Giáo trình Giống và truyền giống

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NÔNG LÂM ĐÔNG BẮC

GIÁO TRÌNH

GIỐNG VÀ TRUYỀN GIỐNG

(Lưu hành nội bộ)

Tác giả:Trần Thị Vân Hà (chủ biên)

Quảng Ninh, năm 2021

1

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN

Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép

dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo.

Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh

thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

2

LỜI GIỚI THIỆU

Trong những năm gần đây việc áp dụng những kiến thức hiện đại và thực tiễn

phong phú vào công tác chọn lọc và nhân giống nhằm nâng cao năng suất và chất

lượng sản phẩm của vật nuôi ngày càng được chú trọng. Mục tiêu của cuốn giáo trình

này nhằm cung cấp những khái niệm chung về giống và công tác giống vật nuôi,

những kiền thức liên quan đến chọn lọc, nhân giống, bảo tồn nguồn gen vật nuôi cũng

như những biện pháp kỹ thuật chủ yếu của công tác giống vật nuôi

Giáo trình gồm 5 Mô- đun:

Mô- đun 1: Sự phát triển của cơ thể gia súc-gia cầm

Mô- đun 2: Giám định động vật nuôi

Mô- đun 3: Chọn giống

Mô- đun 4: Chọn phối và nhân giống

Mô- đun 5: Kỹ thuật thụ tinh nhân tạo

Để hoàn thiện giáo trình này chúng tôi đã nhận được sự chỉ đạo, hướng dẫn của

Ban Giám Hiệu trường Cao đẳng Nông Lâm Đông Bắc; phòng đào tạo; Văn bản

hướng dẫn của Bộ Lao Động TBXH. Sự hợp tác, giúp đỡ của giáo viên trong bộ môn

chăn nuôi, sự đóng góp ý kiến của các cán bộ kĩ thuật của các đơn vị liên quan. Chúng

tôi xin được gửi lời cảm ơn đến đến các nhà khoa học, các cán bộ kỹ thuật, các thầy cô

giáo đã tham gia đóng góp nhiều ý kiến quý báu, tạo điều kiện thuận lợi để hoàn thành

bộ giáo trình này.

Bộ giáo trình là cơ sở cho các giáo viên soạn bài giảng để giảng dạy, là tài liệu

nghiên cứu và học tập của học viên học nghề chăn nuôi, nghề thú y. Các thông tin

trong bộ giáo trình có giá trị hướng dẫn giáo viên thiết kế và tổ chức giảng dạy các bài

dạy một cách hợp lý. Giáo viên có thể vận dụng cho phù hợp với điều kiện và bối cảnh

thực tế trong quá trình dạy học.

Trong quá trình biên soạn chắc chắn không tránh khỏi những sai sót, chúng tôi

mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các cán bộ kỹ thuật, các

đồng nghiệp để giáo trình hoàn thiện hơn.

Quảng ninh, ngày 02 tháng 10 năm 2021

Người biên soạn

1. Trần Thị Vân Hà (chủ biên)

2. Mai Thị Thanh Nga

3. Vũ Việt Hà

3

MỤC LỤC

GIÁO TRÌNH ................................................................................................................1

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN ...........................................................................................2

LỜI GIỚI THIỆU .........................................................................................................3

MỤC LỤ C ......................................................................................................................4

GIÁO TRÌNH MÔN HỌC/MÔ ĐUN ..........................................................................7

Bài 1: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CƠ THỂ GIA SÚC- GIA CẦM ...............................8

1. Sinh trưởng của vật nuôi ..........................................................................................8

2. Phát dục của vật nuôi................................................................................................8

3. Sự liên quan giữa sinh trưởng và phát dục .............................................................9

4. Phương pháp đánh giá sự sinh trưởng và phát dục của cơ thể vật nuôi..............9

4.1. Độ sinh trưởng tích lũy ..........................................................................................9

4.2. Độ sinh trưởng tuyệt đố i ........................................................................................9

4.3. Độ sinh trưởng tương đối ......................................................................................9

4.4. Hệ số sinh trưởng ...................................................................................................9

