Tài liệu Tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền cấp xã
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
PhÇn IV
THùC HIÖN QUY CHÕ D¢N CHñ ë C¥ Së
I. NH÷NG VÊN §Ò CHUNG
1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n
1.1. D©n chñ
D©n chñ lµ mét kh¸i niÖm chÝnh trÞ häc, xuÊt hiÖn tõ thêi kú
Hy L¹p cæ ®¹i. Trong ng«n ng÷ Hy L¹p, d©n chñ (DÌmoskratia)
cã nghÜa lµ quyÒn lùc cña nh©n d©n.
VÒ b¶n chÊt, tõ d©n chñ cã nghÜa lµ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n
d©n, tøc lµ ng-êi d©n thùc sù lµm chñ ®Êt n-íc, lµm chñ b¶n th©n
m×nh. Mét x· héi d©n chñ lµ mét x· héi mµ ë ®ã mäi ng-êi d©n ®-îc
tham gia quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh
trÞ, x· héi cña m×nh. Víi tÝnh chÊt lµ mét chÕ ®é x· héi, nÒn d©n chñ
kh«ng chØ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ sù tiÕn bé cña x· héi loµi
ng-êi, mµ cßn thÓ hiÖn b¶n chÊt cña mét chÕ ®é chÝnh trÞ.
Néi dung d©n chñ ®-îc thÓ hiÖn th«ng qua quyÒn vµ kh¶ n¨ng
cña ng-êi d©n ®-îc biÕt (®-îc th«ng tin), ®-îc tham gia ®ãng gãp
ý kiÕn (®-îc bµn luËn) vµ ®-îc quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan
®Õn quyÒn lîi cña m×nh trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n
ho¸, x· héi th«ng qua c¸c h×nh thøc kh¸c nhau.
Cã hai h×nh thøc d©n chñ lµ d©n chñ trùc tiÕp vµ d©n chñ gi¸n tiÕp.
- D©n chñ trùc tiÕp: chñ thÓ trùc tiÕp thÓ hiÖn ý chÝ cña m×nh
vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt. Do ®ã, bé m¸y qu¶n lý cña chñ
112
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
thÓ chØ ®¬n thuÇn ®ãng vai trß tæ chøc vµ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó
thùc hiÖn ý chÝ ®ã. ë ®©y cã sù ®ång nhÊt gi÷a ng-êi qu¶n lý vµ
ng-êi bÞ qu¶n lý. Chñ thÓ cña quyÒn lùc tù m×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn
®Ò chung: vÒ lËp ph¸p, vÒ hµnh ph¸p vµ vÒ t- ph¸p. Ngµy nay,
nh÷ng biÓu hiÖn phæ biÕn nhÊt cña h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp lµ:
tr-ng cÇu d©n ý (ë ph¹m vi toµn quèc), thùc hiÖn s¸ng kiÕn ph¸p
luËt, bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n c¸c
cÊp, ng-êi d©n tham gia c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n-íc, ho¹t ®éng
cña c¸c tæ chøc x· héi, nghÒ nghiÖp, c¸c h×nh thøc tù qu¶n ë c¬ së.
- D©n chñ gi¸n tiÕp (hay cßn gäi lµ d©n chñ ®¹i diÖn): h×nh thøc
d©n chñ chung nhÊt nÕu xÐt tõ gãc ®é c¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn lùc
cña d©n, lµ chÕ ®é mµ viÖc ra nh÷ng quyÕt ®Þnh chñ yÕu thuéc
thÈm quyÒn cña héi nghÞ nh÷ng ng-êi ®¹i diÖn. VÝ dô: th«ng qua
c¸c ®¹i biÓu Quèc héi, ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n. Nh÷ng ng-êi
nµy cïng víi héi nghÞ lµ do chñ thÓ quyÒn lùc bÇu ra vµ lËp nªn.
Chñ thÓ quyÒn lùc gi÷ cho m×nh quyÒn ®-îc gi¸m s¸t vµ t¸c ®éng
vµo ho¹t ®éng cña c¬ quan ®¹i diÖn. ë ViÖt Nam, Quèc héi vµ Héi
®ång nh©n d©n c¸c cÊp lµ lo¹i h×nh chñ yÕu cña h×nh thøc d©n chñ
®¹i diÖn (§iÒu 83 vµ §iÒu 119 HiÕn ph¸p n¨m 1992).
1.2. D©n chñ vµ ph¸p luËt
Ph¸p luËt lµ hÖ thèng nh÷ng quy t¾c xö sù cã tÝnh b¾t buéc
chung do Nhµ n-íc ®Æt ra hoÆc thõa nhËn, thÓ hiÖn ý chÝ cña giai
cÊp thèng trÞ trªn c¬ së ghi nhËn c¸c nhu cÇu vÒ lîi Ých cña toµn x·
héi, ®-îc ®¶m b¶o thùc hiÖn b»ng Nhµ n-íc, nh»m ®iÒu chØnh c¸c
quan hÖ x· héi víi môc ®Ých trËt tù, æn ®Þnh x· héi v× sù ph¸t triÓn
bÒn v÷ng cña x· héi(1).
(1)
Gi¸o tr×nh Lý luËn chung vÒ Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt, Khoa luËt - §¹i häc
Quèc gia Hµ Néi, Nxb. §¹i häc Quèc gia, H.2005.
113
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
Ph¸p luËt lµ c«ng cô, ph-¬ng tiÖn mµ Nhµ n-íc sö dông ®Ó
®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng-êi trong x· héi. Bªn c¹nh ph¸p luËt,
Nhµ n-íc cã thÓ sö dông c¸c ph-¬ng tiÖn kh¸c, nh- chÝnh s¸ch,
quy ph¹m x· héi, ®¹o ®øcꢀ, nh-ng ph¸p luËt cã mét vÞ trÝ ®Æc
biÖt. Nhµ n-íc lµ tæ chøc duy nhÊt cã quyÒn ban hµnh ph¸p luËt
vµ b¶o ®¶m thùc thi ph¸p luËt. §èi víi Nhµ n-íc Céng hoµ x· héi
chñ nghÜa ViÖt Nam, ph¸p luËt lµ hÖ thèng c¸c quy t¾c xö sù mµ
néi dung thÓ hiÖn ý chÝ, lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cã tÝnh b¾t
buéc chung nh»m ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi v× môc tiªu d©n
giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh. Ph¸p
luËt ®ã ®-îc Nhµ n-íc b¶o ®¶m thùc hiÖn trªn c¬ së kÕt hîp gi÷a
gi¸o dôc, thuyÕt phôc vµ c-ìng chÕ; thu hót sù tham gia tÝch cùc
cña toµn x· héi vµo c¸c ho¹t ®éng x©y dùng vµ thùc hiÖn ph¸p luËt.
