Mở rộng phạm vi các luật được quy định về tội phạm trong hệ thống pháp luật Việt Nam
TAÏP CHÍ KHOA HOÏC CAÛNH SAÙT NHAÂN DAÂN // PHAÙP LUAÄT
MÔÛ ROÄNG PHAÏM VI CAÙC LUAÄT ÑÖÔÏC QUY ÑÒNH
VEÀ TOÄI PHAÏM TRONG HEÄ THOÁNG PHAÙP LUAÄT VIEÄT NAM
ượng úy, CN. Vũ Văn Đang *
Tóm tắt nội dung: Trong suốt thời gian qua, Bộ luật hình sự là luật duy nhất quy định
về tội phạm và hình phạt. Điều này có thuận lợi là dễ dàng tra cứu khi cần nghiên cứu hoặc áp
dụng pháp luật, nhưng lại hạn chế trong việc kịp thời điều chỉnh các quan hệ xã hội mới phát
sinh trong quá trình phát triển và hội nhập của đất nước khiến hiệu quả đấu tranh phòng,
chống tội phạm bị hạn chế. Việc mở rộng phạm vi các luật được định về tội phạm theo hướng
cho phép các ngành luật khác ngoài luật hình sự được quy định về tội phạm và hình phạt sẽ
khắc phục được các hạn chế này, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn phát triển của đất nước.
*****
ể từ khi Bộ luật hình sự năm 1985 luật duy nhất quy định một cách khá toàn diện
ra đời đến nay, Bộ luật hình sự đã các nội dung về tội phạm và hình phạt trong hệ
K
được tiến hành sửa đổi, bổ sung 6 thống pháp luật Việt Nam.
lần vào các năm 1989, 1991, 1992, 1997, 1999
và 2009. Trong đó có một lần sửa đổi toàn diện
vào năm 1999. Tuy nhiên, trong suốt thời gian
qua, Bộ luật hình sự vẫn giữ nguyên tư tưởng
nhất quán rằng, mọi vấn đề về tội phạm và hình
phạt phải được quy định tập trung trong Bộ luật
hình sự. Tinh thần này được khẳng định qua
nhiều quy định của Bộ luật hình sự như quy định
về cơ sở của trách nhiệm hình sự tại Điều 2 Bộ
luật hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm
2009 (gọi tắt là Bộ luật hình sự năm 1999) “chỉ
người nào phạm một tội đã được Bộ luật
hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm
hình sự”; quy định về khái niệm tội phạm tại
Điều 8 Bộ luật hình sự năm 1999 “tội phạm là
hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định
trong Bộ luật hình sự”... Phù hợp với tinh thần
này, trong hệ thống pháp luật Việt Nam, ngoài
Bộ luật hình sự không có luật nào chứa đựng
quy phạm pháp luật về tội phạm và hình phạt.
Cách quy định như trên có ưu điểm là
giúp cho các quy định về tội phạm và hình phạt
tập trung và có tính hệ thống cao, tạo thuận lợi
đáng kể cho việc nghiên cứu cũng như việc tra
cứu áp dụng pháp luật hình sự. Do đó, trong thời
gian qua, Bộ luật hình sự đã góp phần tích cực
vào việc đấu tranh phòng chống tội phạm, đảm
bảo an ninh chính trị và giữ vững trật tự, an toàn
xã hội, góp phần đáng kể vào công cuộc xây
dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Hiện nay, Việt Nam đang phát triển ngày
càng mạnh mẽ và hội nhập ngày càng sâu rộng
với quốc tế, các lĩnh vực của kinh tế - xã hội có
những bước tiến nhảy vọt và không ngừng phát
triển cùng xu hướng chung của thế giới, đặc biệt
là các lĩnh vực kinh tế, ngân hàng, công nghệ,
môi trường... Để kịp thời điều chỉnh những quan
hệ xã hội mới phát sinh trong quá trình phát triển
---------------------------------------------------------------
* Trợ giảng, Khoa CSPCTP về ma túy,
Chính vì vậy, Bộ luật hình sự Việt Nam là đạo Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II.