5. Các quy luật và các yếu tố ảnh hưởng đến phát dục của vật nuôi......................10

5.1. Quy luật phát triển theo giai đoạ n ......................................................................10

5.2. Quy luật sinh trưởng phát dục không đồng đều ................................................11

5.3. Quy luật có tính chu kỳ ........................................................................................11

5.4. Yếu tố di truyề n ....................................................................................................11

5.5. Yếu tố ngoại cảnh .................................................................................................11

Câu hỏi và bài tập ........................................................................................................12

Bài 2: GIÁM ĐỊNH ĐỘNG VẬT NUÔI ...................................................................13

1. Ngoại hình ................................................................................................................13

1.1. Khái niệm về ngoại hình, thể chất ......................................................................13

1.2. Phân loại thể chất .................................................................................................14

2. Đặc điểm ngoại hình của gia súc theo các hướng sản xuất ..................................14

2.1. Hướng làm giống ..................................................................................................14

2.2. Hướng lấy thị t .......................................................................................................15

2.3. Hướng lấy sữ a .......................................................................................................15

2.4. Hướng lấy sức kéo ................................................................................................15

2.5. Hướng lấy trứng ...................................................................................................15

3. Các nguyên tắc khi giám địn h ................................................................................15

4. Giám định sức sinh trưởng .....................................................................................15

4.1. Cân, đo trọng lượng và kích thước các chiều ....................................................15

4.2. Cho điểm ...............................................................................................................16

4.3. Xếp cấp sinh trưởn g .............................................................................................16

5. Giám định sức sản xuất ...........................................................................................16

5.1. Sức sản xuất thịt ...................................................................................................16

5.2. Sức sản xuất sữa ...................................................................................................17

5.3. Sức sản xuất trứng ...............................................................................................17

4

5.4. Sức sinh sản ...........................................................................................................17

Câu hỏi và bài tập ........................................................................................................18

Bài 3: CHỌN GIỐN G .................................................................................................19

1. Đại cương về chọn lọc .............................................................................................19

1.1. Khái niệ m ..............................................................................................................19

1.2. Tỉ lệ chọn lọc, ly sai chọn lọc ...............................................................................19

1.3. Hiệu quả chọn lọc .................................................................................................19

2. Các phương pháp chọn lọc .....................................................................................20

2.1. Chọn giống theo liên hệ thân tộc( huyết thống).................................................20

2.2. Chọn giống theo số lượng tính trạng ..................................................................21

2.2.1. Yêu cầu chung....................................................................................................21

2.2.2. Chọn lọc lần lượt ...............................................................................................21

2.2.3. Chọn lọc đồng thời loại thải độc lập ................................................................21

2.2.4. Chọn lọc theo chỉ số ...........................................................................................22

Câu hỏi và bài tập ........................................................................................................22

Bài 4: CHỌN PHỐI VÀ NHÂN GIỐNG .................................................................23

1. Nguyên tắc chọn đôi giao phối ...............................................................................23

2. Các phương pháp chọn đôi giao phố i ....................................................................24

2.1. Chọn đôi giao phối theo phẩm chất ....................................................................24

2.2. Chọn đôi giao phối theo huyết thốn g ..................................................................24

2.3. Chọn đôi giao phối theo tuổi ................................................................................24

2.4. Cách tính tỷ lệ máu qua mỗi đời giao phối ........................................................25

3. Ứng dụng chọn giống trong ngành chăn nuôi.......................................................25

3.1. Chọn đời giao phối cá thể :...................................................................................25

3.2. Chọn giao phối theo đàn:.....................................................................................25

4. Nhân giống gia súc...................................................................................................25

4.1. Nhân giống thuần chủng ......................................................................................25

4.2. Lai tạo giống gia súc.............................................................................................25

Câu hỏi và bài tập ........................................................................................................27

Bài 5: KỸ THUẬT THỤ TINH NHÂN TẠO ...........................................................28

1. Lợi ích và bất lợi của TTNT gia súc ......................................................................28

1.1. Lợi ích....................................................................................................................28

1.2. Bất lợi .....................................................................................................................28

1.3. Kỹ thuật lấy tinh...................................................................................................29

2. Kiểm tra tinh dịch ...................................................................................................32

