Thách thức về chính sách phát triển bền vững trong thực thi hiệp định FTA thế hệ mới

THÁCH THỨC VỀ CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

TRONG THỰC THI HIỆP ĐỊNH FTA THẾ HỆ MỚI

Formatted: 1., Left, Indent: First

line: 0 cm, Space Before: 0 pt,

After: 0 pt, Line spacing: single

Nguyễn Thị Bảo Hà

Formatted: 2, Left, Indent: First

line: 0 cm, Space Before: 0 pt,

After: 0 pt, Line spacing: single

ĐẶT VẤN ĐỀ

Toàn cầu hóa, tự do ó t ại đ à xu ớng phát triển, hội nh p

chung của thế giớ . Tí đến nay, Việt N đã t ết 14 Hiệp ớ FTA đã

có kiệu lự và đ tr ển khai nhiều Hiệp ớc FTA mớ , đây không chỉ à động lực

quan trọ t ú đẩy nền kinh tế thế giới phát triển trong thế kỷ XXI mà còn là xu

ớng tất yếu của quá trình t p trung, chuyên môn hóa sản xuất và phân công lao

động quốc tế. Trong bối cả đó, ê ết t ạ đ tầng nấc thông qua các

Hiệp đị T ại tự do (FTA) so p và đ p ày à đ ợc các

ớ t ú đẩy mạnh mẽ, thu hút sự quan tâm và tham gia của nhiều quốc gia, trong

đó ó V ệt Nam. Những hiệp đị đ p t ế hệ mớ H ệp đị Đối tác

kinh tế chiế ợ xuyê T á B D (TPP), H ệp đị Đối tác kinh tế toàn

diện khu vực (RCEP) hoặ á FTA so p à V ệt N đ đà p á với

á ớc hứa hẹ đe ại nhiều ộ t à ô , ũ đ t ềm ẩn nhiều

thách thứ đối với nền kinh tế - xã hộ , tro đó ó vấ đề hệ thống pháp lu t

đ ợc kiệ toà để t t í vớ á quy định chuẩn quốc tế. Một vấ đề cấp thiết

đặt ra là làm thế ào để t n dụng và tranh thủ các thờ do FTA ại. Mặt

khác, cần nh n diện nhữ ó ă , t á t ứ bản mang tính chiế ợc trong

quá tr đà p á , ết và thực hiện cá FTA ày, đặc biệt là việc hoàn thiện thể

chế, hệ thống chính sách pháp lu t phù hợp với các cam kết quốc tế; những khó

ă tro v ệ â o ă ực cạnh tranh của nền kinh tế, ă ực quả vĩ

ô tro ớ … và ững vấ đề khác mà hầu hết các nền kinh tế đ p át tr ển

gặp phải.

NỘI DUNG

Formatted: Font: 13 pt, Bold

Formatted: Normal, Indent: First

line: 1 cm, Space Before: 0 pt,

After: 0 pt, Line spacing: 1,5 lines,

No bullets or numbering, Tab

stops: 1,75 cm, Left

1. 1. Tổng quan về các hiệp ƣớc t ƣơn mại tự do (FTA) mà Việt Nam

tham gia và hiệp địn t ƣơn mại tự do th hệ mới.

25

C o đến hiện tại, Việt N đã t ết tổng cộng 13 hiệp ớ t

mại tự do FTA. Đầu nhữ ă 90 ủa thế kỷ XX, Việt N đã từ b ớc tiếp c n

với các hiệp đị t ại tự do FTA. Mở đầu o đoạn này là Hiệp định

t ại tự do củ á ớ Đô Á (AFTA) đ ợc ký kết vào ngày 28

t á 01 ă 1992 ó ệu lự vào ă 1993 tớ ă 1996 V ệt Nam mới

tham gia chính thứ 1. Đây à động lự để Việt Nam tham gia vào các hiệp định kinh

tế á , úp ớ t tă ờng hợp tá t ại với nhiều ớc, mở rộng thị

tr ờ u đã , tă ờng cạnh tranh với các doanh nghiệp tro ớ để các doanh

nghiệp tro ớ tă ờ đầu t vào ải tiến sản xuất nhằm nâng cao chất

ợng sản phẩ và t u út đầu t từ các t p đoà tế oà ớc.

N ày 29 t á 11 ă 2004 H ệp định khu vực m u dịch tự do ASEAN và

Trung Quốc ký kết với tên viết tắt là (ACFTA). Với hiệp định này Việt N tă

ờng hợp tác kinh tế chặt chẽ ữ ớc ta với Trung Quốc và giữa ASEAN

với Trung Quốc, hiệp đị ày đ ợc ký kết nhằm giảm thiểu rào cả t ại

củ á ớc ASEAN với Trung Quố tro đó ớc ta đ ợ ởng lợi từ hiệp

định này vì Việt Nam có tỉ lệ xuất khẩu các mặt hàng nông nghiệp, may mặc sang

Trung Quố à đầu. tuy nhiên Hiệp định ACFTA v n còn nhiều hạn chế, các

b ớc ASEAN không t n dụng hết nhữ u đã à ệp định này mang lại.

Ngay sau hai hiệp đị t ại này Việt N đã t với nhiều các

hiệp đị á : Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện ASEAN và Nhật Bản

(ATFTA) ký kết ă 2008; Hiệp định đối tác kinh tế Việt Nam và Nhật Bản

(VJFTA) ký kết vào ă 2009; Hiệp định thương mại tự do ASEAN và Ấn Độ

(AIFTA) ký kết ă 2010 …, và đá ú à ă 2020 V ệt N đã ết

hiệp đị t ại tự do Việt Nam với Liên minh Châu âu EU viết tắt là

(EVFTA) việc ký kết hiệp đị ày đã ở ra nhiều ội cho Việt Nam, Việt Nam

có thể tiếp t n với một thị tr ờng tiề ă với dân số 500 tr ệu ời. Việc

phê chuẩn EVFTA sẽ gử đ t ô đ ệp quan trọng về quyết tâm của Việt Nam

tro t ú đẩy liên kết kinh tế và ủng hộ hệ thố t ạ đ p dựa trên

lu t lệ trong bối cảnh chủ ĩ t ại diễn biến phức tạp2.

26

Có thể thấy rằng, sau khi thông qua FTA kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam

trong thờ qu tă tr ởng liên tục và trở t à ớc xuất khẩu lớ đứng thứ

22 của thế giới. Cùng với việc tham gia WTO, việc thự t á FTA đã óp p ần

t ú đ y JDP của Việt N tă tr ởng một á đá ể. Việ t FTA đã

giúp Việt N đẩy mạnh phát triển các ngành dịch vụ, thu hẹp ngành sản xuất nông

nghiệp truyền thống củ ớc ta.

Khái niệm Hiệp đị T ng mại tự do thế hệ mớ đ ợc mở rộ và ó

khả ă tá độ đến thể chế với phạm vi lớ á FTA truyền thống (bao gồm

cả á ĩ vự p t ạ ô tr ờ , o động, doanh nghiệp à ớc,

mua sắm chính phủ…), ứ độ sâu với các cam kết về thuế của cả ĩ vực

hàng hóa, dịch vụ và yêu cầu thự t o . H ệp đị đối tác kinh tế chiế ợc

xuyê T á B D (TPP) à V ệt Nam hiệ đ t đà p á à ột

FTA thế hệ mớ đ ển hình với những cam kết sâu rộng và lộ trình tự do hóa nhanh

ững nội dung Việt N đã ết tro WTO. TPP đ ều chỉnh cả những

nội dung không trực tiếp tí t ạ ó ê qu á t ếp đến

t ạ quyền củ ờ o động, các tổ chức xã hội dân sự, o động -

ô đoà , ô tr ờ … với yêu cầu minh bạ o, ế giải quyết tranh chấp

chặt chẽ, ế thực thi và xử phạt nghiêm ngặt. K u đà p á ủa TPP gồm 30

b o ồ á ĩ vự : t ạ à ó , đầu t , u sắm chính phủ,

chính sách cạnh tranh và doanh nghiệp à ớ , o độ và ô đoà , ô

tr ờ , t ạ đ ện tử và viễn thông, sở hữu trí tuệ và các vấ đề về pháp lý và

thể chế. Việc tham gia Hiệp đị đối tác kinh tế chiế ợ xuyê T á B D

(TPP) có nhữ tá động tích cực và bao gồm cả những thách thức cho nền kinh tế

Việt N và á ớc thành viên.

Thu t ngữ “H ệp đị t ại tự do (FTA) thế hệ mớ ” đ ợc sử dụ để

chỉ các FTA với những cam kết sâu rộng và toàn diện, bao hàm những cam kết về

tự do t ại hàng hóa và dịch vụ á “FTA truyền thố ”; ứ độ cam

kết sâu nhất (cắt giảm thuế gầ về 0%, có thể có lộ tr ); ó ế thực thi

chặt chẽ và t ế, nó bao hàm cả nhữ ĩ vự đ ợ o à “p truyền thố ”

27

: L o độ , ô tr ờng, doanh nghiệp à ớc, mua sắm chính phủ, minh bạch

ó , ế giải quyết tranh chấp về đầu t …

Việt Nam hiệ y đã t ột số FTA thế hệ mớ , tro đó ổi b t là

Hiệp đị Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyê T á B D (CPTPP) và H ệp

đị t ại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) – EVFTA. Hiệp

đị EVFTA đ ợ ví o đ ờng cao tố ớng Tây, kết nối Việt Nam với một

không gian thị tr ờng rộng lớn và có tiề ă à đầu thế giớ , để doanh

nghiệp Việt Nam có thể tă tố trê o đ ờng này thì hệ thống pháp lu t, thể chế

tro ớ à đ ều kiệ đủ không thể không nhắc tới. Nh n thứ đ ợc vấ đề này,

trong bối cảnh Hiệp đị EVFTA đã oà tất quá trình phê chuẩn và chính thức có

hiệu lực tại Việt Nam và Liên minh châu Âu, các Bộ, à đã ấp rút thực hiện

quá trình rà soát hệ thống pháp lu t tro ớc hiện hành và tiến hành xây dựng,

sử đổ á vă bản pháp lu t ê qu để tạo đ ều kiện thự t đầy đủ, hiệu quả

các cam kết đã ó tro H ệp định EVFTA và hiện thực hóa các lợ í đ ợc kỳ

vọng từ Hiệp đị . Tro đó, ột số vă bản pháp lu t đã đ ợc Thủ t ớng Chính

phủ cho phép ban hành theo trình tự rút gọ để kịp thời có hiệu lực ngay khi Hiệp

đị EVFTA đ ợ đ vào t ực thi3

2. 2. Cơ ội và thách thức đối với Việt Nam khi tham gia các Hiệp định

Thƣơn mại Tự do th hệ mới

2 1 Cơ ội

Việc ký kết và tham gia các FTA thế hệ mới sẽ ó tá động lớ đến nền kinh

tế Việt Nam thông qua việc mở rộng thị tr ờng xuất nh p khẩu, t eo đó, ạch

xuất nh p khẩu s á ớ đối tác sẽ tă , ủng cố thị tr ờng truyền thố ,

thông nhiều thị tr ờng tiề ă trê sở t ú đẩy quan hệ vớ á đối tác chiến

ợc kinh tế quan trọng. Cụ thể:

Thứ nhất, t ú đẩy hoạt động xuất khẩu: Việc tham gia FTA thế hệ mới có tác

động lớ đến các hoạt độ t ú đẩy nh p khẩu. Tố độ tă tr ởng xuất khẩu của

á à bản của Việt N tă tr ở đ ể á à : xuất khẩu

gạo, thực phẩm, trái cây, dày da và may mặc. Trong thời gian tới, khi việc thực hiện

cắt giảm thuế qu t eo á FTA b ớ vào đoạn cắt giảm sâu thì sản xuất của

28

Việt N đ ợc kỳ vọng sẽ tiếp tụ tă tr ởng mạnh so sự nổ lực của các bộ,

ngành liên quan trong việc phấ đấu đạt đ ợc mụ t êu tă tr ởng xuất khẩu 7-8%

mà quốc hộ đề ra.

Đặc biệt, với cam kết mở cửa thị tr ờng trong EVFTA sẽ giúp mở rộ

nữa thị tr ờng hàng xuất khẩu, nhất là những sản phẩm mà cả hai cùng có lợi thế

ô t ủy sả , đồ gỗ, dệt y, ày dép… ủa Việt Nam, máy móc, thiết bị, ô

tô, xe áy, đồ uống có cồn của EU.

Thứ , đối với sản xuất tro ớc: Việc tham gia các FTA thế hệ mới sẽ

khiến cho nhiều mặt hàng làm nguyên liệu đầu vào cho sản xuất tro ớc có giá

thấp , do đó, p í sản xuất của các doanh nghiệp đ ợc cắt giảm, từ đó, á ả

hàng hóa sẽ cạ tr so với hàng nh p khẩu, t ú đẩy sản xuất tro ớ để

xuất khẩu. Việc tham gia FTA củ à động lự để các doanh nghiệp tro ớc

nâng cao quy mô, chất ợng sản xuất để đủ sức cạnh tranh với các hàng hóa nh p

khẩu từ ớc ngoài từ đó â o ă ực cạnh tranh giữa các sản phẩm Việt

n , t ú đẩy tă tr ởng kinh tế phát triển.

Thứ b , đối vớ ô tr ờng kinh doanh: Việc tham gia các FTA thế hệ mới

EVFTA, CPTPP về các vấ đề thể chế, chính sách pháp lu t s u đ ờng biên

giớ … sẽ tạo đ ều kiệ và động lự ộ để t y đổi, cải thiện chính sách và pháp

lu t t eo ớng minh bạ , t u n lợi và phù hợp với thông lệ quốc tế. Các

FTA thế hệ mới sẽ giúp Việt Nam kiệ toà bộ áy à ớ , t eo ớ đẩy

mạnh cả á à í , tă ờng trách nhiệm, kỷ ỷ lu t của cán bộ, từ

đó, ỗ trợ cho tiế tr đổi mớ ô tă tr ở và ấu lại nền kinh tế của

Việt Nam.

Thứ t , đối vớ t u út đầu t ớc ngoài (FDI): Sau khi tham gia các FTA thế

hệ mới, chúng ta có thể nh n thấy rằng Việt Nam là một trong nhữ ớ ó ợng

doanh nghiệp ớ ờ đầu t ạnh mẽ vào thị tr ờng nộ địa. Ngoài các nguyên

nhân chủ yếu ền Chính trị của Việt Nam ổ định, nguồn nhân lực dồ dào…,

thì FTA thế hệ mới củng là một uyê â úp t ú đẩy sự đầu t ạnh mẽ của

các doanh nghiệp ớc ngoài.

29

Trong các FTA thế hệ mớ đều có các cam kết đối xử công bằng giữ à đầu

t tro ớ và à đầu t ớc ngoài trong việc thành l p, mua lại, mở rộ , đ ều

hành, triển khai, v à , do . Đ ều đó sẽ tạo ộ o á à đầu t

ớc ngoài tiếp c n thị tr ờng Việt N . Cá FTA t ế hệ mớ ũ ó

á quy định về phát triển bền vững, giúp hạn chế bớt những công nghệ lạc h u và

t ú đẩy phát triển các công nghệ sử dụng nguồ ă ợng tái tạo, thân thiện với

ô tr ờng. Nhữ xu ớng này mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế Việt Nam

và cho các doanh nghiệp Việt Nam.

Tro đoạn tới, khi các FTA thế hệ mới có hiệu lực, việc dỡ bỏ các biện

pháp hạn chế đầu t và dịch vụ, mở cửa thị tr ờng mua sắm Chính phủ, dịch vụ tài

í … sẽ mở r ội lớ đối vớ ĩ vự đầu t ủa Việt Nam.

2.2 . Một số thách thức đặt ra

Bên cạnh nhữ tá động tích cực, việc thực hiện các FTA thế hệ mới củng

gặp nhiều ó ă tro từng ngành, từ ĩ vực đặt ra một số thách thức cho

nền kinh tế Việt Nam, cụ thể:

Thứ nhất, thách thức về hoàn thiện thể chế á vă bản pháp lu t, tạo môi

tr ờng cạnh tranh lành mạnh. Quá trình hội nh p kinh tế quốc tế đã ó ững tác

động mạnh mẽ đến nền kinh tế của Việt Nam có những chuyển biến rõ rệt. Tuy

nhiên với thể chế pháp lu t kinh tế, ô tr ờ đầu t do ủa Việt Nam còn

khoảng cách khá lớn so vớ á ớc phát triển. Nếu không nổ lực cải cách, hoàn

thiện thể chế kinh tế thị tr ờ t đây í à rào ả ă á đầu t ủa các

à đầu t vào V ệt Nam.

Thứ , đối với nh p khẩu, mặc dù việc ký kết FTA với nhiều đối tác song

trong ngắn hạn, nh p khẩu của Việt Nam v n phụ thuộc nhiều vào các thị tr ờng

truyền thố ( Tru Quốc), do mứ độ cam kết thuế sâu ũ vị trí địa lý

thu n lợi sẽ khiến cho vấ đề nh p siêu từ Trung Quố t ể giải quyết dứt

đ ểm. Bên cạ đó, v ệc cắt giảm thuế ũ tạo nhiều áp lự đến hoạt động của

doanh nghiệp tro ớc.

Thứ ba, các doanh nghiệp nhỏ và vừa chịu tá động mạnh mẽ từ hiệp định

FTA thế hệ mới. Doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm 97% tổng các doanh nghiệp của

30

Việt N 3 oà đ ợ ởng lợi ích từ các FTA này thì các doanh nghiệp này củng

chịu tá động lớ đến hoạt động kinh doanh củ . N uyê â dâ đến những

ó ă ày à ọ thiếu đ á t ô t quy định, cam kết của các FTA cho nên

thiếu đ sự chủ động trong việc ứng phó vớ á ội, thách thức mà hiệp định này

mang lại. Mặt khác chúng ta ũ p ải thừa nh n rằng các doanh nghiệp nhỏ và vừa

của Việt N đ ó ững hạn chế nhất định về vốn, khoa học công nghệ cho

nên nó ả ở đế ă xuất và chất ợng các sản phẩ . Để hạn chế tình trạng

các doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt N r vào tình trạng không thể cạnh tranh

lại với các doanh nghiệp ớc ngoài thì Chính phủ cần phải có một số đ ều chỉnh

nhất đị để các doanh nghiệp này có thể phát triển song song với các doanh nghiệp

oà ớc.

Thứ t , ó ột số vấ đề đặt r đối với dòng vố FDI: ( ) Đó óp ủa FDI

trong việ â o ă ực công nghiệp, còn hạn chế; (ii) Mối liên kết giữa khối

doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp tro ớc còn yếu kém; (iii) Các doanh nghiệp

FDI chủ yếu hoạt động ở ĩ vực gia công lắp ráp, thâm dụng lao động và ít có khả

ă tạo tá động lan tỏa về mặt công nghệ; (iv) Khung pháp lý và chính sách mở

cửa FDI, hội nh p kinh tế quốc tế tuy đã đ ợc cải thiện, song v n còn nhiều hạn chế

trong quản lý, d n tới các vấ đề ô ễ ô tr ờng, chuyển giá, trốn thuế…;

(iv) Dòng vố ê t ô với quốc tế ũ ến cho nhữ uy bất ổn

kinh tế vĩ ô tă tro bối cảnh kinh tế thế giới và khu vực có nhiều biế động

ũ đặt ra những thách thức trong việc xây dựng và thực thi các chính sách kinh tế

vĩ ô4.

Thứ ă , ó ă tro đảm bảo , ô tr ờ á FTA ày đ ợc

thông qua.

Thứ sáu, thị tr ờng dịch vụ tà í tro ớ t ực sự phát triển. Mở

cửa thị tr ờng theo cam kết đã tạo ra áp lực cạnh tranh gay gắt trên cả 3 cấp độ

gồm: Cạnh tranh giữa sản phẩ tro ớc và sản phẩ ớc ngoài; cạnh tranh

giữa doanh nghiệp tro ớc với doanh nghiệp ớc ngoài và cạnh tranh giữa các

chính phủ về thể chế và ô tr ờng kinh doanh.

31

Thứ bảy, tr độ độ ũ á bộ và ă ực củ á qu n quản lý nhà

ớc cần tiếp tụ tă ờ để đáp ứng yêu cầu quản lý, giám sát thị tr ờng, cải

cách thủ tục hành chính, hạn chế gian l t ạ …

3. Những thách thức về chính sách phát triển bền vững trong thực thi

hiệp định FTA th hệ mới

Đổi mớ hế í sá để t ú đẩy doanh nghiệp à ớc phát triển bền

vững. Thể chế có thể đ ợc hiểu là những yếu tố tạo thành khung khổ tr t tự cho các

quan hệ củ o ờ , định vị ế thực thi và giới hạn của các quan hệ giữa các

bê t t tá ; à ý chí chung của cộ đồng xã hội trong việc xác l p tr t

tự, những quy tắc, những ràng buộc và các chuẩn mực, giá trị u đ ợc mọi

ời chia sẻ… Mô tr ờng thể chế đ ợ xá định là khung khổ hành chính và pháp

đ ều chỉnh hành vi và các mối quan hệ giữa chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân

nhằm tạo ra thu nh p và của cải v t chất của một nền kinh tế[2]. Cải cách thể chế

kinh tế là một khái niệm chính trị họ ê qu đến sự v n hành củ à ớ đối

với mọi nền kinh tế sản xuất hàng hóa. Vấ đề cải cách thể chế kinh tế đ ợc coi là

vấ đề trọng tâm trong chiế ợc phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam hiện nay

và đ ợc nhấn mạnh trong phát biểu của Thủ t ớng Nguyễn Tấ Dũ â dịp ă

mớ 2014: “Nă ực cạnh tranh của quố đ ợc quyết định bởi nhiều yếu tố,

tro đó ất ợng thể chế và ô tr ờng kinh doanh có tầm quan trọ à đầu.

Chất ợng thể chế không chỉ tá độ ột yếu tố tự thân mà còn ả ởng có

tính quyết đị đế ô tr ờ do , ă ực cạnh tranh của cả nền kinh tế,

của từng doanh nghiệp và à đ ều kiện tiên quyết để phát huy có hiệu quả lợi thế

quốc gia. Không thể ó đ ợ ă ực cạnh tranh cao nếu không có một thể chế

chất ợng cao và một nền quản trị quốc gia hiệ đạ ”.

Formatted: Indent: First line: 1 cm,

Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line

spacing: 1,5 lines, Tab stops: 1,75

cm, Left

Việc tham gia các Hiệp đị T ại tự do với yêu cầu o , toà d ện

tạo ra nhiều ội cho hợp tác cùng phát triể đồng thờ ũ đặt ra những

thách thức lớ đối với nền kinh tế. Để nâng cao nội lực nền kinh tế, vừa t n dụng

đ ợ á ội do FTA mang lại, vừa tuân thủ các cam kết đã đề ra, Việt Nam cần

áp dụng các biệ p áp bả và âu dà để hoàn thiện thể chế kinh tế thị tr ờng

: ải cách mạnh mẽ doanh nghiệp à ớc, tạo l p ô tr ờng cạnh tranh bình

32

đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, kể cả với doanh nghiệp

FDI. Ngoài ra, Việt Nam cần thực hiện nhất quá ế giá thị tr ờng, loại bỏ mọi

hình thức trợ cấp trái vớ quy định của WTO; xây dự ô tr ờng kinh doanh

thông thoáng, minh bạch, có thể tiên liệu đ ợ ; tă ờng thể chế thực thi và chế

tài xử phạt, bảo đảm sự tham gia của các bên liên quan trong quá trình xử lý tranh

chấp; sử đổi, bổ sung hệ thống pháp lu t Lu t Doanh nghiệp, Lu t Đầu t ,

Lu t Mua sắm công, Lu t Sở hữu trí tuệ, Lu t Hình sự… Một vấ đề cấp thiết đặt ra

là phả định vị lại vai trò của ba trụ cột trong một thể chế kinh tế thị tr ờng hiệ đại

là: Thị tr ờ , N à ớc và Xã hộ , tro đó: (1) T ị tr ờng giữ vai trò quyết định

trong việc phân bổ nguồn lự ; (2) N à ớc sử dụng các công cụ đ ều tiết nhằm

khắc phục những bất c p của thị tr ờng, thực hiện chứ ă ến tạo phát triển và

chiế ợ tă tr ởng bao trùm; (3) Xã hộ đó v trò p ản biện và giám sát. Cần

tiếp tụ đổi mớ t duy ội nh p, quán triệt đ ờng lối hội nh p sâu rộng vào thị

tr ờng khu vực và quốc tế; tă ờ đồng thu n xã hội thông qua 5 kênh: (i)

Giữa các Bộ, à , qu ữu quan; (ii) Giữa Chính phủ và Quốc hội; (iii) Giữa

Chính phủ và cộ đồng doanh nghiệp; ( v) P t ệ t ô t đại chúng; (v)

Các tầng lớp â dâ . Đồng thời, cần gắn việ đà phán và ký kết FTA với Chiến

ợc phát triển kinh tế - xã hộ đoạn 2011 - 2020, tái cấu trúc nền kinh tế và đổi

mớ ô tă tr ở , đ dạng hóa thị tr ờ , đó óp oà t ện thể chế kinh

tế thị tr ờ đị ớ XHCN; tă ờng nghiên cứu, hoàn thiện và giải quyết

á xu đột trong khung pháp lý tạo thu n lợ o quá tr đà p á , ết và

thực hiện các cam kết quốc tế trê sở đảm bảo chủ quyền và lợi ích quốc gia,

phát triển bền vững và an sinh xã hộ ; tă ờng sự tham gia của Quốc hội và thực

hiện quyền giám sát của Quốc hộ đối vớ quá tr đà p á , ết và thực hiện

á FTA, đảm bảo tính hài hòa pháp lu t của các Hiệp định này.

V ợt xa nội dung của những Hiệp đị t ạ t ô t ờng, Hiệp định

T ại tự do thế hệ mới, đ ển hình là TPP mở ra viễn cảnh xây dựng một khu

vực tự do t ại rộng lớn với những chuẩn mực mới của thế kỷ XXI. Việc

tham gia các Hiệp đị T ại tự do thế hệ mớ TPP sẽ tạo ra áp lự để

cải cách thể chế ũ à ộ để hình thành đồng bộ thể chế kinh tế thị

33

tr ờ đị ớng XHCN. Kinh nghiệm từ việc tham gia và thực thi cam kết WTO

cho thấy, sẽ không thể t n dụ đ ợ ộ , đối phó thành công với các thách thức

khi tham gia TPP nếu không quyết tâm, mạnh dạ đổi mới từ qu đ ểm quản lý,

chính sách của Chính phủ đến quản trị và sự chủ động của mỗi doanh nghiệp trong

nền kinh tế./.

3.1. Vị trí, va trò v đón óp của doanh nghiệp n nƣớc

Với sự lả đạo củ Đả , N à ớc nền kinh tế Việt N đ từ b ớc

phát triển, nền kinh tế Việt Nam chuyể đổi từ một ớc thuần nông sang một nền

công nghiệp hiệ đạ trê đà p át tr ển, các doanh nghiệp tro ớc thành l p ngày

càng nhiều tạo ra nhiều ội cho thị tr ờ o động. Doanh nghiệp là bộ ph n

chủ yếu tạo ra GDP của quốc gia. Trong nhữ ă ầ đây o tj động của các

doanh nghiệp ó b ớc phát triể đột biến, góp phần giải phóng và phát triển sản

xuất góp phần quyết đị và tă tr ởng kinh tế, tă ạch xuất khẩu, tă

thu ngân sách và tham giai giải quyết có hiệu quả các công việ : xó đó ảm

nghèo, giải quyết vất đề việ à , đ dạng ngành nghề …

Thể chế hóa chủ tr , qu đ ểm củ Đảng, nhiều chính sách về đổi mới,

sắp xếp, phát triển doanh nghiệp à ớ đ ợ b à , đặc biệt là những quy

định về à , ĩ vực duy trì vố à ớc.

Có thể đá á ết quả tích cực, hạn chế và nguyên nhân của các hạn chế

trong thực hiện vai trò của khu vực doanh nghiệp à ớc ở nhữ đ ểm chính

sau:

a.3.2. Những k t quả tích cực

Một là, thời gian qua, số ợng doanh nghiệp nhà ớ đã ảm mạnh cùng

với việc thực hiệ ấu lại, cổ phần hóa, thoái vố à ớc tại doanh nghiệp.

Mặc dù chỉ chiếm gần 0,4% số ợng doanh nghiệp đ oạt động có kết quả sản

xuất, do , á do ệp à ớc v đ ắm giữ nhiều nguồn

lực quan trọng của nền kinh tế, chiếm khoảng 25,78% tổng số vốn sản xuất, kinh

doanh; 23,4% giá trị tài sản cố đị và đầu t tà í dà ạn của các doanh

nghiệp đ oạt động có kết quả sản xuất, kinh doanh; quản lý, khai thác phần lớn

34

tài sản thuộc sở hữu toà dâ oá sản, tài nguyên, kết cấu hạ tầng một số

ngành then chốt,...5

Hai là, mặ dù t FTA á do ệp à ớc v đ ữ

vai trò chủ đạo chi phối nhiều ĩ vực quan trọng, then chốt của ngành kinh tế :

Ngành viễ t ô , ĩ vực tài chính ngân hàng, ngành nông nghiệp… v ệc các

doanh nghiệp à ớ ă ữ vai trò trong các ngành nồng cốt đó v trò qu

trọng trong nền kinh tế, thực hiện các chính sách phát triển kinh tế, an sinh xã hội,

xó đó , ảm nghèo, trực tiếp nắm các nguồn lực quan trọng và giữ vị trí chi phối

trong nhiều à , ĩ vực then chốt của nền kinh tế. Tuy nhiên, kết quả thực hiện

vai trò chủ đạo của kinh tế à ớ rõ, t m chí nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng

rất ó để kinh tế à ớc thực hiện vai trò chủ đạo khi tỷ trọng kinh tế à ớc

tro tă tr ởng kinh tế giảm, hiệu quả đầu t ủa kinh tế à ớc ngày càng

thấp, kinh tế à ớ à trò ệm vụ hỗ trợ các thành phần kinh tế khác

cùng phát triển.

Ba là, doanh nghiệp à ớc có vai trò lớn trong sản xuất, cung ứng sản

phẩm, dịch vụ công ích. Nhiều t p đoà tế, tổ ô ty à ớc trực tiếp

tham gia phục vụ an ninh - quốc phòng, thực hiện các chính sách an sinh xã hội, kết

hợp phát triển kinh tế với bảo đảm an ninh - quốc phòng và chủ quyền quốc gia.

Các doanh nghiệp à ớ ũ đó v trò qu trọng trong xây dựng và phát

triển hệ thống kết cấu hạ tầng cần thiết cho phát triển kinh tế - xã hộ , tr ớc hết là

kết cấu hạ tầng giao thông, nông nghiệp, ô t ô , ă ợng, viễn thông. Trong

một số thờ đ ểm, nhiều t p đoà tế, tổ ô ty à ớ đã thực hiện các

nhiệm vụ chính trị - xã hội, phục vụ í sá đ ều tiết kinh tế, ổ định kinh tế vĩ

mô, bình ổn giá,...

Đặc biệt tro đại dịch COVID-19, mặ dù đối mặt với nhiều ó ă ,

các doanh nghiệp à ớc luôn là công cụ mạ để Đảng, Nhà n ớ đ ều tiết,

giảm thiểu á tá động tiêu cự đế đời sống kinh tế - xã hộ tro ớc.

b.3.3. Một số hạn ch , y u kém

Mặ dù đạt đ ợc nhiều kết quả tích cự , v ệc thực hiện vai trò của

doanh nghiệp à ớc còn một số hạn chế, yếu kém:

35

Thứ nhất, thực tế, hiện nay, doanh nghiệp à ớc v đó v trò qu

trọng trong nền kinh tế, thực hiện các chính sách phát triển kinh tế, an sinh xã hội,

xó đó , ảm nghèo, trực tiếp nắm các nguồn lực quan trọng và giữ vị trí chi phối

trong nhiều à , ĩ vực then chốt của nền kinh tế. Tuy nhiên, kết quả thực hiện

vai trò chủ đạo của kinh tế à ớc, mà doanh nghiệp à ớc là nòng cốt

rõ.

Thứ hai, doanh nghiệp à ớc v t ể hiệ rõ v trò đầu tàu của mình,

. Doanh nghiệp à ớc còn yếu ở những ngành có ả ởng quyết đị đến việc

hỗ trợ nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và của khu vực doanh nghiệp Việt

N ; tr ớc hết là các ngành công nghệ cao, các ngành có khả ă d n dắt, chuyển

đổ ấu kinh tế t eo ớng hiệ đại hóa, công nghiệp hó í í xá ,

sản xuất, chế tạo linh kiện, máy móc và thiết bị hoàn chỉnh cho các ngành sản xuất;

công nghệ nguồn...

Thứ ba, tham gia thực hiệ á tr í sá tế- xã hội, phục

vụ an ninh quốc phòng có kết quả đá thiếu rõ rang về mục tiêu,

nhiệm vụ và hiệu quả.

Thứ t , ă ực lả đạo của một số doanh nghiệp à ớc v n còn hạn chế,

đáp ứ đ ợc các yêu cầu đặt ra của nền kinh tế mới, và v n còn tình trạng

lạm dụng chức vụ để trục lợi cá nhân của một bộ ph n doanh nghiệp à ớc.

Thứ ă , ệu quả của doanh nghiệp à ớ t xứng với nguồn

lực nắm giữ.

3.4. Nguyên nhân của những hạn ch , y u kém

Về nguyên nhân chủ quan, có thể kể đến các nguyên nhân sau:

Một số bộ, à , đị p , t p đoà tế, tổ ô ty à ớc và

doanh nghiệp à ớ ê tú , quyết liệt trong chỉ đạo và triển khai thực

hiệ p á sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn và niêm yết cổ phiếu.

Tổ chức bộ máy trong doanh nghiệp à ớc còn cồng kềnh, thiếu hiệu lực,

hiệu quả. Vấ đề giải quyết o độ dô d tro quá tr ổ phần hóa còn nhiều

bất c p, làm ch m tiến trình cổ phần hóa. V n còn tình trạ đ ời nhf vào các

chức danh chủ chốt làm hạn chế t p trung nhân tài của quốc gia.

36

Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát củ qu đại diện chủ sở hữu, kiểm

soát nội bộ ệu quả, ò à b o e n nhau d đến tình trạng tha hóa một

bộ ph n chủ chốt của các doanh nghiệp à ớ . Đây à ột trong các nguyên

nhân d đến những vi phạm trong quản lý, sử dụng vốn, tài sả à ớc tại doanh

nghiệp trong thời gian qua.

Những nguyên nhân khách quan, chủ yếu đến từ ế, í sá đối với

khu vự ày, đó à:

Hệ thống thể chế pháp lu t cho doanh nghiệp à ớc còn hạn chế đầy

đủ, đồng bộ, thống nhất, ây ó ă o v ệ ấu lạ , đổi mới và nâng cao hiệu

quả doanh nghiệp à ớc.

Các hoạt độ đầu t ủa các doanh nghiệp à ớc còn gặp nhiều v ớng

mắc, trình tự thủ tụ đầu tue quá phức tạp nên d đến tình trạng hiệu quả đầu t

thấp, bỏ lỡ nhiều ội. Tă ờng tính công khai, minh bạch trong quản lý doanh

nghiệp à ớc, niêm yết trên thị tr ờng chứng khoán doanh nghiệp sau cổ phần

ó đủ đ ều kiện; trong cải thiện chất ợng quản trị; trong bảo đảm trách nhiệm của

các bộ, à , đị p , t p đoà , tổ ô ty à ớc, nhất à ờ đứ đầu

tro ấu lại, cổ phần hóa, thoái vố đầu t à ớ t eo p á đ ợc phê

duyệt;...

Việ đá á ệu quả hoạt động của doanh nghiệp à ớ , ờ đại diện

phần vố à ớc tại doanh nghiệp, ời quản lý doanh nghiệp rõ rà .

Thiếu tiêu chí bảo đảm việc minh bạ t ô t đối với tất cả các doanh nghiệp

à ớc theo các tiêu chuẩn áp dụ đối vớ á ô ty đại chúng; công tác thanh

tra, kiể toá , ế bảo đảm sự giám sát của Mặt tr n Tổ quốc, các tổ chức xã

hội, báo chí và củ â dâ đối với hoạt động của doanh nghiệp à ớc còn hạn

chế.

Còn thiếu á ế đặ t ù để Ủy ban Quản lý vố à ớc tại doanh

nghiệp thực sự hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Đây à ột trong những giải pháp quan

trọ tro t y đổ p t ức quản lý vố à ớ đối với doanh nghiệp nhà

ớc mà trọng tâm là t p đoà , tổ ô ty à ớc.

KẾT LUẬN

37

Trong nhữ ă vừa qua, Việt N đã tí ực tham gia các Hiệp định

t ại tự do (FTA) lớn, ả ởng nhiều tới nền kinh tế ớ à, CPTPP

ă 2018, EVFTA ă 2019. Tro bối cảnh hội nh p kinh tế toàn cầu mở rộng tự

do ó t ại, làn sóng ký kết các Hiệp đị t ại tự do (FTA) đ trở

nên mạnh mẽ trên khắp thế giới và trở thành một xu thế mới trong quan hệ kinh tế

quốc tế mà các quốc gia không thể đứng ngoài cuộc, nh n thứ rõ đ ều này, trong

nhữ ă qu V ệt Nam rất tích cự t đà p á , ết các Hiệp ớc FTA

so p và đ p . Bê ạnh nhữ đ ểm tích cực mà các hiệp định thế hệ

mới này mang lạ xó bỏ phần lớn thuế quan về hàng hóa giữa Việt Nam với

á ớ , t u út đầu t ớ oà , â o ô tr ờ o độ tro ớc và

cải thiện các vấ đề về ô tr ờ , … t v n có nhiều tồn tại cần giải quyết. Trong

đó ổi lên là những thách thức về chính sách phát triển bền vững nền kinh tế Việt

Nam trong bối cảnh thực thi các hiệp định. Cụ thể , về chính sách pháp lu t, đò

hỏi các thành viên phải thực hiện rà soát toàn bộ hệ thống chính sách kinh tế-xã hội,

vă ó ủ ớ để thực hiện minh bạch chính sách, cải cách hành chính, cải

á t p áp; về tổ chức bộ áy, á qu QLNN p ải minh bạ tro á

thủ tục xác l p quyề ũ t ực thi quyền, duy trì hệ thống nộp đ trực tuyến

và sở dữ liệu trực tuyến song song với hệ thố đ và sở dữ liệu giấy, tổ

chức lại bộ máy thực thi quyề , p â định rõ ranh giới giữa thực thi dân sự, hành

chính và hình sự t eo ớng thu hẹp phạm vi thự t à í , đẩy mạnh thực

thi dân sự và hình sự

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Formatted: Indent: First line: 0 cm,

Space Before: 0 pt, After: 0 pt, Line

spacing: 1,5 lines, Tab stops: 1,75

cm, Left

2.1. TS. Phạm Việt Dũ (27/12/2020), Đổi mới cơ chế, chính sách để thúc

đẩy doanh nghiệp nhà nước phát triển bền vững, Tạp chí cộng sản.

3.2. TS. Lê Quang Thu n (1/07/2019), Các hiệp định thương mại tự do thế hệ

mới và các tác động đối với kinh tế Việt Nam, Viên chiế ợc và chính sách tài

chính.

4.3. Nguyễn Thùy Linh (1/11/2014), Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới và

vấn đề cải cách thể chế kinh tế ở nước ta, Tạp chí nghiên cứu l p pháp.

38