D©n chñ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ph¸p luËt. D©n chñ ®-îc x©y
dùng vµ vËn hµnh theo nh÷ng nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc cña ph¸p luËt,
kh«ng t¸ch rêi ph¸p luËt. Ph¸p luËt ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt hµnh vi cña
con ng-êi trong x· héi, võa më réng thùc hµnh d©n chñ, võa b¶o vÖ nÒn
d©n chñ, võa t¹o ra giíi h¹n, khu«n khæ, hµnh lang vËn ®éng cña d©n
chñ. Ph¸p luËt cña mét Nhµ n-íc d©n chñ cña d©n, do d©n, v× d©n lµ
ph¸p luËt phï hîp víi ý chÝ, nguyÖn väng cña nh©n d©n, phï hîp víi
tiÕn bé x· héi vµ giµu tÝnh nh©n v¨n. HÖ thèng ph¸p luËt cña mét quèc
gia ph¶n ¸nh møc ®é d©n chñ cña mét x· héi. Tuy nhiªn, chØ cã thÓ cã
®-îc d©n chñ thùc sù khi nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®ã ®i vµo ®êi sèng
x· héi b»ng mét c¬ chÕ b¶o ®¶m thùc hiÖn ®óng, c«ng khai, minh b¹ch,
hiÖu qu¶. Bëi vËy, trong thùc tiÔn chóng ta th-êng thÊy nh¾c ®Õn d©n
chñ h×nh thøc (hay d©n chñ gi¶ hiÖu ) vµ d©n chñ ®Ých thùc - nÒn
d©n chñ thùc sù. Ng-êi d©n quan t©m ®Õn viÖc d©n chñ ®-îc triÓn khai
trong cuéc sèng nh- thÕ nµo h¬n lµ mét nÒn d©n chñ chØ ®-îc nh¾c ®Õn
vµ bÊt ®éng trong nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
1.3. C¬ së vµ hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së
Kh¸i niÖm c¬ së vµ hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së cã thÓ ®-îc
114
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
tiÕp cËn trªn quan ®iÓm x· héi häc chÝnh trÞ, qu¶n lý x· héi. C¬ së
cã thÓ ®-îc hiÓu lµ bÊt kú mét ®¬n vÞ nµo nh- gia ®×nh, c¬ quan,
c«ng së, tr-êng häc, bÖnh viÖn, doanh nghiÖpꢀ Khi ®Ò cËp ®Õn
d©n chñ ë c¬ së cã nghÜa lµ ph¸t huy vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn quyÒn
lµm chñ, quyÕt ®Þnh cña nh÷ng con ng-êi trong c¸c ®¬n vÞ ®ã.
Tuy nhiªn, c¬ së ®-îc nghiªn cøu trong tµi liÖu nµy víi t- c¸ch
lµ mét cÊp trong hÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n-íc hiÖn hµnh,
c¬ së ®ã chÝnh lµ x·, ph-êng, thÞ trÊn, lµ cÊp c¬ së cña qu¶n lý nhµ
n-íc. Ph-êng lµ cÊp c¬ së ë ®« thÞ ®-îc ®Æc tr-ng bëi qu¶n lý ®«
thÞ, cßn x· vµ thÞ trÊn lµ cÊp c¬ s¬ ë khu vùc n«ng th«n - lµ mét ®Þa
bµn réng lín, chiÕm sè l-îng lín (85%) trong tæng sè ®¬n vÞ c¬ së ë
n-íc ta. C¬ së ®ã ph¶i ®-îc nhËn thøc:
- N¬i diÔn ra mäi ho¹t ®éng vµ cuéc sèng cña d©n, n¬i chÝnh
quyÒn trong lßng d©n, c¸n bé c¬ së sèng vµ lµm viÖc hµng ngµy cïng
víi d©n, cã ®iÒu kiÖn gÇn gòi trùc tiÕp vµ th-êng xuyªn víi d©n.
- N¬i triÓn khai thùc hiÖn ®-êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ
ph¸p luËt cña Nhµ n-íc, n¬i thÓ hiÖn râ nhÊt nghÞ quyÕt cña §¶ng
®-îc tæ chøc thùc hiÖn vµ ®i vµo cuéc sèng nh- thÕ nµo, ®Õn møc
nµo vµ cã t¸c dông, hiÖu qu¶ ra sao.
- H×nh ¶nh thu nhá cña x· héi vµ ®êi sèng x· héi. Tuy lµ cÊp thÊp
nhÊt nh-ng c¬ së l¹i lµ ®Þa chØ quan träng nhÊt kh«ng thÓ thiÕu, ®ßi
hái sù vËn hµnh tæng thÓ cña hÖ thèng chÝnh trÞ trong c¶ n-íc ph¶i
®Õn ®-îc mét c¸ch th«ng suèt, nhanh chãng, kh«ng ¸ch t¾c, tr× trÖ.
Khi nghiªn cøu hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së cã nhiÒu c¸ch tiÕp
cËn kh¸c nhau(1).
Ch¼ng h¹n, tiÕp cËn theo hÖ thèng tæ chøc cho thÊy hÖ thèng
(1)
Bé Néi vô - ViÖn Nghiªn cøu khoa häc tæ chøc nhµ n-íc: HÖ thèng chÝnh
trÞ c¬ së - Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p ®æi míi, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia,
H.2004, tr.7-11.
115
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
chÝnh trÞ ë c¬ së lµ mét tæng thÓ bao gåm c¸c tæ chøc hîp thµnh mµ
mçi tæ chøc ®ã cã vai trß, chøc n¨ng vµ thÈm quyÒn kh¸c nhau.
Trong ®ã, tæ chøc §¶ng lµ h¹t nh©n l·nh ®¹o toµn bé hÖ thèng.
Nhµ n-íc (chÝnh quyÒn) lµ trô cét cña hÖ thèng, víi vai trß qu¶n
lý, ®iÒu hµnh toµn bé c¸c ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn c¬ së. Nhµ n-íc
thùc hiÖn sù qu¶n lý x· héi b»ng viÖc ban hµnh ph¸p luËt vµ tæ
chøc thùc hiÖn ph¸p luËt. MÆt trËn vµ c¸c tæ chøc ®oµn thÓ nh©n
d©n (thanh niªn, phô n÷, n«ng d©n, cùu chiÕn binh,ꢀ) thùc hiÖn
chøc n¨ng vËn ®éng quÇn chóng nh©n d©n ë c¬ së thùc hiÖn ®-êng
lèi, chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña Nhµ n-íc còng nh- chñ
tr-¬ng cña c¬ së; ®ång thêi thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t ®èi víi
ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn. C¸ch tiÕp cËn nµy cho ta thÊy tæ chøc
ph¸p lý cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së.
C¸ch tiÕp cËn thø hai kh«ng chØ vÒ mÆt tæ chøc ph¸p lý mµ cßn
bao gåm c¶ c¸c yÕu tè thÓ hiÖn b¶n chÊt cña hÖ thèng chÝnh trÞ nãi
chung vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m cho c¸c bé phËn cña hÖ thèng
®ã vËn hµnh ®-îc. Qua ®ã, chóng ta cã thÓ thÊy ®-îc c¸c quyÒn d©n
chñ cña ng-êi d©n ë c¬ së ®-îc triÓn khai nh- thÕ nµo. Víi c¸ch tiÕp
cËn nµy, khi ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó cñng cè vµ n©ng cao chÊt
l-îng cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së th× kh«ng chØ ®Ò cËp ®Õn tæ chøc
ph¸p lý mµ cßn ph¶i ®Ò cËp c¶ vÒ c¬ chÕ thùc hiÖn d©n chñ. Cã nh-
vËy míi t¹o ra ®éng lùc thùc sù thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ë c¬ së.
Víi c¸c c¸ch tiÕp cËn nãi trªn, hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së ®-îc
hiÓu lµ toµn bé c¸c thiÕt chÕ chÝnh trÞ nh- tæ chøc §¶ng, chÝnh
quyÒn, c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n, ®-îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo
nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh vµ g¾n bã h÷u c¬ víi nhau nh»m thùc
hiÖn sù l·nh ®¹o cña §¶ng, sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc vµ ph¸t huy
quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n ë cÊp c¬ së.