2.1. Mục đích ................................................................................................................32

2.2. Nội dung kiểm tra.................................................................................................32

3. Kỹ thuật pha chế, bảo tồn và vận chuyển tinh dịc h .............................................36

3.1. Kỹ thuật pha chế tinh dịch ..................................................................................36

3.2. Bảo tồn tinh dịch ..................................................................................................36

3.3. Vận chuyển tinh dịch. ..........................................................................................37

4. Kỹ thuật dẫn tinh ....................................................................................................38

5

GIÁO TRÌNH MÔN HỌC/MÔ ĐUN

Tên môn học/mô đun: Giống và truyền giống

Mã môn học/môđun: MĐ09

I. Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của môn học/mô đun:

- Vị trí: là Mô- đun được giảng dạy sau khi đã học xong các môn học: giải phẫu

sinh lý vật nuôi, dinh dưỡng và thức ăn chăn nuôi.

- Tính chất: đây là Mô- đun kỹ thuật cơ sở trong chương trình đào tạo.

- Ý nghĩa và vai trò của môn học/mô đun:

+ Mô- đun giống và truyền giống nhằm tạo nền kiến thức cho kỹ thuật chăn nuôi

chuyên khoa.

+ Sau khi học xong Mô- đun người học có thể hiểu được những kiến thức cơ bản

về giống vật nuôi, phương pháp chọn lọc và nhân giống vật nuôi. Áp dụng để học hiệu

quả hơn các môn học tiếp theo đồng thời vận dụng những hiểu biết để có thể cải tiến,

nhân giống, lai tạo vật nuôi cho hiệu quả năng suất cao.

II. Mục tiêu của môn học/mô đun:

- Về kiến thức:

+ Mô tả được đặc điểm của một số giống vật nuôi và quá trình hình thành nó.

+ Mô tả được các quá trình phát triển của vật nuôi và các bước chọn lọc vật nuôi

làm giống.

- Về kỹ năng:

+ Thực hiện được việc giám định vật nuôi và chọn được vật nuôi làm giống phù

hợp với mục đích chăn nuôi.

+ Thực hiện được việc chọn phối và tiến hành nhân giống vật nuôi.

- Về năng lực tự chủ và trách nhiệm:

+ Thận trọng, tỉ mỉ, chính xác khi chọn giống và cách phối giống để đạt hiệu

quả cao.

+ Tích cực, chủ động và hợp tác trong quá trình thực hiện công việc.

+ Rèn luyện tính cẩn thận, tỉ mỉ trong việc chọn lọc, nhân giống, lai tạo giống vật

nuôi

+ Có tinh thần học tập tích cực, sáng tạo.

+ Có ý thức học hỏi kiến thức của các môn học cùng chuyên môn khác;

+ Có ý thức bảo vệ môi trường sống và yêu thương động vật.

III. Nội dung của môn học/mô đun:

Giáo trình gồm 5 Mô- đun:

Mô- đun 1: Sự phát triển của cơ thể gia súc-gia cầm

Mô- đun 2: Giám định động vật nuôi

Mô- đun 3: Chọn giống

Mô- đun 4: Chọn phối và nhân giống

Mô- đun 5: Kỹ thuật thụ tinh nhân tạo

7

Bài 1: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CƠ THỂ GIA SÚC- GIA CẦM

Mã bài: B01

Giới thiệu:

Mô- đun 1 giới thiệu những khái niệm cơ bản về sinh trưởng, phát dục, phương

pháp đánh giá tốc độ sinh trưởng của vật nuôi và các yếu tố ảnh hưởng đến sinh

trưởng, phát dục để tử đó đưa ra những kinh nghiệm trong quá trình chăm sóc, quản lý

đàn vật nuôi sao cho đạt năng suất và hiệu quả cao nhất.

Mục tiêu:

- Nhận biết được các quy luật phát triển ở vật nuôi để làm cở sở ứng dụng trong

chăn nuôi.

- Điều khiển được sự phát triển ở vật nuôi theo đúng quy luật phát triển của

chúng.

- Nghiêm túc trong học tập để áp dung vào thực tế chăn nuôi

Nội dung chính:

1. Sinh trưởng của vật nuôi

2. Phát dục của vật nuôi

3. Sự liên quan giữa sinh trưởng và phát dục

4. Phương pháp đánh giá sự sinh trưởng và phát dục của cơ thể vật nuôi

4.1. Độ sinh trưởng tích lũy

4.2. Độ sinh trưởng tuyệt đối

4.3. Độ sinh trưởng tương đối

4.4. Hệ số sinh trưởng

5. Các quy luật và các yếu tố ảnh hưởng đến phát dục của vật nuôi

5.1. Quy luật phát triển theo giai đoạn

5.2. Quy luật sinh trưởng phát dục không đồng đều

5.3. Quy luật có tính chu kỳ

5.4. Yếu tố di truyền

5.5. Yếu tố ngoại cảnh

1. Sinh trưởng của vật nuôi

Là quá trình tăng về khối lượng, thể tích, kích thước của cơ thể. Cơ thể vật nuôi

sẽ lớn lên về chiều dài, chiều rộng và chiều cao.

Để theo dõi các tính trang sinh trưởng của vật nuôi cần định kỳ cân, đo, đong các

cơ quan bộ phận hay toàn bộ cơ thể con vật. Khoảng cách giữa các lần cân, đo, đong

này phụ thuộc vào loại vật nuôi và mục đích theo dõi đánh giá. Chẳng hạn đối với lợn

con thường cân khối lượng lúc sơ sinh, 21 ngày tuổi, cai sữa mẹ...

2. Phát dục của vật nuôi

Phát dục là quá trình thay đổi về thể chất của cơ thể. Sự thay đổi nỳ bao gồm sự

hình thành và hoàn thiện chức năng của từng tổ chức, bộ phận của cơ thể ngay từ giai

đoạn đầu tiên của bào thai cũng như trong suốt quá trình phát triển của cơ thể con vật.

8

3. Sự liên quan giữa sinh trưởng và phát dục

Sinh trưởng và phát dục là hai quá trình tạo nên sự phát triển chung của cơ thể.

Hai quá trính này diễn ra đồng thời, đan xen, bổ sung, hỗ trợ cho nhau làm cho cơ thể

ngày một phát triển hoàn chỉnh. Trong cơ thể, có thể ở bộ phận này có sinh trưởng, bộ

phận khác có phát dục. Có khi sinh trưởng và phát dục diễn ra song song trong cùng

một bộ phận của cơ thể. Sự phát dục tạo ra nguồn nguyên liệu đầu tiên cho sinh trưởng

và ngược lại, sinh trưởng sẽ thúc đẩy phát dục. Như vậy hai quá trình này có mối liên

quan chặt chẽ. Nếu trong quá trình phát triển cá thể, sự phát dục không đầy đủ có thể

sẽ trở thành một cơ thể dị tật, ngược lại nếu sinh trưởng không đầy đủ, cơ thể sẽ bì còi

cọc, gầy yếu.

4. Phương pháp đánh giá sự sinh trưởng và phát dục của cơ thể vật nuôi

4.1. Độ sinh trưởng tích lũy

Là khối lượng, kích thước, thể tích của toàn cơ thể hay của từng bộ phận cơ thể

tại thời điểm sinh trưởng, nghĩa là tại thời điểm thực hiện các phép đo.

4.2. Độ sinh trưởng tuyệt đối

Là khối lượng, kích thước, thể tích của toàn bộ cơ thể hay của từng bộ phận cơ

thể tăng lên trong một đơn vị thời gian

V2- V1

A =

Trong đó:

g/ ngày

T2- T1

V₁: Là giá trị khối lượng cơ thể tích

luỹ được trong thời gian T₁

V₂: Là giá trị khối lượng cơ thể tích

luỹ được trong thời gian T₂

4.3. Độ sinh trưởng tương đối

Là tỷ lệ phần trăm khối lượng, kích thước, thể tích của cơ thể hay từng bộ phận

cơ thể tăng thêm so với trung bình của hai thời điểm sinh trưởng sau và trước.

V2- V1

R% =

*100

(V₂+ V₁)/2

Trong đó: V₂: Khối lượng, kích thước, thể tích tại

thời điểm sau

V₁: Khối lượng, kích thước, thể tích tại

thời điểm trước

4.4. Hệ số sinh trưởng

Là tỷ lệ phần trăm tăng lên về số lượng, kích thước, thể tích của gia súc ở thời

gian khảo sát so với thời gian đầu khảo sát.

Vi

C =

(Lần)

V0

Trong đó: V_i: Là khối lượng cơ thể lần thứ i( i tiến

từ 1….n)

V_o: Là khối lượng cơ thể lần đầu theo dõi

9

5. Các quy luật và các yếu tố ảnh hưởng đến phát dục của vật nuôi

5.1. Quy luật phát triển theo giai đoạn

Trong qua trình phát triển mỗi cá thể đều phải trải qua một số giai đoạn, mỗi giai

đoạn có đặc điểm riêng và đòi hỏi điều kiện sống nhất định

a. Giai đoạn phôi thai

Giai đoạn này cơ thể vật nuôi được hình thành từ một hợp tử, phát dục để tạo

thành các cơ quan, bộ phận mới, từng bước hoàn thiện về cấu tạo, hình thái, đồng thời

cơ thể cũng sinh trưởng để lớn lên. Giai đoạn này chất dinh dưỡng để nuôi phôi thai

được lấy hoàn toàn từ máu mẹ qua nhau thai (đối với vật đẻ con) hoặc qua noãn hoàng

(đối với vật nuôi đẻ trứng).

Giai đoạn phôi thai lại được chia làm 3 thười kỳ: thời kỳ phôi, thời kỳ tiền thai và

thời kỳ bào thai

+ Thời kỳ phôi: Từ khi trứng được thụ tinh, trở thành hợp tử. Hợp tử bám vào

niêm mạc tử cung và phân chia nhanh, hình thành các lá phổi. Thời kỳ này chất dinh

dưỡng cung cấp cho phôi là noãn hoàng của trứng và chất dịch của tử cung. Ttrong

khâu chăm sóc nuôi dưỡng cần chú ý thời kỳ này phôi rất dễ bị tiêu biến do các tác

động vật lý, hóa học. Tránh cho gia súc ăn thức ăn ôi thiu hay có hóa chất có hại

+ Thời kỳ tiền thai: Từ khi hợp tử bám chắc vào niêm mạc tử cung cho đến khi

có xuất hiện những nét đặc trưng về giải phẫu, sinh lý, trao đổi chất của các lá phôi.

Trong thời kỳ này, sự phát dục rất mạnh mẽ để hình thành các cơ quan, bộ phận. Chất

dinh dưỡng cung cấp cho phôi được lấy từ cơ thể mẹ qua tuần hoàn máu

+ Thời kỳ bào thai: Là thời kỳ cuối của phôi thai. Thời kỳ này khối lượng, kích

thước của thai tăng rất nhanh.

Mỗi thời kỳ trong giai đoạn phôi thai của vật nuôi khác nhau tùy loài.

b. Giai đoạn sau phôi thai

Giai đoạn này tính từ khi vật nuôi được sinh ra cho đến lúc già cỗi. Được chia

làm 4 thời kỳ

+ Thời kỳ bú sữa: Từ lúc sơ sinh đến lúc cai sữa. Thời kỳ này vật nuôi bắt đầu

chịu ảnh hưởng trực tiếp của môi trường bên ngoài, nhưng hoạt động của các cơ quan

chức năng trong cơ thể chưa hoàn thiện, sức đề kháng kém. Bởi vậy lúc mới sinh con

vật cần được bú sữ đầu có nhiều kháng thể giúp cơ thể tăng sức đề kháng. Thời kỳ này

vật nuôi lấy chất dinh dưỡng chủ yếu từ sữa mẹ. Tuy nhiên để đáp ứng nhu cầu sinh

trưởng ngày càng tăng của con vật, cần cung cấp thêm thức ăn bổ sung bằng cách cho

ăn sớm, giúp con vật thích nghi tốt với môi trường việc chăm sóc cần được chú ý.

+ Thời kỳ thành thục: Từ lúc cai sữa cho đến khi xuất hiện tính dục. Con vật lớn

nhanh (hệ xương- cơ). Các tuyến sinh dục bắt đầu hoạt động, các bộ phận sinh dục phụ

tăng nhanh về kích thước (bầu vú, các cơ bắp, mông, đùi…)

+ Thời kỳ trưởng thành: Từ lúc được phối giống lần đầu cho đến khi cần loại bỏ.

Là thời kỳ phát triển hoàn chỉnh, khả năng sản xuất cao. Các quá trình trao đổi chất

trong cơ thể diễn ra mạnh.

10

+ Thời kỳ già cỗi: Cơ thể bắt đầu suy yếu dần, khả năng sản xuất giảm. Thời kỳ

này bắt đầu sớm hay muộn không chỉ phụ thuộc vào tuổi của con vật mà còn phụ

thuộc rất nhiều vào chế độ nuôi dưỡng, chăm sóc và khai thác sử dụng.

5.2. Quy luật sinh trưởng phát dục không đồng đều

Trong quá trình phát triển của vật nuôi, sự sinh trưởng, phát dục diễn ra đồng

thời nhưng không đồng đều. Tùy từng thời kỳ, có lúc sinh trưởng nhanh, phát dục

chậm và ngược lại. Trong cùng một thời kỳ, tốc độ sinh trưởng và phát dục của các cơ

quan bộ phận trong cơ thể cũng diễn ra không đồng đều.

Sự phát triển không đồng đều thể hiện rất rõ ở tốc độ tăng khối lượng, thành phần

và tỷ lệ các chất hữu cơ tích lũy trong cơ thể và cả khả năng chống chịu với điều kiện

ngoại cảnh của con vật.

5.3. Quy luật có tính chu kỳ

+ Quy luật có tính dục: Ở mỗi loài vật nuôi có chu kỳ động dục khác nhau (lợn

21 ngày, bò 28 ngày…). Mỗi lần động dục là trứng chín và rụng để thụ tinh và sinh

sản.

+ Chu kỳ thần kinh: Là sự hưng phấn, sự ức chế, vận động, nghỉ ngơi …

+ Chu kỳ thay lông ở những loài có lông: Gia cầm, chó, mèo,dê, thỏ…

Quy luật có tính chu kỳ phụ thuộc vào tính di truyền (gen) của loài và chịu tác

động của điều kiện ngoại cảnh, con người có thể điều chỉnh được.

Trong chăn nuôi, cần nắm vững các quy luật sinh trưởng, phát dục của vật nuôi

để có những biện pháp tác động hợp lý nhằm đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất.

5.4. Yếu tố di truyền

Các giống vật nuôi khác nhau thì khả năng sinh trưởng và phát dục khác nhau

Trong cùng một giống, cùng chế độ chăm sóc nuôi dưỡng thì giữa các cá thể, sự

sinh trưởng và phát dục cũng có sai khác bởi tiểm năng di truyền của mỗi cá thể khác

nhau.

5.5. Yếu tố ngoại cảnh

a. Dinh dưỡng: Chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sinh trưởng

và phát dục của vật nuôi. Dinh dưỡng đầy đủ và cân bằng thúc đẩy quá trình sinh

trưởng, phát dục, ngược lại dinh dưỡng không đầy đủ, đặc biệt thiếu protein, khoáng

và vitamin sẽ làm chậm, thậm chí ngừng sinh trưởng, phát dục

b. Điều kiện chăm sóc quản lý: Chuồng trại sạch sẽ, đảm bảo vệ sinh, chế độ

chăm sóc, vận động hợp lý, tắm chải thường xuyên làm tăng cường trao đổi chất, có

tác dụng tốt đến quá trình sinh trưởng và phát dục.

c. Môi trường thiên nhiên: Điều kiện thiên nhiên cũng gây ảnh hưởng trực tiếp

đến cơ thể vật nuôi. Nhiệt độ quá cao làm cho con vật nóng, mệt mỏi, kém ăn, tiêu hóa

và trao đổi chất giảm ảnh hưởng đến tăng khối lượng. Ngược lại nếu trời quá lạnh, lại

không đủ phương tiện sưởi ấm, chống rét, vật nuôi sẽ tiêu hao nhiều năng lượng để

chống rét, thậm chí có thể phát sinh bệnh cũng làm ảnh hưởng đến sinh trưởng phát

dục.

11

Câu hỏi và bài tập

1. Trình bày khái niệm sinh trưởng, phát dục của vật nuôi?

2. Nêu các phương pháp đánh giá sự sinh trưởng và phát dục của cơ thể vật nuôi?

3. Trình bày các Quy luật phát triển theo giai đoạn ở vật nuôi?

4. Trình bày các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát dục của vật nuôi?

Phần thực hành

Bài 1. Khảo sát, đánh giá tốc độ sinh trưởng của vật nuôi.

Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập

Đánh giá kết quả học tập (điểm định kỳ) dựa trên hình thức kiểm tra từng học

sinh thực hiện khảo sát đánh giá tốc độ sinh trưởng của vật nuôi..

Ghi nhớ

Ghi nhớ các khái niệm, phương pháp đánh giá tốc độ sinh trưởng và các yếu tố

ảnh hưởng đến sinh truowngr và phát dục của vật nuôi.

12

Bài 2: GIÁM ĐỊNH ĐỘNG VẬT NUÔI

Mã bài: B02

Giới thiệu:

Trong công tác giống, khi đánh giá chọn lọc vật nuôi, người ta không chỉ quan

tâm đến ngoại hình mà phải kết hợp đánh giá cả ngoại hình và thể chất. Việc thông qua

ngoại hình chưa thể biết đầy đủ về sức khỏe, sức sống, sức đề kháng, sức sinh sản, tính

thích ứng với điều kiện ngoại cảnh...của vật nuôi. Do vật bài học này cung cấp những

kiến thức liên quan đến ngoại hình, thể chất của con vật theo các hướng sản xuất khác

nhau tùy theo mục đích sử dụng của con người.

Mục tiêu:

- Mô tả được các đặc điểm về ngoại hình – thể chất theo các hướng sản xuất

- Nhận biết được các phương pháp định gia súc gia cầm về ngoại hình- thể chất,

sinh trưởng phát dục, sức sản xuất và vận dụng chúng để đánh giá chọn lọc vật giống.

- Đánh giá xếp cấp vật nuôi thành thạo

- Thận trọng, tỉ mỉ, chính xác trong quá trình giám định.

Nội dung chính:

1. Ngoại hình

1.1. Khái niệm về ngoại hình thể chất

1.2. Phân loại thể chất

2. Đặc điểm ngoại hình của gia súc theo các hướng sản xuất

2.1. Hướng làm giống

2.2. Hướng lấy thịt

2.3. Hướng lấy sữa

2.3. Hướng lấy sức kéo

2.4. Hướng lấy trứng

3. Các nguyên tắc khi giám định

4.Giám định sức sinh trưởng

4.1. Cân, đo trọng lượng và kích thước các chiều

4.2. Cho điểm

4.3. Xếp cấp sinh trưởng

5. Giám định sức sản xuất

5.1. Sức sản xuất thịt

5.2. Sức sản xuất sữa

5.3. Sức sản xuất trứng

5.4. Sức sinh sản

1. Ngoại hình

1.1. Khái niệm về ngoại hình, thể chất

Ngoại hình là hình dáng bên ngoài của con vật cóliên quan đến thể chất, sức

khỏe, sức hoạt động của các bộ phận cũng như khả năng sản xuất của gia súc và là

hình dạng đặc trưng cho một phẩm giống.

13

Đặc trưng của một phẩm giống trước tiên bao giờ cũng nhìn qua ngoại hình, nhất

là đối với màu da, sắc lông hoặc các bộ phận thuộc về giới tính.

Thể chất là chỉnh thể thống nhất của nhiều bộ phận cấu tạo thành vì vậy khi nói

đến thể chất là nói đến các bộ phận cấu tạo nên cơ thể.

1.2. Phân loại thể chất

a. Phân loại thể chất theo paplop: Căn cứ vào hai quá trình hưng phấn và ức chế.

+ Loại hình thần kinh hoạt bát: Con vật thích vận động, nhanh nhẹn, linh hoạt và

dễ thích ứng với môi trường mới, loại gia súc này thành lập các phản xạ nhanh, bền.

Trong chăn nuôi dùng để khai thái trứng, sữa.

+ Loại hình thần kinh hưng phấn: Con vật bướng bỉnh thích đánh nhau, thành lập

phản xạ nhanh, bền, con vật rất dũng cảm. Trong chăn nuôi thường ít dùng vì loại

này khó huấn luyện, quá nhạy cảm, khả năng cho sản phẩm ít.

+ Loại hình thần kinh yên tĩnh: Loại này chậm chạp, ít linh hoạt, thành lập các

phản xạ có điều kiện nhanh bền, thường sử dụng để cày kéo và nuôi vỗ béo.

+ Loại hình thần kinh yếu: Biểu hiện con vật sợ hãi, sức chịu đựng kém, phản xạ

chậm, khó thích ứng với môi trường thay đổi.

b. Phân loại thể chất theo Culesop

+ Thanh: Thân hình nhỏ, xương nhỏ, da mỏng, đầu nhỏ, đi đứng nhẹ nhàng.

+ Thô:Thân hình to lớn, chân to, da dày, bắp thịt nở, dáng nặng nề, thích ứng

ngoại cảnh tốt.

+ Săn: Kết cấu cơ thể rắn chắc, da lông bóng mượt, nhanh nhẹn, dẻo dai, xương

chắc.

+ Sổi: Kết cấu từng bộ phận không chắc chắn, da dày, mỡ dày, thịt nhão, xương

xốp, cơ quan nội tạng nhiều mỡ bao bọc….

+ Thanh- săn: Là loại hình gia súc có tầm vóc nhỏ, chắc chắn, gọn gàng, xương

nhỏ, rắn chắc, lớp mỡ dưới da mỏng, da đàn hồi, sức sống và khả năng trao đổi chất

tốt, thần kinh linh hoạt.

+ Thanh- sổi: Là loại hình gia súc nhỏ bé, không chắc chắn,lớp mỡ và lớp cơ

phát triển, da mỏng, thịt nhão. Thần kinh trầm tĩnh, trao đổi chất kém, sức sống không

cao.

+ Thô săn: Xương thô, to chắc, dáng vạm vỡ, chác chắn, da dầy, đầu to nặng,

chân to, cơ rắn chắc nổi rõ từng bắp thịt, sức làm việc khỏe.

+ Thô sổi:Cơ thể thô kệch, to lớn, nặng nề, kém chắc chắn, đi đứng chậm chạp, ít

tinh nhanh, thích ứng kém, trao đổi chất yếu, thành thục muộn, xương xốp, cơ mềm,

phẩm chất thịt kém.

2. Đặc điểm ngoại hình của gia súc theo các hướng sản xuất

2.1. Hướng làm giống

Vật nuôi có thân hình cân đối, không quá gầy hoặc quá béo, lông da thưa mỏng,

vú phát triển đều, tĩnh mạch vú nổi rõ, bộ phận sinh dục phát triển cân đối, phần thân

sau phát triẻn hơn phần thân trước, bốn chân chắc chắn không quá to hay quá nhỏ. Vật

nuôi không đi vòng kiền, chữ bát.

14

2.2. Hướng lấy thịt

Vật nuôi có thân hình nở nang, phát triển mạnh về bề ngang và bề sâu, lớp mỡ

dưới da phát triển. Đầu ngắn, rộng, cổ ngắn, vai ngực nở, lưng mông rộng phẳng chắc,

đùi ngắn nở.

2.3. Hướng lấy sữa

Thân hình phần sau phát triển hơ phần trước, bầu vú to, hình bát úp, đáy vú nở

rộng, núm vú tròn cách đều nhau, tĩnh mạch vú nổi rõ. Phần trước của thân hình hơi

hẹp, đầu nhỏ, mặt dài khô, sừng thanh, cổ dài sống vai hơi nhọn, ngực sâu dài, chân

cao, các bắp cơ không nổi rõ. Da mỏng đàn hổi, lông dày mượt.

2.4. