụ đ ợ đị ĩ tro p áp u t2 và ời sử dụ o động có
ĩ vụ phải ban hành nộ quy o động và thực hiện các giải pháp nhằ ă
chặn quấy rối tình dục tạ à v ệ . N ời sử dụ o động giờ đây đ ợc yêu
cầu phả “đảm bảo trả ô b đẳng cho các công việc có giá trị ngang nhau,
không phân biệt giớ tí ” và bảo vệ thai sản. Tuổi nghỉ u sẽ đ ợ đ ều chỉnh
tă dần lên 62 tuổ đối vớ o động nam (mỗ ă tă t ê 3 t á ) và 60 tuổi
đối vớ o động nữ (mỗ ă tă t ê 4 t á ).
2 Quy định tại khoả 9 Đ ều 3 Bộ lu t L o động 2019
168
Thứ t , Bộ lu t L o động Việt N quy định phân biệt đối xử tro o động
“Là à v p â b ệt, loại trừ hoặ u t ê dựa trên chủng tộc, màu da, nguồn gốc
quốc gia hoặc nguồn gốc xã hội, dân tộc, giớ tí , độ tuổi, tình-trạng thai sản, tình
trạ ô â , tô áo, tí ỡng, chính kiến, khuyết t t, trách nhiệ đ
hoặ trê sở tình trạng nhiễm HIV hoặc vì lý do thành l p, gia nh p và hoạt động
ô đoà , tổ chức củ ờ o động tại doanh nghiệp ó tá động làm ả ởng
đế b đẳng về ộị việc làm hoặc nghề nghiệp. Việc phân biệt, loại trừ hoặ u
tiên xuất phát từ yêu cầu đặc thù của công việc và các hành vi duy trì, bảo vệ việc
à o ờ o động dễ bị tổ t t ô bị xem là phân biệt đối xử" 3
Thứ ă , p áp u t Việt Nam nghiêm cấm những hành vi phân biệt đối xử và
can thiệp vào chứ ă và oạt động của các tổ chứ đại diệ ờ o độ tr ớc
và s u đă t à p. Cán bộ quản lý tham gia vào quá trình ra quyết định
ê qu đế đ ều kiệ o động, tuyển dụng, kỷ lu t, chấm dứt hợp đồ o động
ô đ ợc tham gia vào cùng tổ chức củ ờ o động với nhữ o động bình
t ờ á . Đ ều này sẽ dần chấm dứt tình trạng phổ biến là các cán bộ quản lý
cấp cao và cấp trung chi phối các tổ chứ đại diệ ờ o động ở cấp doanh
nghiệp.
Sự t y đổ ày đ a pháp lu t o động và quan hệ o động của Việt Nam
tiệm c vớ Cô ớc số 98 của ILO về Quyền tổ chứ và T ợng t p
thể mà Việt N đã p ă 2019, và ải tiế t eo Cô ớc số 87 về Tự do
Hiệp hội và Bảo vệ Quyề đ ợc tổ chức mà Chính phủ dự kiến sẽ phê chuẩn vào
ă 2023. Tô trọng và áp dụ đầy đủ Cô ớc số 87 và Cô ớc số 98 của
ILO là yêu cầu trọ tâ đối với Việt Nam trong khuôn khổ Hiệp đị t ại
tự do EU- Việt Nam và Hiệp đị Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình
D .
4. Thực trạng và thách thức của pháp luật Việt Nam về lao động trong bối
cảnh thực thi các hiệp định FTA hiện nay
Trong nhữ ă ầ đây, tổ L ê đoà L o động Việt Nam và các cấp
ô đoà đã t ế à đổi mới, t p trung thực hiện chứ ă đại diện bảo vệ
3 Khoả 8, Đ ều 3, Bộ lu t o độ ă 2019
169
quyền lợ o đoà v ê , ờ o độ , tro đó ô tá đối thoạ , t ợng
t p thể đ ợ đặc biệt qu tâ . Cô đoà đã t í đ ểm Thỏ ớ o động t p thể ở
doanh nghiệp, nhóm doanh nghiệp, các cấp à . Để phù hợp vớ á ô ớc về
o động mà Việt N đã p ê uẩn, Bộ lu t L o độ ớ t đã sử đổi bổ sung
để hoàn thiệ á quy định liên quan. Lu t ô đoà đ trê ớng sử đổi
bổ su để phù hợp . Đây à ữ b ớc chuyển mới trong hệ thống pháp lu t
Việt Nam.
Về bả , á quy định pháp lu t Việt Nam về quyề t ợng t p thể đã
b ớ đầu đáp ứng các yêu cầu trong Tiêu chuẩ o động quốc tế và Hiệp định
CPTPP. Tuy nhiên, việc Chính phủ v b à ị đị ớng d đă
ký tổ chứ đại diện củ ời l o độ và t ợng t p thể. Thiếu những nghị
đị ày, ờ o độ và ời sử dụ o động v t ể thụ ởng những
quyền mới theo Bộ lu t L o động 2019.
Việt Nam v t ừa nh n tổ chứ ô đoà độc l p cho nên hiện nay,
pháp lu t đ dạng hóa thẩm quyề t ợng t p thể và ký kết thỏ ớc lao
động t p thể. T p thể o độ ô đ ợc cử đại diện củ í đứng ra thực
hiện việ t ợng và ký kết thỏ ớ o động t p thể. Bộ lu t L o độ ă
2019 ó 01 r ê về “Tổ chứ đại diệ ờ o động tạ sở” à
13. Tro đó o p ép ờ o độ đ ợc thành l p, gia nh p tổ chứ đại diện
của mình, các tổ chứ đại diện này có thể ngoài hệ thống Tổ L ê đoà L o động
Việt N . T eo quy định tạ Đ ều 170 Bộ lu t L o động 2019 có hai loại hình thức
đại diệ đó à tổ chứ ô đoà và tổ chức củ ờ o động tại doanh nghiệp.
Tại Khoả 3 Đ ều 3 Bộ lu t L o độ ă 2019 ó quy định tổ chứ đại diệ ời
o động tạ sở bao gồ ô đoà sở và tổ chức củ ờ o động tại
doanh nghiệp. Vớ quy định này, thì các tổ chức củ ờ o động chỉ đ ợc phép
thành l p trong phạm vi doanh nghiệp bao gồm các loại hình doanh nghiệp theo quy
định tại Lu t Doanh nghiệp ă 2014. Cá quy định trong Bộ lu t L o động ă
2019 v n mớ tí đị u , ó quy định cụ thể, chi tiết để triển khai
trong thực tế. C o đến nay v ó quy định về tổ chức củ ờ o động một
170