Ngoµi nh÷ng ®Æc tr-ng chung cña hÖ thèng chÝnh trÞ n-íc
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së
(cÊp x·) cã nh÷ng ®iÓm ®Æc thï:
116
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
- CÊp gÇn víi céng ®ång d©n c-, tæ chøc vµ ho¹t ®éng mang
tÝnh tù qu¶n cao;
- CÊp triÓn khai tæ chøc thùc hiÖn trªn thùc tÕ c¸c ®-êng lèi,
chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña §¶ng vµ Nhµ n-íc (kh«ng cßn lµ chñ
tr-¬ng, chÝnh s¸chꢀ trªn v¨n b¶n, giÊy tê n÷a mµ lµ nh÷ng xö sù
cô thÓ cña ng-êi d©n vµ cña c¸n bé);
- CÊp cã bé m¸y ®¬n gi¶n nhÊt, cã ®éi ngò c¸n bé chÞu nhiÒu
biÕn ®éng h¬n so víi c¸c cÊp kh¸c, trùc tiÕp chÞu sù chi phèi cña
nh©n d©n;
- CÊp mµ quan hÖ hä hµng, v¨n ho¸ lµng x·, truyÒn thèng,
phong tôc tËp qu¸nꢀ cã thÓ t¸c ®éng m¹nh nhÊt vµo xö sù cña
mçi ng-êi;
- CÊp ®Çu tiªn ®èi mÆt víi nh÷ng bøc xóc, yªu cÇu cña d©n
chóng, nh÷ng m©u thuÉn n¶y sinh trong ®êi sèng nh©n d©n.
2. Ph¸t huy d©n chñ ë c¬ së lµ mét chñ tr-¬ng lín cña §¶ng
Céng s¶n ViÖt Nam
§¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ta ®· chØ râ:
X©y dùng c¬ chÕ cô thÓ ®Ó thùc hiÖn ph-¬ng ch©m d©n biÕt, d©n
bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra ®èi víi c¸c chñ tr-¬ng chÝnh s¸ch lín
cña §¶ng vµ Nhµ n-íc(1). T- t-ëng ®ã cña §¶ng thùc sù lµ mét
®Þnh h-íng quan träng ®èi víi nhiÖm vô x©y dùng nÒn d©n chñ x·
héi chñ nghÜa vµ x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam cña d©n, do d©n vµ v× d©n. §ã lµ ph-¬ng ch©m hµnh
®éng t¹o ®iÒu kiÖn më réng khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ph¸t huy vai
trß lµm chñ cña mäi tÇng líp nh©n d©n, ®éng viªn mäi tiÒm n¨ng
(1)
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø
VIII cña §¶ng, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, H.1996, tr.127.
117
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
s¸ng t¹o, ®Èy m¹nh phong trµo c¸ch m¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n.
B-íc ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh ph¸t huy d©n chñ ë c¬ së ®-îc
thÓ hiÖn b»ng viÖc ngµy 12.8.1998 Bé ChÝnh trÞ ban hµnh ChØ thÞ
sè 30-CT/TW. ChØ thÞ nµy ®· ®Þnh ra nh÷ng néi dung quan träng
cña chñ tr-¬ng ph¸t huy d©n chñ ë c¬ së, nh- sau:
- CÇn ph¶i ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, thu hót
nh©n d©n tham gia qu¶n lý nhµ n-íc, tham gia gi¸m s¸t nhµ n-íc,
kh¾c phôc t×nh tr¹ng suy tho¸i, quan liªu, mÊt d©n chñ vµ n¹n
tham nhòng.
- Võa ph¸t huy tèt chÕ ®é d©n chñ ®¹i diÖn th«ng qua Quèc
héi, Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp; võa thùc hiÖn
tèt chÕ ®é d©n chñ trùc tiÕp ë c¬ së ®Ó nh©n d©n bµn b¹c vµ quyÕt
®Þnh trùc tiÕp nh÷ng c«ng viÖc quan träng thiÕt thùc g¾n liÒn víi
lîi Ých cña m×nh.
- Ph¶i cã h×nh thøc b¸o c¸o c«ng khai tr-íc d©n c«ng viÖc cña
chÝnh quyÒn vÒ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi, vÒ viÖc sö dông c«ng quü,
tµi s¶n c«ng, vÒ thu, chi tµi chÝnh, c¸c kho¶n ®ãng gãp cña nh©n
d©n, quyÕt to¸n c¸c c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n, chÕ ®é thu vµ sö
dông häc phÝ, viÖn phÝ.
- Nh©n d©n ph¶i ®-îc bµn vµ quyÕt ®Þnh d©n chñ ®èi víi
nh÷ng lo¹i viÖc liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n trªn
®Þa bµn (huy ®éng søc d©n ®Ó x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng vµ c¸c c«ng
tr×nh phóc lîi, c¸c kho¶n ®ãng gãp, lËp quü...); chÝnh quyÒn tæ chøc
thùc hiÖn theo ý kiÕn cña ®a sè nh©n d©n, cã sù gi¸m s¸t, kiÓm tra
cña nh©n d©n.
- Nh©n d©n ë c¬ së hoÆc trùc tiÕp hoÆc th«ng qua MÆt trËn, c¸c
®oµn thÓ, Ban Thanh tra nh©n d©n thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, gi¸m
s¸t ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn.
- Më réng c¸c h×nh thøc tù qu¶n ®Ó nh©n d©n tù bµn b¹c vµ
118
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc mang tÝnh chÊt x· héi ho¸, nh- x©y
dùng h-¬ng -íc, x©y dùng tæ hoµ gi¶i, tæ an ninh, phong trµo vÖ
sinh m«i tr-êng, ®Òn ¬n ®¸p nghÜa, gióp ®ì ng-êi nghÌo...).
- Tæ chøc chÝnh quyÒn cã tr¸ch nhiÖm b¸o c¸o ®Þnh kú c«ng
viÖc tr-íc d©n, tù phª b×nh, tæ chøc ®Ó nh©n d©n gãp ý kiÕn vµ
nghiªm tóc tiÕp thu nh÷ng ý kiÕn nµy.
3. Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së lµ tËp hîp c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ
ph¸t huy c¸c quyÒn d©n chñ ë cÊp c¬ së. Quy chÕ cã hiÖu lùc thi
hµnh b¾t buéc ®èi víi mäi ng-êi d©n, mäi c¸n bé c«ng chøc vµ viªn
chøc nhµ n-íc thuéc ph¹m vi vµ ®èi t-îng ®iÒu chØnh cña Quy chÕ.
Quy chÕ d©n chñ ®-îc triÓn khai ë ba lo¹i c¬ së lµ x· (ph-êng, thÞ
trÊn), doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc.
ChÝnh phñ ®· ban hµnh ba v¨n b¶n ph¸p luËt quan träng (3 nghÞ
®Þnh) nh»m triÓn khai vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn trªn thùc tÕ c¸c quyÒn
d©n chñ cña ng-êi d©n ë ba lo¹i c¬ së nµy. Cô thÓ lµ:
- NghÞ ®Þnh sè 29/1998/N§-CP ngµy 11.5.1998, ban hµnh Quy
chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë x·. NghÞ ®Þnh nµy ®· ®-îc thay thÕ b»ng
NghÞ ®Þnh sè 79/2003/N§-CP, ngµy 07.7.2003, ban hµnh Quy chÕ
thùc hiÖn d©n chñ ë x· (¸p dông ®èi víi c¶ ph-êng vµ thÞ trÊn). V¨n
b¶n nµy quy ®Þnh cô thÓ nh÷ng viÖc mµ chÝnh quyÒn x· ph¶i th«ng
tin kÞp thêi vµ c«ng khai ®Ó d©n biÕt; nh÷ng viÖc d©n bµn vµ quyÕt
®Þnh trùc tiÕp; nh÷ng viÖc d©n tham gia ý kiÕn tr-íc khi c¬ quan
nhµ n-íc quyÕt ®Þnh; nh÷ng viÖc d©n gi¸m s¸t, kiÓm tra vµ c¸c
h×nh thøc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë x·.
