Giáo trình Tâm lý học hướng nghiệp (Phần 2)

CHƯƠNG 4. MỘT SỐ YẾU TỐ TÂM LÝ CÁ NHÂN TRONG

HỌAT ĐỘNG CHỌN NGHỀ.

1. Nhận thức nghề và họat động chọn nghề

N hận thức là cơ sở của hoạt động và hành động nhận thức là một

mặt cấu thành nên tâm lý con người. Khi có nhận thức con người mới thu

được những tri thức chân thực về thế giới khách quan. Có tri thức, con

người có thể tiến hành hoạt động cải tạo thế giới có kết quả. N hận thức

nghề là một trong những thành phần cơ bản của xu hướng nghề nghiệp.

Đó là: N hận thức nghề, tình cảm nghề và hành động chọn nghề. Cả ba

thành phần này tác động với nhau tạo nên kết quả chọn nghề của học sinh

về nghề này mà không phải nghề khác. Xuất phát từ nhận thức nghề, có

những tri thức về nghề, về những đòi hỏi khách quan của nghề đối với

người làm nghề đó để đối chiếu với những phNm chất tâm lý cá nhân, tìm

ra sự phù hợp là một quá trình khó khăn và phức tạp. Không phải học sinh

nào cũng có sự hiểu biết đầy đủ về nghề để có quyết định chọn nghề phù

hợp với sự hiểu biết đó, tức là nhận thấy mình có thể hoạt động tốt trong

nghề sau này:

E. A. Klimov (4 - tr. 139) đã chỉ ra 10 nguyên nhân dẫn đến sai lầm

trong chọn nghề thì có 3 nguyên nhân về nhận thức nghề. Đó là không biết

phân tích những năng lực và động cơ của mình, không hiểu hoặc không

đánh giá đúng mức những đặc điểm về thể lực, những đặc điểm cơ bản

của mình khi chọn nghề, không hiểu những công việc cơ bản và trình độ

của nó trong lúc lựa chọn nghề.

Trong 8 nguyên nhân mà tác giả Phạm Tất Dong (14 - tr. 80) đưa ra

cũng có 3 nguyên nhân về nhận thức nghề: 1. Bị hấp dẫn bởi vẻ bên ngoài

120

của nghề, thiếu hiểu biết về nội dung lao động của nghề đó. 2. không đánh

giá đúng năng lực lao động của bản thân nên lúng túng khi chọn nghề. 3.

Thiếu sự hiểu biết về thể lực và sức khỏe của bản thân, lại không có đầy

đủ thông tin về những chống chỉ định y học trong các nghề.

Tác giả N guyễn Quý Hòa (26) cũng nhận xét: Đa số học sinh tốt

nghiệp PTTH trong khi quyết định lựa chọn ngành này hay ngành khác

thường chưa có những hiểu biết về cơ cấu các ngành học... Học sinh chưa

có được những thông tin cần thiết về kế hoạch tuyển sinh, về nhu cầu cán

bộ các ngành và các vùng trong đất nước, cũng như không hiểu được đầy

đủ các yêu cầu cụ thể, rõ ràng.

Qua ý kiến của các tác giả cho thấy nhận thức về nghề nghiệp có

ảnh hưởng quan trọng đến lựa chọn nghề. N hận thức về nghề là cơ sở, là

kim chỉ nam cho hành động chọn nghề. N hận thức về nghề càng sâu sắc

và chín chắn bao nhiêu sẽ càng làm cho người ta khi đã chọn nghề sẽ trân

trọng và tha thiết yêu nghề mình chọn bấy nhiêu. Chính nhận thức sâu sắc

đầy đủ về nghề sẽ hình thành nên tình cảm về nghề, sẽ là tiêu đề, là điều

kiện cơ bản giúp cho cá nhân sáng tạo trong nghề, đóng góp ngày càng

nhiều cho xã hội. Chọn nghề mà hiểu biết quá ít, thậm chí không hiểu biết

một chút gì về nghề sẽ thành trở ngại lớn cho hoạt động cá nhân tạo nên

sự bi quan miễn cưỡng trong lao động, day dứt trong cuộc sống, nhiều khi

dẫn đến tình trạng bỏ nghề vì không hoạt động có hiệu quả trong nghề

mình định chọn.

N hư vậy, nhận thức đúng đắn, đầy đủ, sâu sắc về nghề nghiệp sẽ có

tác dụng thúc đNy hành động chọn nghề của học sinh phù hợp với nguyện

vọng, khả năng của mình giúp cho học sinh có nhu cầu nâng cao hiểu biết

về nghề ngày một phong phú hơn, sâu sắc hơn, hình thành nên tình cảm

121

bền vững với nghề, tạo điều kiện để con người cống hiến hết sức mình cho

lợi ích xã hội và lợi ích bản thân.

2. Nguyện vọng nghề nghiệp

Trong quá trình sống và hoạt động con người không chỉ sống với

hiện tại, thỏa mãn với hiện tại mà luôn hướng tới tương lai, ai cũng mong

muốn đón chờ ở tương lai tốt đẹp. N guyện vọng được hiểu như là hiện

tượng tâm lý của một người hay một số người hướng tới đối tượng nào đó

trong hiện thực khách quan mà tương lai sẽ vươn tới được nhằm thỏa mãn

một hay một số nhu cầu nào đó của một người hay nhiều người.