18
SOÁ 09 // THAÙNG 5 NAÊM 2015
PHAÙP LUAÄT // TAÏP CHÍ KHOA HOÏC CAÛNH SAÙT NHAÂN DAÂN
của xã hội, Nhà nước ta từng bước xây dựng và cơ thể hoặc vì mục đích vô nhân đạo khác;
ban hành nhiều luật mới để điều chỉnh các quan tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp người để
hệ xã hội trong từng lĩnh vực, trong đó có cả các bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy các
luật mà nội dung là về phòng, chống các nhóm bộ phận cơ thể hoặc vì mục đích vô nhân đạo
hành vi nguy hiểm cho xã hội như: Luật Phòng, khác…” không có cơ sở để truy cứu trách nhiệm
chống ma túy (2000); Luật Phòng, chống bạo hình sự vì không được mô tả cụ thể trong Bộ luật
lực gia đình (2001); Luật Phòng, chống tham Hình sự năm 1999. Mặt khác, Thông tư liên tịch
nhũng (2001); Luật Phòng, chống mua bán số 01/2013/TTLT/TANDTC - VKSNDTC - BCA -
người (2011)...
BQP - BTP ngày 23/07/2013 của Tòa án nhân
Trong các luật này, các hành vi bị cấm dân tối cao - Viện kiểm sát nhân dân tối cao - Bộ
đều được liệt kê rõ ràng và đều được xác định Công an - Bộ Quốc phòng - Bộ Tư pháp hướng
là có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng dẫn việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với
không quy định cụ thể tội danh cũng như khung người có hành vi mua bán người; mua bán, đánh
hình phạt cho việc truy cứu trách nhiệm hình sự tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em cũng không đề cập
3
mà chỉ quy định một cách chung chung là: “..tùy đến các hành vi nêu trên . Vì vậy, không thể
theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành
hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm vi này.
hình sự…”. Theo đó, việc truy cứu trách nhiệm
Để kịp thời điều chỉnh các hành vi nguy
hình sự đối với người thực hiện các hành vi nêu hiểm cho xã hội đã được các luật chuyên ngành
trên phải dựa vào các quy định của Bộ luật Hình đề cập tới thiết nghĩ phải sửa đổi, bổ sung Bộ
sự năm 1999. Trong khi đó, Bộ luật Hình sự năm luật Hình sự hiện hành cho phù hợp. Tuy nhiên,
1999 lại chưa quy định hết các hành vi được mô việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự là việc rất
tả trong các luật chuyên ngành về từng lĩnh vực phức tạp và tốn kém. Hơn nữa, việc sửa đổi, bổ
nêu trên. Vì thế, đã xuất hiện những hành vi bị sung quá nhiều lần trong một khoảng thời gian
cấm trong luật chuyên ngành nhưng không thể ngắn sẽ làm cho các quy định của Bộ luật Hình
truy cứu trách nhiệm hình sự được vì không có sự không có tính ổn định cao, sẽ gây khó khăn
tội danh tương ứng trong Bộ luật Hình sự năm rất lớn cho quá trình áp dụng.
1999. Do vậy, có thể việc xử lý không đáp ứng
được yêu cầu phòng, chống có tính đặc thù của hình sự hiện nay cho thấy, nếu chỉ dựa vào
lĩnh vực cụ thể.
Bộ luật Hình sự thì không đủ để truy cứu trách
Mặt khác, thực tiễn áp dụng pháp luật
Ví dụ: Theo Luật Phòng, chống mua bán nhiệm hình sự đối với các hành vi nguy hiểm cho
người quy định 12 nhóm hành vi bị cấm 1 và tùy xã hội mà một phần không nhỏ còn phải căn
theo tính chất, mức độ vi phạm có thể bị truy cứu cứ vào các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp
2
trách nhiệm hình sự . Trong những hành vi đó luật như các nghị quyết của Hội đồng thẩm phán
đó, chỉ có hành vi “mua bán người” (kể cả mua Tòa án nhân dân tối cao, các thông tư liên tịch
bán trẻ em) được Bộ luật Hình sự năm 1999 quy hướng dẫn áp dụng một số điều của Bộ luật
định cụ thể về trách nhiệm hình sự tại Điều 119 Hình sự, các nghị định của Chính phủ quy định
và Điều 120. Các hành vi còn lại như: “Chuyển về một số nội dung liên quan tới từng lĩnh vực
giao hoặc tiếp nhận người để bóc lột tình chuyên ngành cụ thể... Chẳng hạn, khi xác định
dục, cưỡng bức lao động, lấy các bộ phận
3. Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân
1. Quốc Hội (2012), Luật Phòng, chống mua bán dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ
người, Điều 3.
Tư pháp (2013), ông tư liên tịch số 01/2013/
2. Quốc Hội (2012), Luật Phòng, chống mua bán TTLT/TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP ngày
người, Điều 23. 23/07/2013, Điều 1, Điều 4.
SOÁ 09 // THAÙNG 5 NAÊM 2015
19
TAÏP CHÍ KHOA HOÏC CAÛNH SAÙT NHAÂN DAÂN // PHAÙP LUAÄT
các tội phạm về môi trường thì ngoài việc căn cứ luật hình sự cũng như đảm bảo tốt yêu cầu pháp
vào quy định của Bộ luật Hình sự năm 1999 về điển hóa Luật Hình sự 5.
cấu thành tội phạm cụ thể, còn phải căn cứ vào
Thực tiễn trong hệ thống pháp luật của
những quy định có tính chất riêng biệt liên quan một số quốc gia phát triển trên thế giới như
đến môi trường, như: quy định tiêu chuẩn chất Singapore, Nga, Pháp, Đức, Anh, Mỹ... đều có
thải, mức độ ô nhiễm, các loại động vật hoang quy định tội phạm và hình phạt trong các luật
dã quý hiếm trong Luật Bảo vệ môi trường, Nghị chuyên ngành. Chẳng hạn như trong hệ thống
định của Chính phủ, Nghị quyết của Hội đồng pháp luật của Singapore có hơn 150 văn bản
thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, các Thông pháp luật chuyên ngành khác nhau có quy định
tư liên tịch hướng dẫn áp dụng một số điều của về tội phạm và hình phạt, như: Đạo luật về chất
Bộ luật Hình sự về các tội phạm môi trường... nổ, chất phá huỷ hoặc vũ khí năm 1963; Đạo
Điều này khiến cho việc áp dụng pháp luật hình Luật về quản lý tài sản gắn liền với nhà năm
sự vào thực tiễn gặp nhiều khó khăn, phức tạp 1970; Đạo luật về chống bán phá giá năm 1996;
mà đôi khi các văn bản hướng dẫn không thống Đạo luật về điện lực năm 2001; Đạo luật về
nhất với nhau do thời điểm ban hành khác nhau, bảo hiểm tiền gửi năm 2005... Mỗi đạo luật ở
cơ quan ban hành khác nhau... khiến cho hiệu Singapore điều chỉnh một nhóm quan hệ xã hội.
quả đấu tranh phòng, chống tội phạm về môi Đồng thời quy định về tội phạm và hình phạt
trường hiện nay còn rất nhiều hạn chế. Bên cạnh đối với các hành vi nguy hiểm cho xã hội liên
đó, theo quy định của Hiến pháp thì Quốc hội là quan trực tiếp đến việc vi phạm các quy định
cơ quan duy nhất có quyền giải thích luật thông mà đạo luật đó đã xác định. Cũng có trường hợp
qua cơ quan thường trực của mình là Ủy ban nhà làm luật quy định là tội phạm và phải chịu
thường vụ Quốc hội 4. Do đó, việc các cơ quan hình phạt do hành vi vi phạm quy định của đạo
tư pháp (Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát luật đó hoặc vi phạm các quy tắc hay mệnh lệnh
nhân dân tối cao) và cơ quan hành pháp (các được ban hành trên cơ sở quy định của đạo luật
Bộ của Chính phủ) ban hành văn bản giải thích, đó 6. Với cách quy định này, một người tham gia
hướng dẫn áp dụng Bộ luật Hình sự là chưa phù hoạt động thuộc lĩnh vực nào đó có thể dễ dàng
hợp với quy định của Hiến pháp.
xác định chính xác quyền và nghĩa vụ của mình
Chính vì việc quy định về tội phạm và thống qua luật chuyên ngành về lĩnh vực đó.
hình phạt bó hẹp trong Bộ luật Hình sự như hiện Đồng thời cũng tạo thuận lợi cho việc sửa đổi
nay chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu đấu tranh quy định về tội phạm và hình phạt trong các văn
phòng, chống tội phạm trong tình hình mới như bản này một cách phù hợp ngay khi cần điều
các lĩnh vực như công nghệ thông tin, kinh tế, chỉnh các vấn đề có liên quan trong cùng lĩnh
ngân hàng, chứng khoán, môi trường… Do đó, vực. Ở phạm vi rộng hơn, cách quy định này làm
cần phải có sự thay đổi quan điểm quy định cho các văn bản pháp luật của Singapore có
về tội phạm và hình phạt theo hướng mở rộng tính khả thi rất cao trong thực tiễn, tránh được
cho các luật chuyên ngành vừa để kịp thời điều tình trạng văn bản pháp luật về các lĩnh vực
chỉnh các quan hệ xã hội mới phát sinh, đáp ứng chuyên ngành chỉ quy định về trách nhiệm của
nhu cầu phát triển của xã hội trong thời kỳ hội
5. GS. TS Nguyễn Ngọc Hòa (2011), “Nguồn của
nhập toàn diện, sâu rộng vào cộng đồng quốc
tế; đồng thời vừa đảm bảo tính ổn định, đồng
bộ, thống nhất, phù hợp, toàn diện của pháp
pháp luật hình sự- Những yêu cầu được đặt ra cho
pháp luật hình sự Việt Nam”, Tạp chí Luật học, (Số
7), tr.30
6. TS. Cao ị Oanh (2009), “Nghiên cứu so sánh
các quy định của Luật Hình sự Singapore và Luật
Hình sự Việt Nam”, Tạp chí Luật học, (Số 12).
4. Quốc Hội (2013), Hiến pháp, Khoản 2 Điều 74.
20
SOÁ 09 // THAÙNG 5 NAÊM 2015
PHAÙP LUAÄT // TAÏP CHÍ KHOA HOÏC CAÛNH SAÙT NHAÂN DAÂN
các chủ thể một cách chung chung mà không có trong Bộ luật Hình sự hiện hành. Như vậy, đối
chế tài cụ thể nào để bảo đảm thực hiện như các với các tội phạm có tính ổn định cao, đã được Bộ
luật chuyên ngành ở Việt Nam hiện nay.
luật Hình sự hiện hành quy định rõ ràng thì các
Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn pháp ngành luật khác có thể nêu hành vi phạm tội và
luật ở Việt Nam và tham khảo kinh nghiệm lập viện dẫn tới Bộ luật Hình sự hiện hành, còn đối
pháp của một số quốc gia trên thế giới, đề nghị với các hành vi mà Bộ luật Hình sự hiện hành
mở rộng phạm vi các luật được quy định về tội chưa quy định hoặc quy định chưa rõ thì các luật
phạm và hình phạt theo hướng cho phép các chuyên ngành quy định chi tiết về tội phạm và
luật chuyên ngành được quy định chi tiết về tội hình phạt đối với các hành vi nguy hiểm xét thấy
phạm và hình phạt. Việc mở rộng phạm vi các cần phải truy cứu trách nhiệm hình sự. Điều này
luật được quy định tội phạm và hình phạt theo vừa đảm bảo tính ổn định tạm thời của hệ thống
hướng nêu trên sẽ dẫn đến nhiều sự thay đổi pháp luật, vừa đảm bảo yêu cầu đấu tranh với
trong kỹ thuật lập pháp của cả hệ thống pháp tội phạm kịp thời và hiệu quả.
luật chuyên ngành và Bộ luật hình sự hiện nay.
Về lâu dài, việc pháp điển hóa Bộ luật
Để làm được việc này, cần phải rà soát Hình sự cần tiến hành theo hướng hầu hết tội
lại toàn bộ hệ thống pháp luật hình sự và các phạm và hình phạt sẽ được quy định chi tiết ở
luật chuyên ngành có liên quan để đảm bảo tính các luật chuyên ngành, Bộ luật Hình sự chỉ quy
thống nhất. Nhưng trước mắt, về kỹ thuật lập định những vấn đề chung và những tội phạm
pháp cần tập trung thực hiện một số nội dung có tính ổn định mà các luật chuyên ngành khác
sau đây:
không quy định như các tội phạm xâm phạm sở
Một là, cần phải thay đổi nội dung quy hữu, tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe,
định tại Điều 2 và khoản 1 Điều 8 Bộ luật Hình danh dự, nhân phẩm... Điều này sẽ giúp cho Bộ
sự năm 1999 theo hướng cho phép các luật khác luật Hình sự vừa có tính ổn định cao, ít phải sửa
được quy định tội phạm và hình phạt. Vì vậy, đổi khi xuất hiện các quan hệ xã hội mới cần
Điều 2 Bộ luật Hình sự năm 1999 cần được sửa điều chỉnh bằng Luật Hình sự; đồng thời các luật
đổi là: “Chỉ người nào phạm một tội đã được chuyên ngành có thể dễ dàng sửa đổi, bổ sung
quy định trong Bộ luật hình sự hoặc các luật kịp thời theo sự phát triển của xã hội, đáp ứng
khác mới phải chịu trách nhiệm hình sự”; yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong
Khoản 1 Điều 8 Bộ luật Hình sự năm 1999 cần quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội
sửa đổi là: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm nhập quốc tế.
cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình
Việc cho phép các luật chuyên ngành
sự hoặc các luật khác, do người có năng lực được quy định chi tiết về tội phạm và hình phạt
trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố là yêu cầu tất yếu của quá trình phát triển và hội
ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, nhập quốc tế ngày càng mạnh mẽ của xã hội
thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc,… Việt Nam, vừa góp phần hoàn thiện hệ thống
xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật nói chung, pháp luật hình sự và các
pháp luật xã hội chủ nghĩa”.
luật chuyên ngành có liên quan nói riêng vừa
Hai là, trong cấu trúc của các luật đáp ứng kịp thời yêu cầu đấu tranh, phòng,
chuyên ngành, cần có một chương riêng quy chống tội phạm trong tình hình mới ngày càng
định về tội phạm và hình phạt nếu có các hành hiệu quả, có tính khả thi hơn trong thực tiễn./.
vi nguy hiểm đáng kể cho xã hội cần phải truy
cứu trách nhiệm hình sự nhưng không thuộc
tội phạm thông thường đã được pháp điển hóa
SOÁ 09 // THAÙNG 5 NAÊM 2015
21
4 trang
3320
Bạn đang xem tài liệu "Mở rộng phạm vi các luật được quy định về tội phạm trong hệ thống pháp luật Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- mo_rong_pham_vi_cac_luat_duoc_quy_dinh_ve_toi_pham_trong_he.pdf