- NghÞ ®Þnh sè 71/1998/N§-CP ngµy 08.9.1998, ban hµnh Quy
chÕ thùc hiÖn d©n chñ trong ho¹t ®éng cña c¬ quan. V¨n b¶n nµy ¸p
dông víi tÊt c¶ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc tõ cÊp trung -¬ng
tíi cÊp tØnh vµ cÊp huyÖn. Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ trong ho¹t
119
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
®éng cña c¬ quan cã néi dung nh»m ph¸t huy kh«ng chØ d©n chñ
trong néi bé c¬ quan nhµ n-íc (tøc lµ d©n chñ trong quan hÖ gi÷a
c¸n bé, c«ng chøc víi Thñ tr-ëng c¬ quan), mµ cßn h-íng tíi t¨ng
c-êng d©n chñ trong quan hÖ gi÷a c¬ quan nhµ n-íc víi nh©n d©n.
- NghÞ ®Þnh sè 07/1999/N§-CP ngµy 13.2.1999, ban hµnh Quy
chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë doanh nghiÖp nhµ n-íc. Néi dung chÝnh
cña v¨n b¶n nµy lµ nh»m ph¸t huy d©n chñ gi÷a ng-êi lao ®éng víi
Gi¸m ®èc doanh nghiÖp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
Kh¼ng ®Þnh quyÒn cña ng-êi lao ®éng ®-îc biÕt, ®-îc tham gia ý
kiÕn, ®-îc tù quyÕt ®Þnh trong mét sè c«ng viÖc vµ kiÓm tra gi¸m
s¸t ®èi víi c«ng viÖc cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp.
Ngoµi ra, Nhµ n-íc cßn ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c
®Ó cô thÓ ho¸ c¸c quy ®Þnh còng nh- ®Ó h-íng dÉn thèng nhÊt viÖc
thùc thi Quy chÕ d©n chñ ë c¸c lo¹i h×nh c¬ së(1).
ViÖc thùc hiÖn d©n chñ kh«ng chØ lµ mét quyÕt t©m chÝnh trÞ,
mét chñ tr-¬ng lín cña §¶ng, mµ ®· ®-îc quy ®Þnh trong ph¸p
luËt vµ ®-îc b¶o ®¶m thùc hiÖn b»ng ph¸p luËt. Mäi c«ng d©n
ViÖt Nam, dï ë ®Þa vÞ nµo, gi÷ chøc vô g× ®Òu cã nghÜa vô tu©n
theo. QuyÒn d©n chñ cña nh©n d©n trong mèi quan hÖ víi Nhµ
n-íc ®· ®-îc quy ®Þnh mét c¸ch râ rµng, ®Çy ®ñ trong HiÕn ph¸p
- ®¹o luËt c¬ b¶n cña ViÖt Nam, cã gi¸ trÞ vµ hiÖu lùc ph¸p luËt
cao nhÊt. §iÒu 8 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: C¸c c¬ quan
nhµ n-íc, c¸n bé, viªn chøc nhµ n-íc ph¶i t«n träng nh©n d©n,
tËn tuþ phôc vô nh©n d©n, liªn hÖ chÆt chÏ víi nh©n d©n, l¾ng
nghe ý kiÕn vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n; kiªn quyÕt ®Êu
tranh chèng tham nhòng, l·ng phÝ vµ mäi biÓu hiÖn quan liªu,
h¸ch dÞch, cöa quyÒn.
(1)
Xem Môc IV - C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ d©n chñ c¬ së cña
PhÇn nµy.
120
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
4. Nguyªn t¾c trong viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
Tuy d©n chñ cho phÐp c«ng d©n cã kh¶ n¨ng vµ quyÒn tù do
quyÕt ®Þnh, tù do tham gia gãp ý kiÕn víi ho¹t ®éng cña Nhµ n-íc,
nh-ng sù tù do trong d©n chñ còng ph¶i cã giíi h¹n, sù tù do quyÕt
®Þnh cña c¸ nh©n nµy kh«ng thÓ vµ kh«ng ®-îc lµm ¶nh h-ëng hoÆc
x©m h¹i ®Õn tù do, quyÒn lîi cña c¸ nh©n kh¸c còng nh- x©m h¹i
®Õn lîi Ých cña Nhµ n-íc, tíi trËt tù chung cña x· héi. Ch¼ng h¹n,
ng-êi d©n kh«ng thÓ lîi dông chÝnh s¸ch tù do t«n gi¸o, tÝn ng-ìng
®Ó l«i kÐo, Ðp buéc hoÆc dô dç ng-êi kh¸c ph¶i theo hoÆc kh«ng theo
mét t«n gi¸o nµo, v× lµm nh- vËy chÝnh lµ ®· g©y t¸c ®éng x©m h¹i
tíi quyÒn tù do tÝn ng-ìng vµ t«n gi¸o cña ng-êi kh¸c.
ChÝnh v× vËy, d©n chñ kh«ng thÓ kh«ng cã giíi h¹n, d©n chñ ph¶i
®-îc giíi h¹n trong khu«n khæ ph¸p luËt. C«ng d©n ph¶i thùc hiÖn c¸c
quyÒn tù do d©n chñ cña m×nh trong khu«n khæ ph¸p luËt quy ®Þnh.
VÝ dô: c«ng d©n cã quyÒn tù do kinh doanh, nh-ng kh«ng ®-îc
kinh doanh nh÷ng ngµnh nghÒ hoÆc mÆt hµng mµ ph¸p luËt cÊm
kinh doanh, g©y tæn h¹i ®Õn an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x·
héi hoÆc ®Õn lîi Ých cña c¸c c¸ nh©n kh¸c, nh- vò khÝ, ma tuý, v¨n
ho¸ phÈm ®éc h¹i, ®åi trôy.
ViÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së ph¶i qu¸n triÖt nh÷ng
nguyªn t¾c sau ®©y:
- Ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ph¶i g¾n liÒn víi c¬
chÕ §¶ng l·nh ®¹o, nhµ n-íc qu¶n lý, nh©n d©n lµm chñ. §©y lµ
b¶n chÊt cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam.
- Ph¸t huy chÕ ®é d©n chñ ®¹i diÖn, n©ng cao chÊt l-îng vµ
hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng, ®ång thêi thùc
hiÖn chÕ ®é d©n chñ trùc tiÕp ë c¬ së ®Ó nh©n d©n bµn b¹c vµ trùc
tiÕp quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc quan träng, thiÕt thùc, g¾n liÒn
víi quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña nh©n d©n.
121
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
- D©n chñ trong khu«n khæ HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt; quyÒn ®i
®«i víi nghÜa vô; d©n chñ ®i ®«i víi trËt tù, kû c-¬ng.
- Kiªn quyÕt xö lý nh÷ng hµnh vi lîi dông d©n chñ, vi ph¹m
HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, x©m ph¹m lîi Ých cña Nhµ n-íc, lîi Ých tËp
thÓ, quyÒn tù do, d©n chñ vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nh©n d©n.
5. Vai trß, ý nghÜa cña viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
Trong lÞch sö, khi c¶ d©n téc ViÖt Nam cßn bÞ ®Æt d-íi sù thèng
trÞ cña thùc d©n x©m l-îc, nÒn d©n chñ cña c¶ d©n téc vµ d©n chñ
cña mçi ng-êi ViÖt Nam ®· bÞ t-íc ®o¹t. D©n téc ViÖt Nam ®·
kh«ng ®-îc lµm chñ vËn mÖnh cña m×nh, bÞ ®Æt d-íi sù ®« hé cña
chÕ ®é thùc d©n. Trong bèi c¶nh bÞ mÊt quyÒn lµm chñ b¶n th©n,
lµm chñ ®Êt n-íc, nh©n d©n ta ®· kiªn c-êng vµ dòng c¶m ®Êu
tranh giµnh l¹i ®éc lËp d©n téc. Chñ quyÒn cña nh©n d©n ®-îc
kh¼ng ®Þnh. Nhµ n-íc cña nh©n d©n ViÖt Nam ®-îc thµnh lËp.
Nh©n d©n ViÖt Nam giµnh ®-îc c¬ héi lµm chñ x· héi, lµm chñ tµi
nguyªn thiªn nhiªn cña m×nh. NÒn d©n chñ nh©n d©n ®-îc thiÕt
lËp. §©y lµ thµnh qu¶ cña qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®Çy gian khæ cña
d©n téc ViÖt Nam trªn con ®-êng ph¸t triÓn v× mét x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
Ngµy nay, d©n chñ tiÕp tôc lµ môc tiªu phÊn ®Êu cña c¶ d©n téc
ViÖt Nam. Víi nÒn ®éc lËp d©n téc trän vÑn vµ mét chÝnh quyÒn cña
nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn d©n
chñ cña nh©n d©n lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan vµ ®-îc tiÕn
hµnh trong bèi c¶nh chÝnh trÞ thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu so víi tr-íc
kia. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, d©n chñ ph¶i ®-îc t¨ng c-êng víi sù
nç lùc cña chÝnh quyÒn vµ sù tham gia tÝch cùc cña nh©n d©n.
Ph¸t huy d©n chñ lµ ph¸t huy søc m¹nh vËt chÊt vµ tinh thÇn
trong nh©n d©n v× sù ph¸t triÓn, xo¸ ®ãi vµ gi¶m nghÌo. Khi nh©n
d©n thùc hiÖn quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc cña lµng, x·, ý thøc
122
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
lµm chñ cña nh©n d©n ®-îc kh¼ng ®Þnh râ rÖt. Víi ý thøc lµm chñ,
mäi s¸ng kiÕn, nguån lùc cña mçi ng-êi d©n ®-îc ph¸t huy mét
c¸ch tèt nhÊt ®Ó v-ît qua nh÷ng th¸ch thøc vµ khã kh¨n nh»m ®¹t
tíi sù phån thÞnh, ph¸t triÓn cña céng ®ång, tæ chøc. ý thøc lµm
chñ sÏ lµ ®éng lùc quan träng gióp hä g×n gi÷, b¶o qu¶n tèt h¬n
thµnh qu¶ ®¹t ®-îc. VÝ dô: tr-êng hîp x©y dùng hÖ thèng thuû lîi
nhá ë n«ng th«n. C¸c hé sö dông n-íc ®-îc quyÒn tù quyÕt ®Þnh
®ãng gãp, tù quyÕt ®Þnh møc thu thuû lîi phÝ, tù tiÕn hµnh b¶o
qu¶n vµ duy tr× hÖ thèng c«ng tr×nh. Víi vai trß quyÕt ®Þnh viÖc
khai th¸c vµ sö dông n-íc cho n«ng nghiÖp nh- vËy, bµ con n«ng
d©n thùc sù thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña m×nh, nhiÖt t×nh ®ãng
gãp kinh phÝ, tæ chøc qu¶n lý hÖ thèng thuû lîi mét c¸ch hiÖu qu¶
nhÊt, gi¶m thiÓu nh÷ng chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt. Víi ý thøc lµm
chñ thùc sù, bµ con n«ng d©n cïng nhau g×n gi÷, b¶o d-ìng, t¨ng
tuæi thä cña c«ng tr×nh.
Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së x·, ph-êng, thÞ trÊn, mang l¹i lîi Ých
trªn nhiÒu mÆt cho c¸c ®èi t-îng kh¸c nhau: ng-êi d©n, chÝnh
quyÒn c¬ së vµ c¶ céng ®ång.
- VÒ phÝa ng-êi d©n: Khi cã bé phËn d©n c- cßn ch-a hiÓu râ
hä cã nh÷ng quyÒn d©n chñ g×, dÉn tíi hai kh¶ n¨ng: Thø nhÊt,
hoÆc lµ hä trë nªn thô ®éng, Ýt tham gia vµo c«ng viÖc cña céng
®ång. Khi hiÓu râ nh÷ng quyÒn d©n chñ cña m×nh, ng-êi d©n sÏ
tÝch cùc vËn dông chóng vµo trong cuéc sèng hµng ngµy, tham gia
vµo c«ng viÖc chung. Ch¼ng h¹n, khi ng-êi d©n biÕt m×nh cã quyÒn
®-îc bµn b¹c, gãp ý vµo viÖc cã x©y dùng, söa ch÷a l¹i tuyÕn ®-êng
liªn th«n hay kh«ng, nÕu cã th× ®ãng gãp bao nhiªu, c¸ch thøc chi
tiªu, sö dông nguån vèn gãp nh- thÕ nµo..., th× hä sÏ h¨ng h¸i bµn
b¹c ®Ó t×m ra ph-¬ng ¸n phï hîp nhÊt víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ
còng sÏ tù nguyÖn thùc thi viÖc ®ã, tr¸nh ®-îc t×nh tr¹ng Êm øc,
hiÓu lÇm, thËm chÝ xÝch mÝch, khiÕu kiÖn vÒ sau; Thø hai, ng-îc
l¹i, mét bé phËn d©n c- cã nh÷ng hµnh vi l¹m dông quyÒn d©n chñ,
123
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
®i ng-îc l¹i lîi Ých céng ®ång, thËm chÝ lµ g©y rèi, ¶nh h-ëng tíi
trËt tù c«ng céng, dÉn tíi hËu qu¶ ®¸ng tiÕc cho b¶n th©n còng nh-
cho céng ®ång. VÝ dô: khi bÊt ®ång víi chÝnh quyÒn vÒ mét vÊn ®Ò
g× ®ã, ng-êi d©n do kh«ng biÕt ®-îc thñ tôc, tr×nh tù ®Ó gi¶i quyÕt
nªn cã thÓ kÐo nhau ®Õn trô së Uû ban nh©n d©n ®Þa ph-¬ng, c¬
quan h÷u quan ®Ó khiÕu n¹i, tè c¸o, c¶n trë giao th«ng, g©y rèi,
manh ®éng vµ cã thÓ bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vÒ c¸c hµnh
vi ®ã. Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së cho phÐp ng-êi d©n hiÓu râ quyÒn
vµ nghÜa vô cña m×nh khi tham gia vµo ho¹t ®éng cña céng ®ång.
- VÒ phÝa chÝnh quyÒn: râ rµng, Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së lµ mét
¸p lùc ®èi víi chÝnh quyÒn. Víi nghÜa vô ®· ®-îc quy ®Þnh thµnh
luËt, chÝnh quyÒn c¬ së buéc ph¶i thay ®æi t¸c phong lµm viÖc cña
m×nh theo h-íng c«ng khai ho¸, minh b¹ch ho¸ vµ d©n chñ ho¸.
C¸c c«ng viÖc tr-íc ®©y do chÝnh quyÒn ¸p ®Æt xuèng d©n th× nay
ph¶i bµn b¹c cïng d©n, l¾ng nghe d©n vµ c«ng khai tr-íc d©n, thËm
chÝ nhiÒu viÖc ph¶i chuyÓn xuèng ®Ó d©n tù quyÕt. T¸c phong, t-
c¸ch cña c¸n bé c¬ së còng ®-îc chØnh ®èn do th-êng xuyªn chÞu sù
kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nh©n d©n. §êi sèng céng ®ång còng cã nhiÒu
thay ®æi nhê sù thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së.