N hư vậy, nguyện vọng được xem như là hình ảnh về cuộc sống

tương lai thôi thúc con người tích cực hoạt động để thực hiện nó nhằm

thỏa mãn nhu cầu. Mà "nhu cầu theo bản chất của nó luôn hướng tới

tương lai chứ không phải hướng về quá khứ" (5 - tr. 81). N guyện vọng

xuất hiện như là kết quả tương lai của hoạt động nó vạch ra phương hướng

cho hoạt động thôi thúc hoạt động của con người, nó chính là đối tượng

của nhu cầu.

Trong cuộc sống nguyện vọng con người có nhiều mức độ khác

nhau tùy thuộc vào mức độ ý thức của cá nhân, cá nhân càng ý thức đầy

đủ rõ ràng về hình ảnh tương lai mà hình ảnh này lai được xây dựng trên

cơ sở hiện thực thì khả năng thực hiện nguyện vọng càng lớn. N guyện

vọng có được thực hiện hay không còn phải có những điều kiện khách

quan và chủ quan nhất định. Để nguyện vọng được thực hiện con người

phải ý thức được đầy đủ những điều kiện này, đồng thời con người phải

tích cực hoạt động.

122

N guyện vọng nghề nghiệp là sự xác định vị trí xã hội mà cá nhân

mong muốn vươn tới trên cơ sở nhu cầu và hứng thú của mình. N guyện

vọng nghề nghiệp không chỉ liên quan với nhu cầu hưởng thụ của cá nhân

mà còn chịu sự chi phối của nhiều yếu tố. Ví dụ: Sự hiểu biết sâu sắc của

cá nhân về nội dung, về vai trò và ý nghĩa của nghề nghiệp, yêu cầu của

hoạt động nghề nghiệp đối với cá nhân, đối với xã hội. Mặt khác, sự hiểu

biết sâu sắc đầy đủ và chi tiết về thế giới lao động và đặc thù nghề nghiệp

tạo điều kiện giúp cho cá nhân đối chiếu, phân tích so sánh những tiêu

chuNn của xã hội, của nghề nghiệp với năng lực và nhu cầu hứng thú của

bản thân, từ đó hình thành nên nguyện vọng nghề nghiệp phù hợp. Mức

độ nguyện vọng nghề nghiệp của học sinh cao hay thấp còn phù thuộc vào

cả hoàn cảnh cụ thể khi lựa chọn nghề, dư luận xã hội về ngành nghề, sự

đãi ngộ về ngành nghề và trình độ phát triển trí tuệ của mỗi cá nhân.

3. Hứng thú nghề nghiệp

E. M. Chevlov cho rằng: "Hứng thú là động lực quan trọng nhất

trong việc nắm vững tri thức, mở rộng học vấn làm giàu nội dung của đời

sống tâm lý con người. Thiếu hứng thú, hoặc hứng thú mờ nhạt, cuộc sống

của con người sẽ trở nên ảm đạm và nghèo nàn. Đối với con người như

vậy thể hiện đặc trưng nhất ở họ là sự buồn chán (7 - tr. 206).

Hứng thú đối với nghề nghiệp thể hiện thái độ của con người đối

với một hoặc một số nghề xác định, biểu hiện thái độ của con người muốn

làm quen tìm hiểu những nghề đó, là động lực thúc đNy người ta chọn

nghề và là nguồn gốc cơ bản của lòng yêu nghề, niềm vui nghề nghiệp.

N . C. Krúpxkaia trong bài "Lựa chọn nghề" đã viết "chỉ khi nào

nghề nghiệp tạo cho nó tâm hồn, khi ở con người có hứng thú tới công

việc nó đang làm, khi nó bị cuồn hút vào công việc - Chỉ khi đó nó có thể

123

nâng cao tối đa xu hướng hoạt động của mình, không kể đến sự mệt mỏi"

(73 - tr. 381).

Hứng thú nghề nghiệp được biểu hiện trong ý thức về giá trị của

nghề và sự cuốn hút cảm xúc đối với người đó, được biểu hiện trong sự

say mê đối với quá trình lao động và học tập nhằm hoàn thiện, nâng cao

trình độ học vấn chung và tay nghề của mình. Bởi vậy việc phát triển

hứng thú nghề có ý nghĩa xã hội lớn lao (77 - tr. 60).

Hứng thú tới nghề này hay nghề khác được đặc trưng bởi sự hiểu

biết bản chất dấu hiệu của nghề, chỉ khi đó hứng thú của con người mới

trở nên kiên định. Chính vì vậy quá trình hình thành hứng thú nghề gắn

liền với việc tạo nên những điều kiện để học sinh làm quen với mặt bản

chất của nghề (đặc trưng lao động, nội dung lao động, điều kiện lao

động...).

Thành phần cơ bản của sự phát triển hứng thú là tính tích cực có ý

thức đối với nghề. Do đó nghiên cứu hứng thú nghề còn là kết quả của sự

hình thành nhân cách. Song hứng thú không phải lúc nào cũng phát triển

theo chiều hướng tốt. Không ít học sinh không đủ tình yêu lao động, nhiều

em còn cho rằng không cần thiết phải tập trung vào một hành động cụ thể,

không biết tiến hành công việc từ đầu tới cuối, thiếu hứng thú với nghề đã

chọn.

Hứng thú nghề nghiệp có tác dụng thúc đNy con người tìm tòi sáng

tạo trong lao động, đi sâu vào mọi hoạt động có liên quan tới nghề nghiệp

mà mình yêu thích. Hứng thú góp phần mở rộng tầm hiểu biết và tăng

cường hiệu suất hoạt động của con người. Hứng thú mang lại cho bản thân

họ những khoái cảm trong hoạt động, do vậy hứng thú gắn liền với biểu

hiện qua những xúc cảm và tình cảm của con người. Khi người ta hứng

124

thú và có tình yêu sẽ làm cho con người say sưa nhiệt tình trong công tác,

sáng tạo và thu được những kết quả tốt đẹp trong hoạt động nghề.

Sự lựa chọn nghề nghiệp là một trong những quyết định quan trọng

nhất của cuộc sống con người, do vậy nếu ở con người hình thành nên

những hứng thú tích cực trong hoạt động thì hứng thú sẽ trở thành động cơ

mạnh mẽ thúc đNy việc lựa chọn nghề nghiệp đúng đắn.

Tóm lại: Việc xây dựng một kế hoạch về tương lai được phát triển

trên cơ sở hứng thú sẽ có tác dụng tích cực trong quá trình hoạt động

chuNn bị cho nghề nghiệp cũng như trong hoạt động nghề sau này.

4. Động cơ chọn nghề

Trong đời sống của con người, mọi hành vi và hoạt động của họ đều

được quy định bởi những động cơ nhất định và chính các động cơ này đã

đem lại cho hoạt động của con người một ý nghĩa nhất định. Theo P. N .

Lêonchiev "Cái gì được phản ánh trong đầu con người, thúc đNy hoạt

động và hướng hoạt động vào việc thỏa mãn một nhu cầu nhất định thì gọi

là động cơ hoạt động ấy". (32 - tr. 126).

Động cơ chọn nghề của mỗi cá nhân là cái thúc đNy cá nhân, chi

phối mọi hoạt động của cá nhân vươn tới sự xác định cho mình một nghề

nghiệp nào đó. Trong chừng mực nhất định khi xác định được động cơ

chọn nghề của mỗi cá nhân, chúng ta có thể dự đoán trước chiều hướng

hoạt động của cá nhân trong nghề đó và hơn nữa có thể dự đoán được cả

hiệu quả trong hoạt động nghề của họ.

N . T. Calugin chia các loại động cơ chọn nghề như sau: (69 - tr.

155).

125

- Theo bề ngoài có thể chia động cơ chọn nghề thành 6 nhóm sau:

1) Động cơ chung; 2) Sự lãng mạn nghề nghiệp; 3) Động cơ có đặc tính

nhận thức; 4) Động cơ nhấn mạnh giá trị xã hội của nghề nghiệp: 5) Dựa

vào gương sáng; 6) Lựa chọn không có động cơ.

- Theo đặc tính tất cả các động cơ có thể phân chia thành 4 nhóm:

1) Động cơ mà sự hợp lý của lựa chọn được chứng minh một cách rõ ràng

và có bằng chứng của xu hướng hoạt động lao động đó; 2) Động cơ không

rõ ràng, luận chứng không đầy đủ; 3) Động cơ không tin tưởng, thiếu luận

chứng; 4) Hoàn toàn không có động cơ được luận chứng.

Sự lựa chọn nghề của học sinh bao giờ cũng được một hệ thống

động cơ nhất định thúc đNy. N hững động cơ này thường bắt nguồn từ

những nhu cầu, hứng thú riêng của mỗi người, sự lựa chọn nghề nghiệp

của mỗi cá nhân có thể xuất phát từ những động cơ bên trong có quan hệ

trực tiếp với nội dung và quá trình thực hiện hoạt động nghề nghiệp. Đông

cơ bên trong có vai trò quan trọng thúc đNy con người vươn lên những

mục tiêu nhất định để thỏa mãn tâm lý đối với hoạt động nghề nghiệp. N ó

là tiền đề cơ bản cho một hoạt động có mục đích giúp cho cá nhân sử dụng

có hiệu quả những năng lực và kinh nghiệm của mình để hoàn thành tốt

hoạt động trong lĩnh vực nghề nghiệp đã chọn. N hững động cơ bên trong

có thể là trình độ kiến thức khoa học kỹ thuật của nghề đó, năng lực, sở

trường về nghề đó, việc hiểu được ý nghĩa xã hội, giá trị xã hội của nghề.

Mặt khác, việc lựa chọn nghề nghiệp của thanh niên cũng có thể xuất phát

từ động cơ bên ngoài đó là những tác động khách quan đến cá nhân trong

những tình huống cụ thể. N hững động cơ bên ngoài thường tạo ra sự lựa

chọn nghề nghiệp một cách thụ động và chỉ góp phần nhất định trong việc

thúc đNy con người hoạt động. N hững động cơ bên ngoài đó là chọn nghề

vì được gần nhà, được ở thành phố, do lời khuyên gia đình, bạn bè... Tuy

126

nhiên, việc kết hợp hài hòa giữa các loại động cơ là cần thiết, nó sẽ mang

lại những kết quả nhất định trong hoạt động nghề nghiệp của cá nhân. Vì

thế việc xác định được động cơ chọn nghề của thanh niên học sinh và giúp

cho họ có được những động cơ chọn nghề đúng đắn là một nhiệm vụ khá

quan trọng trong công tác hướng nghiệp của nhà trường PTTH.

Động cơ bên ngoài: Đó là những tác động khách quan đến các em

trong những tình huống cụ thể, những động cơ này thường tạo ra sự lựa

chọn nghề nghiệp một cách thụ động nhưng nó cũng thúc đNy con người

hoạt động. N hững động cơ bên ngoài của việc lựa chọn có thể là: Do học

nghề đó dễ kiếm việc ở thành phố, nghề đó có điều kiện nâng cao trình độ

tri thức, do điểm chuẩn vào trường thấp, do nghề đó được xã hội đánh giá

cao, do học nghề đó sẽ tìm được việc làm dễ hơn, do nghề đó sau này dễ

kiếm tiền …

Động cơ bên trong: thúc đNy sự lựa chọn nghề nghiệp của học sinh

là rất quan trọng, bởi nó quan hệ trực tiếp với nội dung, với quá trình hoạt

động nghề nghiệp, nó thúc đNy con người vươn tới đạt những mục tiêu

nhất định, thoả mãn nhu cầu đòi hỏi bên trong của mỗi cá nhân, tạo ra

được tâm lý sẵn sàng trong hoạt động nghề nghiệp. N ó giúp con người

hoạt động có mục đích và xử lý có hiệu quả những năng lực và kinh

nghiệm của mình vào trong hoạt động nghề nghiệp. N hững động cơ bên

trong ấy có thể là: hiểu được ý nghĩa xã hội của nghề, chuẩn bị năng lực

kiến thức và tích luỹ kinh nghiệm liên quan đến nghề, có sự chuẩn bị tốt

cho nghề nghiệp tương lai trên cơ sở hiểu được giá trị của nghề, do bản

thân có hứng thú với nghề, do bản thân yêu nghề. Để mang lại kết quả tốt

trong việc lựa chọn nghề cũng như trong hoạt động nghề nghiệp, thì việc

kết hợp hài hoà giữa các động cơ là điều rất cần thiết và việc xác định

động cơ chọn nghề ở mỗi cá nhân có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc

127

hình thành và phát triển nhân cách cũng như việc quyết định lựa chọn con

đường mà mỗi cá nhân đi.

5. Tính cách và nghề nghiệp

Trước những tác động của thế giới khách quan, bao giờ mỗi cá nhân

cũng có những hành vi ứng xử thể hiện thái độ riêng của anh ta đối với

những tác động đó. Trong trường hợp sự phản ứng của cá nhân mang tính

nhất quán, tương đối ổn định và bền vững với hệ thống thái độ và hành vi

tương ứng, đặc trưng cho cá nhân ở nhiều khí cạnh được gọi là nét tính

cách. Với mỗi cá nhân có nhiều nét tính cách khác nhau, và những nét tính

cách này được tổ hợp với nhau theo 1 kiểu đặc biệt được gọi là tính cách.

Tính cách là một thuộc tính tâm lý phức hợp của cá nhân, bao gồm nhiều

thuộc tính tâm lý riêng biệt của cá nhân đó được kết hợp lại với nhau một

cách riêng biệt, biểu hiện hệ thống thái độ của nó với hiện thực và được

thể hiện trong hệ thống hành vi, cử chỉ, cách nói năng tương ứng.

Theo John Holland, ông chỉ ra rằng có mối liên hệ giữa tính cách con

người và nghề nghiệp. Một mặt con người có xu hướng “N gưu tầm ngưu,

mã tầm mã” (hay còn gọi là tâm lý bầy đàn). Điều này được lý giải ra có

nghĩa là, con người có xu hướng kết thân với những người có cùng tính

cách với họ.Và điều này cũng tác động lên lựa chọn nghề nghiệp của mỗi

người. Họ sẽ chọn những công việc ở những nơi mà họ cảm thấy xung

quanh mình là những người giống mình. Mặt khác mỗi một loại nghề

nghiệp đều có nội dung hoạt động mang tính đặc thù và không phải bất cứ

ai cũng có thể đáp ứng được nếu không có những nét tính cách, phNm chất

tâm lý phù hợp. Ví dụ đối với nghề marketing cần những người có nét tính

cách nhanh nhẹn, hoạt bát, nhiệt tình, năng động…Còn đối với nghề thủ

thư lại cần những người cNn thận, bình tĩnh, chu đáo, biết kiềm chế…

128

Theo lý thuyết của J.Holland, hầu như ai cũng có thể xếp vào một

trong sáu kiểu tính cách sau trong xã hội:

N gười thực tế (Realistic), N gười tìm tòi nghiên cứu (Investigative),

N gười có tính nghệ sỹ (artist), N gười xã hội(social), N gười Lãnh

đạo(enterprising), N gười Lề lối (conventional).

Người Thực tế (Realistic)

N ếu ngày còn bé, sở thích của bạn là những công việc tay chân hay

hoàn thành các công việc cụ thể tỉ mỉ như dọn dẹp nhà cửa, sửa chữa cái

này cái kia…thì có lẽ bạn là kiểu người thực tế. N gười thực tế luôn muốn

nhìn thấy tận mắt kết quả công việc của mình, họ yêu thích những công

việc tương đối nặng nhọc, phải di chuyển nhiều và thích thú khi được làm

việc ở ngoài trời.

Người tìm tòi nghiên cứu (Investigative)

Đây là kiểu người luôn tìm hiểu lý do, tìm hiểu những gì diễn ra

đằng sau sự việc, hiện tượng. N hững người này luôn đặt câu hỏi “Mọi

việc diễn ra như thế nào nhỉ?”. Họ cũng thích giải quyết những vấn đề

cụ thể, nhưng không phải theo cách của “người thực tế” mà bằng cách

suy nghĩ phân tích trong đầu mình.

Người nghệ sĩ (artist)

Bản thân từ “nghệ sĩ” đã gợi cho người ta nghĩ đến nghệ thuật, tuy

nhiên đối với kiểu người nghệ sĩ thì không chỉ có thế. Đó là những người

rất nhạy cảm và dễ xúc động, họ hành động và quyết định dựa vào trực

giác nhiều hơn là phán đoán lý tính, nghĩa là chủ yếu dựa vào những gì họ

cảm thấy. Đó cũng có thể là những người có tính cách rất độc đáo.

Một điểm đặc trưng của kiểu người này là sự phong phú: N gười ở

tuýp nghệ sĩ rất ưa thích hoạt động phong phú và thay đổi muôn hình

muôn vẻ. Họ luôn tìm cách để tự bộc lộ mình - vẽ tranh, cắt dán, hát

hò…Song họ cũng thích làm việc theo nhịp điệu của chính họ và do họ tự

129

đặt ra. Tất cả những yếu tố này chỉ ra rằng người nghệ sĩ là một nguồn

sáng tạo vô tận.

Người xã hội (social)

N hững người trong nhóm này ưa thích các mối quan hệ xã hội,

ngày bé họ thích được các bạn bè bao quanh. N hạy bén trước cảm xúc của

người xung quanh, lúc nào họ cũng muốn tìm cách giúp đỡ và làm người

khác vui. N goài ra họ có thể trở thành người lắng nghe tuyệt vời hay

người cung cấp thông tin, chăm sóc, chỉ dẫn, tư vấn, hay đơn giản là

người “warm up” không khí của một buổi tiệc.

Người Lãnh đạo(enterprising)

N hững người thuộc nhóm này có tố chất của một nhà lãnh đạo

bẩm sinh! Họ luôn là người đưa ra quyết định và định hướng cho cả

nhóm. Họ thích bộc lộ ý tưởng và đưa ra ý kiến giải quyết vấn đề. Họ luôn

tràn đầy nhiệt huyết và thích những công việc có tính thử thách. Bên cạnh

đó, đây cũng là những người rất quan tâm đến các yếu tố hình thức (đầu

tóc, quần áo, phương tiện đi lại …).

Người Lề lối (conventional)

Bạn là một người cNn thận, chu đáo, thích công việc lặp đi lặp lại.

Bạn có khả năng tổ chức, sắp xếp và làm việc có phương pháp cũng như

quy tắc nhất định? Bạn thích những thứ rõ ràng, cụ thể, có thể dự báo

trước? Vậy thì không nghi ngờ gì nữa, bạn có tính cách của một người

thuộc tuýp lề lối.

Và 6 kiểu tính cách sẽ phù hợp với 6 kiểu môi trường công việc, cụ

thể

Môi trường thực tế (Realistic)

Môi trường nghiên cứu (Investigative)

Môi trường sáng tạo (artist)

Môi trường xã hội(social)

130

Môi trường Lãnh đạo(enterprising)

Môi trường Tập quán (conventional).

Môi trường thực tế (Realistic)

N hững người có tính cách thực tế “chiếm lĩnh” (chiếm đa số) trong

môi trường này. Trong môi trường làm việc này thường những người có

tính cách thự tế chiếm số đông hơn những kiểu tính cách khác. Ví dụ tại

một công trường thì sẽ có nhiều người Thực tế hơn hay là những người Xã

hội hay N ghệ Sỹ.

N hững người thực tế hay môi trường “ Thực tế”. Họ sẽ đánh giá cao

những người có tính cách thực tế và những việc mang tính chất kỹ thuật -

những người thích làm việc với công cụ, máy móc hay chăm vật nuôi…

N hững nghề nghiệp sau đây thuộc về môi trường Thực tế:

N ông dân

Cảnh sát

N gười làm rừng

Kỹ sư máy bay ( flight engineer)

Thợ điện

Lính cứu hoả

Phi công

Thợ mộc

Thợ máy

Kỹ sư đầu máy

Lái xe tải

Thợ sửa

khoá

2 môi trường làm việc rất gần với môi trường Thực tế là môi trường

Tập quán và môi trường N ghiên cứu. Môi trường Xã hội là môi trường

khác biệt nhất với kiểu môi trường Thực tế.

Môi trường nghiên cứu (Investigative)

N hững người có tính cách N ghiên cứu chiếm lĩnh môi trường

N ghiên cứu. Trong môi trường làm việc này thường những người có kiểu

tính cách N ghiên cứu chiếm số đông hơn những kiểu tính cách khác. Ví

dụ: N hững phòng thí nghiệm khoa học sẽ có nhiều người có tính cách

nghiên cứu hơn những kiểu tính cách khác.

N hững người nghiên cứu tạo ra môi trường N ghiên cứu. Tính cách

đặc thù của những người phù hợp với môi trường này là cNn trọng, khoa

131

học và trí tuệ - những người có kỹ năng rất tốt trong việc giải quyết công

việc khoa học và toán học.

N hững nghề nghiệp thuộc nhóm N ghiên cứu:

N hà hóa học

N hà toán học

N hà khí tượng học

N hà nghiên cứu sinh vật học Bác sĩ nha khoa N hà trị liệu

Bác sĩ thú y

Kiến trúc sư

Dược sĩ

Kỹ sư chế tạo máy

Giám định viên Kỹ sư điện máy

Hai môi trường gần nhất với môi trường nghiên cứu là môi trường

Thực tế và N ghệ sỹ. Môi trường Lãnh đạo là môi trường khác biệt nhất

với môi trường N ghiên cứu.

Môi trường làm việc Nghệ Sỹ.

N hững người chiếm tính cách nghệ sỹ sẽ chiếm đa số trong môi

trường N ghệ sỹ. Trong môi trường làm việc này thường những người có

tính cách N ghệ sỹ chiếm số đông hơn những kiểu tính cách khác. Ví dụ,

trong một nhóm nhạc sỹ, sẽ có nhiều người thuộc nhóm nghệ sỹ, hơn là

người thuộc nhóm Tập quán.

N hững người N ghệ sỹ sẽ tạo ra môi trường N ghệ sỹ. N hững phNm

chất cần có của người thuộc môi trường này: Khả năng biểu cảm, độc đáo

và độc lập - những người này có khả năng trong những công việc sáng tạo

như: viết truyện, kịch, nghề thủ công, nhạc hay nghệ thuật.

N hững nghề nghiệp thuộc nhóm này:

Vũ công

Biên tập sách

Giáo viên mỹ thuật

Diễn viên kịch

Thiết kế thời trang

Diễn viên

Trang trí, thiết kế

DJ (điều chỉnh âm thanh)

N hạc sỹ

N hà soạn nhạc

Môi trường Xã hội

N hững người có kiểu tính cách Xã hội sẽ chiếm đa số trong môi

trường Xã hội. Trong môi trường làm việc này thường những người có

132

tính cách Xã hội chiếm số đông hơn những kiểu tính cách khác. N hững

tính cách của môi trường này được coi trọng là: Tốt bụng, thân thiện và

đáng tin cậy - những người làm tốt công việc như dạy học, tư vấn, y tá,

cung cấp thông tin, và giải quyết các vấn đề xã hội .

N hững nghề nghiệp thuộc nhóm này:

Tư vấn

N gười phát ngôn

Y tá

N hà hoạt động xã hội

Vật lý trị liệu

N hân viên nha khoa

Giáo viên

Thủ thư

Huấn luyện viên thể thao

Môi trường gần nhất: N ghệ sỹ và Lãnh đạo

Môi trường khác nhất: Thực tế

Môi trường Lãnh đạo

N hững người có tính cách Lãnh đạo sẽ chiếm đa số trong môi

trường Lãnh đạo. Trong môi trường làm việc này thường những người có

tính cách Lãnh đạo chiếm số đông hơn những kiểu tính cách khác. N hững

tính cách của môi trường này được coi trọng là: năng động, tham vọng và

thân thiện - những người này phát huy khả năng nhất trong chính trị, có tài

dẫn dắt và thể hiện ý tưởng.

N hững nghề nghiệp thuộc nhóm này:

N hà đấu giá; N hân viên bán hàng; N hân viên đại lý; N gười dẫn

chương trình; ThNm phán; Luật sư; Quản lý; Quản lý bán hàng; Chủ nhà

băng; Phát thanh viên truyền hình; Giám sát bán hàng; Giám đốc trại

giam; Quản lý nhà hàng; Đại lý Bất động sản; Hiệu trưởng.

Môi trường Tập quán

N hững người có tính cách Lề lối sẽ chiếm lĩnh môi trường Tập

quán. Trong môi trường làm việc này thường những người có kiểu tính

cách Tập quán chiếm số đông hơn những kiểu tính cách khác.

133

N hững tính cách của môi trường làm việc này coi trọng là : biết tổ

chức sắp xếp, rất giỏi lên kế hoạch- làm tốt các công việc ghi chép số liệu

trong hệ thống hay trật tự.

N hững nghề nghiệp thuộc nhóm này:

Kế toán

Thư ký

N hân viên bưu điện

Kiểm soát hàng dệt may N gười tính giờ

N hân viên nhà sách

N hân viên nhà băng

N hân viên đánh máy

Vận chuyển thư

Bên cạch cách tiếp cận của Hollan, một hướng tiếp cận khác khi

nghiên cứu về mối quan hệ giữa tính cách, cá tính của con người với nghề

nghiệp, trong đó người ta chia ra hai kiểu tính cách, gồm:

Kiểu người hướng ngoại: Luôn có khuynh hướng tiếp cận với thế

giới bên ngoài, muốn khám phá những sự kiện đang diễn ra xung quanh;

tích cực, năng động, có xu hướng thích mạo hiểm; thường công khai bày

tỏ ý kiến của mình; thích tiếp xúc, dễ làm quen và cũng dễ chia tay với

mọi người; thích trao đổi quan điểm của mình với những người xung

quanh; làm việc tốt trong môi trường tập thể.

Kiểu người hướng nội: Có khuynh hướng thu hẹp trong thế giới nội

tâm riêng của mình, ít có ấn tượng trước các yếu tố bên ngoài; thường gặp

khó khăn khi tạo dựng những mối quan hệ mới, nên thường không có

nhiều bạn bè, thích yên tĩnh, cố gắng bảo vệ mình trước tác động của

những thông tin mới, có bề ngoài trầm tĩnh, thường ít nói; không thích

những bất ngờ; làm việc tốt trong môi trường có một mình.

Tuy nhiên, qua những tiêu chí ban đầu trên, không nên nghĩ rằng

người hướng ngoại tốt hơn người hướng nội. N hững người hướng ngoại -

chính từ những tính cách mạnh mẽ của mình - cũng có những điểm yếu

riêng của họ: đó là tính cách dễ bị kích động, hời hợt trong tình cảm,

thường ôm đồm, bao biện… N hững người hướng nội cũng có các đặc

điểm như kiên định, khả năng tư duy sâu, có tình cảm và suy nghĩ sâu sắc.

134

Con người cũng khác nhau ở mức độ kích thích thần kinh

(neurotism) - một phNm chất xác định độ bền vững tình cảm của họ.

N gười có mức kích thích thần kinh cao thường dễ nổi nóng, ghen tức, rất

dễ nhạy cảm, làm quen với hoàn cảnh mới khó khăn. N gười có mức kích

thích thần kinh thấp thường có tính trầm tĩnh, ổn định, có lòng tự trọng

cao và bình tĩnh trước các tình huống gây stress. Tuy nhiên, mỗi kiểu

“neurotism” này cũng có những điểm mạnh và yếu riêng. N gười có mức

kích thích cao thông thường có tính nhạy cảm, tốt bụng, dễ đồng cảm.

Con người họ có thể so sánh như một cây vĩ cầm: chỉ cần chạm nhẹ có thể

phát ra những âm thanh du dương. Còn người có mức kích thích thấp thì

trong nhiều trường hợp được coi là “có da mặt dày”. Họ gợi nhớ đến hình

ảnh cái trống: không cảm nhận được những lời gợi ý hay nói kháy, mà cần

phải nói thẳng “vào trán” họ. N hưng những người như vậy lại có khả năng

làm việc cao, có thể đứng vững trong bất cứ tình huống nào.

Kết hợp loại cá tính (hướng nội, hướng ngoại) và mức độ kích thích

thần kinh, bạn sẽ chọn ra được cho mình một nghề phù hợp:

1. Nếu là người hướng nội và có mức kích thích thần kinh cao, bạn

không nên chọn những nghề có liên quan đến những tiếp xúc thường

xuyên và lâu dài với mọi người như kinh doanh, quản lý, sư phạm, bán

hàng… Hãy chọn vị trí đằng sau chiếc bàn viết hay những nơi làm việc

theo tính trực quan, ví như nghiên cứu, sáng tạo, thiết kế, tạo mẫu….

2. Nếu là người hướng ngoại và có mức kích thích thần kinh cao, sẽ

không thỏa đáng nếu bạn chọn các nghề liên quan đến điều khiển như phi

công, tài xế, điều phối viên… Khi đó bạn sẽ buồn bực vì ít được giao tiếp

với mọi người và dễ gây ra những sai lầm, hỏng hóc. Bạn cũng không nên

chọn những nghề liên quan đến sản xuất dây chuyền vốn mang tính đơn

điệu.

135

3. Nếu là người hướng nội và mức kích thích thần kinh thấp, bạn

nên chọn nghề liên quan đến điều khiển nhưng tránh những công việc cần

tiếp xúc với nhiều người (như lãnh đạo, quản lý, sư phạm, phóng viên,

hoạt động xã hội…)

4. Nếu là người hướng ngoại và mức kích thích thần kinh thấp, thì

những vai trò như quản lý, lãnh đạo, sư phạm, thương gia… rất lý tưởng

với bạn. Trong những lĩnh vực yêu cầu mức độ giao tiếp cao với mọi

người, bạn sẽ luôn đạt được thành tích tốt.

Dù ở bất kỳ cương vị nào và có tính cách gì, bạn chỉ cần nhớ một số

tiêu chí sau: đừng nên vội vàng, cũng đừng nên kìm hãm bản thân mình;

tìm cách giảm trạng thái căng thẳng bên trong; hãy nói chậm và không

nên cao giọng, không nên hồi hộp trước khi sự kiện nào đó xảy ra; hãy rèn

luyện sự tự tin của bản thân; luôn tự đánh giá mình từ vị thế của những

người xung quanh, luôn cố gắng kiểm soát được hành vi của mình.

6. Khí chất và nghề nghiệp

Khí chất là thuộc tính tâm lý phức hợp của cá nhân, biểu hiện

cường độ, tốc độ và nhịp độ của các hoạt động tâm lý, thể hiện sắc thái

của hành vi, cử chỉ, các nói năng tương ứng của cá nhân. N hư vậy, khí

chất nói lên hoạt động tâm lý của cá nhân là mạnh hay là yếu, nhanh hay

chậm, bình thường hay thất thường…

Khí chất có nguồn gốc từ kiểu hoạt động thần kinh cấp cao. Theo

Palốp, con người có 4 kiểu hoạt động thần kinh cơ bản và tương ứng với

nó là 4 kiểu khí chất gồm khí chất ưu tư (tương ứng với kiểu hoạt động

thần kinh yếu (ức chế chiếm ưu thế)); khí chất bình thản (tương ứng với

kiểu hoạt động thần kinh mạnh, cân bằng, không linh hoạt); khí chất nóng

nảy (kiểu hoạt động thần kinh mạnh, không cân bằng (hưng phấn chiếm

ưu thế); khí chất hăng hái (kiểu hoạt động thần kinh mạnh, cân bằng, linh

136

hoạt). Tương ứng với 4 kiểu khí chất là hệ thống hành vi tương ứng thể

hiện thông qua cường độ, tốc độ, nhịp độ của hành vi trong quá trình hoạt

động. Do đó, với mỗi cá nhân khi lựa chọn nghề cần lựa chọn các nghề

với các dạng lao động phù hợp với đặc trưng của khí chất, điều này sẽ

giúp cho anh ta thành công hơn trong công việc, giảm thiểu những rủi ro

có thể gặp phải trong quá trình lao động.

Chúng ta cùng nghiên cứu mối quan hệ giữa kiểu khí chất và loại

nghề phù hợp.

6.1. Khí chất ưu tư

Cá nhân thuộc vào kiểu khí chất này nếu có chỉ số cao về tính

hướng nội và tính không ổn định của thần kinh. Một vài đặc điểm về tính

cách:

- Ý nghĩ và cảm xúc tập trung nhiều vào nội tâm, ít quan tâm đến

xung quanh và thiên về phân tích những tâm trạng của bản thân hơn là của

người khác.

- Là người rất dễ bi quan, hay lo âu. N hiều khi rất khắt khe với bản

thân và với những người xung quanh.

- Là người sống khá dè dặt vì vậy khó hòa đồng với mọi người.

- Thao tác hơi chậm, đôi khi phản ứng một cách khó khăn vụng về,

dễ có cảm giác mệt mỏi.

- Hay bị lúng túng trong việc ứng xử với các cá nhân khác trong

điều kiện và hoàn cảnh mới.

137

* Kiểu khí chất này sẽ phù hợp với các loại công việc sau: nghiên

cứu, thủ thư, công việc có sự lặp đi lặp lại trong các nhà máy và văn

phòng hoặc công việc về sáng tạo trong nghệ thuật và quảng cáo.

6.2.Khí chất bình thản

N gười có kiểu khí chất này có chỉ số cao về tính hướng nội và tính

ổn định của thần kinh. Một vài đặc điểm về tính cách.

- Là một người trầm tính,luôn có cái nhìn chiếu sâu về người khác.

- là người khá sâu sắc về tình cảm, dễ đồng cảm với mọi người (tuy

nhiên không dễ dàng rung cảm ngay trước những biến cố trong đời sống),

là người rất đáng tin, mọi người hay tâm sự với bạn.

- Trong hành động không vội vàng hấp tấp, có căn cứ lý luận, kiên

trì, làm đến cùng theo mục đích.

- Là người ưa sự ngăn nắp,gọn gàng.

* Công việc thích hợp: làm nghiên cứu, thủ thư, nhân viên văn

phòng, luật sư, quản lí ngân hàng, kế toán.

6.3. Khí chất nóng nảy

Là người có chỉ số cao về tính hướng ngoại và tính không ổn định

của thần kinh. Một vài đặc điểm về tính cách:

Là người dễ bị kích động, không kiềm chế được bản thân (dễ có

phản ứng gay gắt khi không đồng ý về một vấn đề nào đó)

- Các trạng thái tâm lý (tâm trạng )diễn ra nhanh với cường độ

mạnh nhưng cũng kết thúc nhanh chóng.

138

- Dễ đồng cảm, dễ thiết lập các mối quan hệ với mọi người nhưng

khó có chiều sâu trong các mối quan hệ. Dễ làm mất lòng người khác vì

không lắng nghe họ nói. Rất dễ bị tự ái.

- Sống lạc quan và khá chủ động.

* Công việc phù hợp: người hướng ngoại sẽ làm việc rất tốt trong

các ngành dịch vụ như hướng dẫn viên du lịch, nhân viên bán hàng. Bạn

cũng có thể làm tốt ở một số công việc mang tính sáng tạo về nghệ thuật

hoặc quảng cáo.

6.4. Khí chất hăng hái

Là người có chỉ số cao về tính hướng ngoại và tính ổn định của thần

kinh. Một vài đặc điểm về tính cách.

- Là người rất dễ hòa đồng với mọi người. N ói nhiều và hay thổ lộ

cảm xúc của mình với người xung quanh. Mặt khác cũng là người dễ cảm

thông.

- Luôn nhìn cuộc sống rất sống động và vui tươi.

- Là người thẳng thắn kiên quyết, nói và làm đi đôi với nhau. Có

khả năng lãnh đạo.

* Công việc phù hợp: thích hợp với một số công việc: hướng dẫn

viên, nhân viên bán hàng, cảnh sát, phi công, nhân viên marketing, hoặc

các lĩnh vực về truyền thông.

7. Năng lực và thiên hướng nghề

Trong Tâm lý học, năng lực là một trong những vấn đề được quan

tâm nghiên cứu bởi nó có ý nghĩa thực tiễn và lý luận to lớn bởi "sự phát

139