VÝ dô: do ®-a ra th¶o luËn d©n chñ, c«ng khai nªn d©n thuËn
t×nh ®ãng gãp tiÒn cña, c«ng søc ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh h¹
tÇng c¬ së vÒ ®iÖn, ®-êng, tr-êng, tr¹m ë n«ng th«nꢀ, dÉn tíi
n«ng th«n ®æi míi, ®êi sèng vËt chÊt cña ng-êi d©n ®-îc c¶i thiÖn.
HoÆc, víi viÖc x©y dùng céng ®ång d©n c- theo h-íng tù qu¶n, toµn
d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸, ®· t¹o nªn søc m¹nh bµi
trõ c¸c tÖ n¹n cê b¹c, nghiÖn hót, r-îu chÌ..., viÖc tang lÔ, c-íi xin
®-îc tæ chøc theo h-íng v¨n minh, lµnh m¹nh.
Qua s¬ kÕt, tæng kÕt viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së, cã
thÓ thÊy nh÷ng lîi Ých (kÕt qu¶) mµ quy chÕ ®ã mang l¹i, cô thÓ
nh- sau:
124
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
5.1. Huy ®éng søc d©n ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng
- Qua s¬ kÕt 3 n¨m: sè tiÒn nh©n d©n tù ®ãng gãp ®Ó ph¸t triÓn
c¬ së h¹ tÇng th«n, x· ë mét sè tØnh nh- sau: B¾c Ninh 195 tû ®ång,
Hµ Nam 163,2 tû ®ång; NghÖ An trªn 120 tû ®ång; Ninh B×nh 106
tû ®ång; VÜnh Long trªn 100 tû ®ång; §ång Th¸p gÇn 100 tû ®ång;
Yªn B¸i trªn 59 tû ®ång; Phó Yªn 31,6 tû ®ång; Lµo Cai 14 tû ®ång;
B×nh ThuËn 10 tû ®ång; Qu¶ng Ninh 8 tû ®ång(1). ë Hµ Nam, mét
tØnh thuÇn n«ng, thu nhËp cña ng-êi d©n cßn thÊp, nh-ng do thùc
hiÖn quy chÕ d©n chñ, nªn MÆt trËn Tæ quèc cïng víi chÝnh quyÒn
®· vËn ®éng nh©n d©n ®ãng gãp tiÒn cña, søc lao ®éng ®Ó n©ng cÊp
söa ch÷a ®-îc 2.540 km ®-êng giao th«ng n«ng th«n, 100% tr-êng
trung häc phæ th«ng, 95% tr-êng trung häc c¬ së, 305 tr-êng tiÓu
häc, tr-êng mÉu gi¸o vµ 50% tr¹m y tÕ. T¹i tØnh H¶i D-¬ng, trong
n¨m 2000, c¸c ban c«ng t¸c MÆt trËn phèi hîp víi Tr-ëng th«n vËn
®éng nh©n d©n ®ãng gãp ®-îc 55 tû ®ång vµ 2 triÖu ngµy c«ng ®Ó
x©y dùng ®-îc gÇn 100 km ®-êng giao th«ng n«ng th«n; quyªn gãp
®-îc trªn 18 tû ®ång vµ nhiÒu vËt liÖu, ngµy c«ng ®Ó c¬ b¶n xo¸
xong nhµ tre cho c¸c gia ®×nh chÝnh s¸ch(2).
- Qua tæng kÕt 5 n¨m: ë Thõa Thiªn - HuÕ, nh©n d©n ®· tù
nguyÖn ®ãng gãp tiÒn vµ ngµy c«ng ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh
®iÖn, thuû lîi, giao th«ng, tr-êng häc, tr¹m x¸ꢀ trÞ gi¸ trªn 67 tû
®ång. Nh©n d©n Hµ TÜnh, víi sù hç trî cña Nhµ n-íc, ®· lµm ®-îc
2.320 km ®-êng giao th«ng, 1.369 cèng, 1.165 km kªnh m-¬ng trÞ
gi¸ 160 tû ®ång, trong ®ã nh©n d©n ®ãng gãp 2/3. TØnh B¹c Liªu
®Çu t- hµng tr¨m tû ®ång, céng víi hµng triÖu ngµy c«ng do d©n
(1) Theo B¸o c¸o sè 361/BC-BTCCBCP ngµy 23.11.2001 cña Ban Tæ chøc c¸n
bé - ChÝnh phñ vÒ t×nh h×nh sau ba n¨m triÓn khai Quy chÕ d©n chñ ë x·,
ph-êng, thÞ trÊn.
(2)
Theo B¸o c¸o 3 n¨m c«ng t¸c MÆt trËn tham gia thùc hiÖn Quy chÕ d©n
chñ ë x·, ph-êng, thÞ trÊn (1998 - 2001), sè 01 BC/MTTW ngµy 29.01.2002.
125
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
t×nh nguyÖn ®ãng gãp, ®· x©y dùng ®-îc h¬n 2.000 c«ng tr×nh c¸c
lo¹i, trong ®ã cã gÇn 1.500 c«ng tr×nh thuû lîi. TØnh Trµ Vinh, huy
®éng nguån vèn trong d©n ®-îc 1.089 tû ®ång(1).
5.2. D©n chñ trong bÇu cö §¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n
Trong cuéc bÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n nhiÖm kú 2004 -
2009, quy ®Þnh vÒ bÇu cö ®· ®-îc hoµn thiÖn theo h-íng d©n chñ
h¬n. §ã lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ viÖc nhÊt thiÕt ph¶i cã sè øng cö viªn
trong danh s¸ch bÇu cö nhiÒu h¬n sè ®¹i biÓu ®-îc bÇu; bªn c¹nh
viÖc c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ®oµn thÓ ®-îc giíi thiÖu ng-êi vµo danh
s¸ch bÇu cö, th× cö tri cña th«n, lµng, Êp, b¶n, tæ d©n phè (gäi
chung lµ th«n) ®-îc trùc tiÕp giíi thiÖu ng-êi ®Ó bÇu lµm ®¹i biÓu
Héi ®ång nh©n d©n cÊp x·; øng cö viªn ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n
ph¶i kª khai tµi s¶n c¸ nh©nꢀ Trong c¸c cuéc bÇu cö ®¹i biÓu Héi
®ång nh©n d©n c¸c cÊp nhiÖm kú 1999 - 2004 vµ 2004 - 2009, nh©n
d©n mét sè tØnh, thµnh phè ®· gi¸m s¸t chÆt chÏ viÖc tu©n thñ
LuËt BÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n.
Ch¼ng h¹n, t¹i mét sè ®¬n vÞ bÇu cö ë Th¸i B×nh, VÜnh Phóc, Nam
§Þnh, Thanh Ho¸, Thõa Thiªn - HuÕ, B¾c Ninh, Hµ T©y, H¶i
Phßng, H¶i D-¬ngꢀ, nh©n d©n ®· ®Ò nghÞ ®-a ra khái danh s¸ch
bÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n nh÷ng ng-êi quan liªu, h¸ch
dÞch, cöa quyÒn, tham nhòng vµ thiÕu tr¸ch nhiÖm víi nh©n d©n.
5.3. T¨ng tÝnh tù qu¶n céng ®ång
Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së bao gåm nh÷ng quy ®Þnh kh¼ng ®Þnh
quyÒn tù qu¶n cña x·, th«n vµ cña céng ®ång. ViÖc x©y dùng c¸c
(1) Sè liÖu ®-îc lÊy tõ c¸c B¸o c¸o cña Ban chØ ®¹o thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ
trung -¬ng vÒ kiÓm tra 5 n¨m thùc hiÖn ChØ thÞ sè 30/CT-TW t¹i c¸c ®Þa
ph-¬ng t-¬ng øng
126
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
c«ng tr×nh phóc lîi nh- ®iÖn, ®-êng giao th«ng, tr-êng häc, tr¹m
y tÕ, nghÜa trang, c«ng tr×nh v¨n ho¸ - thÓ thao, tr-íc ®©y lµ c«ng
viÖc cña chÝnh quyÒn cÊp tØnh, cÊp huyÖn. Nh-ng sau khi cã Quy
chÕ d©n chñ th× ng-êi d©n ë th«n ®-îc trao quyÒn quyÕt ®Þnh chñ
tr-¬ng còng nh- møc ®é huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh, nh©n c«ng
vµ viÖc sö dông nh÷ng nguån lùc ®ã. Còng theo Quy chÕ d©n chñ,
ng-êi d©n ë th«n cã quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc néi bé cña th«n
m×nh, nh- tæ chøc b¶o vÖ s¶n xuÊt, vÖ sinh m«i tr-êng, x©y dùng
h-¬ng -íc, quy -ícꢀ
Qua 5 n¨m thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ, ®· cã nh÷ng tØnh mµ ë
®ã 100% sè th«n x©y dùng ®-îc h-¬ng -íc, quy -íc cña m×nh, dùa
trªn c¬ së ph¸p luËt vµ phï hîp víi phong tôc, tËp qu¸n cña vïng
miÒn, ®Þa ph-¬ng. Ch¼ng h¹n, Th¸i B×nh cã trªn 50% sè x·,
ph-êng, thÞ trÊn ®· x©y dùng tõ 11 ®Õn 15 b¶n quy chÕ, quy ®Þnh;
gÇn 40% sè x·, ph-êng, thÞ trÊn cã trªn 15 b¶n quy chÕ; c¸ biÖt cã
x· x©y dùng trªn 20 b¶n. ë Hµ TÜnh, 100% x·, ph-êng, thÞ trÊn cã
quy -íc, 1.819/2.847 th«n cã h-¬ng -íc. Qu¸ tr×nh x©y dùng h-¬ng
-íc, quy -íc ®-îc thùc hiÖn d©n chñ víi sù tham gia cña ®¹i diÖn
c¸c ®oµn thÓ, héi quÇn chóng, ®¹i diÖn dßng hä vµ nh÷ng ng-êi cã
tr×nh ®é, uy tÝn trong céng ®ång d©n c-.
Khi ®-îc trao quyÒn tù qu¶n céng ®ång, ng-êi d©n c¶m thÊy
m×nh thùc sù cã vai trß lµm chñ ®èi víi c¸c c«ng viÖc cña céng ®ång,
nªn phÊn khëi, chñ ®éng, tÝch cùc tham gia vµo ho¹t ®éng cña céng
®ång. Tõ ®ã, sù n¨ng ®éng, s¸ng kiÕn cña ng-êi d©n ®-îc ph¸t huy,
gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®a d¹ng, bÒn v÷ng ë c¸c vïng,
miÒn cña ®Êt n-íc. §iÒu nµy cã thÓ thÊy râ qua thùc tiÔn thùc hiÖn
Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së.
5.4. C¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a nh©n d©n víi chÝnh quyÒn
D©n chñ thóc ®Èy sù minh b¹ch. Sù minh b¹ch, râ rµng trong
127
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ®-îc b¶o ®¶m khi ng-êi d©n ®-îc
biÕt, ®-îc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn, nhÊt lµ
trong lÜnh vùc thu, chi tµi chÝnh. §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt quan
träng, lµm h¹n chÕ nh÷ng hµnh vi l¹m dông quyÒn lùc, tham
nhòng cña c¸n bé, c«ng chøc chÝnh quyÒn.
D©n chñ thóc ®Èy quan hÖ gÇn gòi vµ hîp t¸c gi÷a chÝnh quyÒn
víi nh©n d©n. Khi d©n chñ ®-îc ph¸t huy, tÖ tham nhòng, l¹m
dông quyÒn lùc, quan liªu sÏ bÞ h¹n chÕ vµ dÇn bÞ lo¹i bá khái ®êi
sèng x· héi; chÝnh quyÒn trë nªn minh b¹ch, thùc sù trë thµnh
chÝnh quyÒn phôc vô nh©n d©n vµ v× nh©n d©n. Sù tin cËy cña
nh©n d©n ®èi víi chÝnh quyÒn sÏ ngµy cµng t¨ng. Nh©n d©n sÏ
quan hÖ chÆt chÏ vµ hîp t¸c víi chÝnh quyÒn.
II. NéI DUNG QUY CHÕ D¢N CHñ ë X·, PH¦êNG, THÞ TRÊN
1. Hoµn c¶nh ra ®êi
Thùc hiÖn ChØ thÞ sè 30-CT/TW cña Ban BÝ th- Trung -¬ng
§¶ng vÒ x©y dùng vµ thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së, ngµy
11.5.1998 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 29/1998/N§-CP vÒ
quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë x·, ph-êng, thÞ trÊn (gäi chung lµ x·).
B¶n quy chÕ nµy cã néi dung rÊt phong phó, bao gåm nh÷ng viÖc
cÇn th«ng b¸o ®Ó nh©n d©n biÕt; nh÷ng viÖc nh©n d©n bµn vµ quyÕt
®Þnh trùc tiÕp; nh÷ng viÖc nh©n d©n bµn, tham gia ý kiÕn, Héi
®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n x· quyÕt ®Þnh; nh÷ng viÖc
nh©n d©n gi¸m s¸t, kiÓm tra vµ tr¸ch nhiÖm x©y dùng céng ®ång
d©n c- th«n.
Cuéc vËn ®éng thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë x· vµ ë c¸c lo¹i
h×nh c¬ së kh¸c ®· ®-îc tiÕn hµnh nhiÒu n¨m vµ n¨m 2001 ®· s¬
kÕt 3 n¨m, n¨m 2003 tæng kÕt 5 n¨m viÖc thùc hiÖn. Qua tæng kÕt,
ph¸t hiÖn mét sè ®iÓm trong Quy chÕ ®-îc ban hµnh theo NghÞ
®Þnh sè 29/1998/N§-CP ®· béc lé nh÷ng thiÕu sãt, ch-a phï hîp
128
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
víi thùc tiÔn, thËm chÝ cã ®iÒu kho¶n bÞ l¹m dông trªn thùc tÕ dÉn
®Õn nh÷ng biÓu hiÖn d©n chñ qu¸ møc. V× vËy, ChÝnh phñ ®·
thay thÕ Quy chÕ nµy b»ng quy chÕ míi ®-îc ban hµnh theo NghÞ
®Þnh sè 79/2003/N§-CP ngµy 07.7.2003.
2. Néi dung Quy chÕ d©n chñ ë x·, ph-êng, thÞ trÊn, theo NghÞ
®Þnh sè 79/2003/N§-CP
Môc tiªu cña Quy chÕ nµy lµ: ph¸t huy quyÒn lµm chñ, søc
s¸ng t¹o cña nh©n d©n trong x·, ®éng viªn søc m¹nh vËt chÊt vµ
tinh thÇn cña nh©n d©n trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¶i
thiÖn d©n sinh, n©ng cao d©n trÝ, x©y dùng §¶ng bé, chÝnh quyÒn
vµ ®oµn thÓ ë x· trong s¹ch, v÷ng m¹nh; ng¨n chÆn vµ kh¾c phôc
t×nh tr¹ng suy tho¸i, quan liªu, tham nhòng cña mét sè c¸n bé,
®¶ng viªn vµ c¸c tÖ n¹n x· héi, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu d©n
giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh, theo ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa.
2.1. QuyÒn d©n biÕt
QuyÒn d©n biÕt lµ sù cô thÓ ho¸ mét quyÒn c¬ b¶n cña c«ng
d©n ®-îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p, ®ã lµ quyÒn ®-îc th«ng tin.
Trong mét x· héi d©n chñ, ng-êi d©n cã quyÒn ®-îc biÕt vÒ tÊt c¶
mÆt ho¹t ®éng x· héi, ®Æc biÖt lµ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n-íc
mµ biÓu hiÖn cô thÓ nhÊt qua c¸c chÝnh s¸ch, v¨n b¶n ph¸p luËt.
D©n cã biÕt th× míi hiÓu râ vµ lµm ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p
luËt. NÕu d©n biÕt, hä sÏ tù b¶o vÖ ®-îc c¸c quyÒn, lîi Ých cña
m×nh, tr¸nh sù x©m h¹i tõ phÝa c¸c c¸ nh©n kh¸c, hoÆc thËm chÝ
tõ phÝa chÝnh quyÒn (do v« ý s¬ xuÊt, do thiÕu tr¸ch nhiÖm hoÆc do
mét sè ng-êi cã thÈm quyÒn trôc lîi). D©n biÕt, ®ã lµ c¬ së ®Ó hä
thùc hiÖn ®-îc c¸c quyÒn d©n chñ tiÕp theo nh- bµn, lµm vµ
kiÓm tra.
129
KiÕn thøc ph¸p luËt
TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x·
Theo NghÞ ®Þnh sè 79/2003/N§-CP, chÝnh quyÒn x· cã tr¸ch
nhiÖm th«ng tin kÞp thêi vµ c«ng khai ®Ó nh©n d©n biÕt 14 lo¹i vÊn
®Ò sau ®©y:
a) Chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ n-íc liªn quan
trùc tiÕp ®Õn quyÒn vµ lîi Ých cña nh©n d©n trong x·, bao gåm:
- NghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n, quyÕt ®Þnh cña Uû ban
nh©n d©n cÊp trªn liªn quan ®Õn ®Þa ph-¬ng;
- C¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thñ tôc hµnh chÝnh trong qu¸
tr×nh gi¶i quyÕt c«ng viÖc liªn quan ®Õn d©n;
- Nh÷ng quy ®Þnh cña Nhµ n-íc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng vÒ
®èi t-îng, møc thu c¸c lo¹i thuÕ, phÝ, lÖ phÝ vµ c¸c nghÜa vô kh¸c
®èi víi nh©n d©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh.
C«ng khai ®Ó ng-êi d©n biÕt ®-îc c¸c thñ tôc cña Nhµ n-íc
liªn quan trùc tiÕp ®Õn quyÒn vµ lîi Ých cña hä. VÝ dô: ®Ó ®-îc cÊp
sæ ®á (GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt), ng-êi d©n ph¶i cã c¸c
hå s¬, giÊy tê g×, ph¶i mang c¸c giÊy tê ®ã ®Õn c¬ quan nµo, c¬ quan
nµo xem xÐt, kiÓm tra vµ c¬ quan nµo ra quyÕt ®Þnh cÊp sæ ®á, thêi
h¹n bao l©u sÏ gi¶i quyÕt; c¸ch thøc, tr×nh tù khiÕu n¹i, tè c¸o, thñ
tôc khëi kiÖn vô ¸n; thñ tôc t¹m tró, t¹m v¾ng, ®¨ng ký hé khÈu,
®¨ng ký khai sinh, thñ tôc mua b¸n nhµ, xin giÊy phÐp x©y dùng,
giÊy phÐp kinh doanh... Nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt
c«ng viÖc liªn quan ®Õn d©n, hiÓu réng ra cßn bao gåm c¸c quy ®Þnh
cña chÝnh quyÒn x· vÒ lÞch tiÕp d©n, thêi gian gi¶i quyÕt c«ng viÖc,
ng-êi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt; hoÆc ®¬n gi¶n nhÊt, lµ s¬ ®å trô
së cña chÝnh quyÒn x·.
b) KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi dµi h¹n vµ hµng n¨m
cña x·
Th«ng tin ®Ó mçi ng-êi d©n sinh sèng trªn ®Þa bµn x· biÕt ®-îc
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Þa ph-¬ng, ®Ó hä tù ®iÒu
130
PhÇn IV
Thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së
chØnh ho¹t ®éng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. §ã lµ c¸c kÕ ho¹ch dµi
h¹n, nh- kÕ ho¹ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, chuyÓn ®æi mïa vô,
gièng c©y trång... vµ c¸c kÕ ho¹ch hµng n¨m, nh- kÕ ho¹ch gieo
cÊy, thu ho¹ch mïa vô, kÕ ho¹ch lµm ®-êng, x©y tr¹m ®iÖn ë x·ꢀ
c) Quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai
VÝ dô: quy ho¹ch ®Êt; ph©n bè ®Êt ë, ®Êt canh t¸c, ®Êt s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp, ®Êt kinh doanh dÞch vô, ®Êt 5%; dù kiÕn ®èi t-îng
®-îc giao ®Êt hoÆc bÞ thu håi ®Êtꢀ
d) Dù to¸n vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch x· hµng n¨m
Trong dù to¸n ng©n s¸ch cho n¨m sau, cã c¸c néi dung: dù trï
c¸c nguån thu (do ng©n s¸ch cÊp trªn rãt xuèng, c¸c nguån thu
riªng cña x·); dù trï chi (chi vµo c¸c lo¹i viÖc g×, bao nhiªu...).
T-¬ng tù, vµo cuèi n¨m, chÝnh quyÒn x· còng ph¶i c«ng khai quyÕt
to¸n ng©n s¸ch cña x· m×nh: c¸c kho¶n thu vµ chi ®· thùc hiÖn
trong thùc tÕ; sè d- hoÆc th©m hôt trong n¨m. BiÕt ®-îc dù to¸n
vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch x· sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng-êi d©n kiÓm tra,
gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn, ®¸nh gi¸ n¨ng lùc còng nh-
phÈm chÊt cña c¸n bé.
®) Dù to¸n, quyÕt to¸n c¸c quü, ch-¬ng tr×nh, dù ¸n, c¸c kho¶n
huy ®éng nh©n d©n ®ãng gãp x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, c¸c c«ng
tr×nh phóc lîi c«ng céng cña x·, th«n vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn
Khi x©y dùng c¬ së h¹ tÇng (®-êng x¸, cÇu cèng, tr¹m ®iÖn,
tr¹m cÊp n-ícꢀ) vµ c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng (nhµ trÎ, s©n
bãngꢀ) cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra: thø nhÊt, nh÷ng c«ng tr×nh nµy
®-îc Nhµ n-íc hç trî mét phÇn kinh phÝ, phÇn cßn l¹i do d©n ®ãng
gãp; thø hai, kinh phÝ hoµn toµn do d©n ®-îc thô h-ëng c¬ së h¹
tÇng, c«ng tr×nh phóc lîi ®ã ®ãng gãp (söa l¹i ®-êng, lµm mét cèng
tho¸t n-íc ë mét th«n). Trong c¶ hai tr-êng hîp trªn, tr-íc khi
huy ®éng sù ®ãng gãp cña d©n, ph¶i th«ng b¸o c«ng khai: sè kinh
131
Tải về để xem bản đầy đủ
186 trang
18/05/2022
620
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền cấp xã", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- tai_lieu_to_chuc_bo_may_va_xay_dung_chinh_quyen_cap_xa.pdf
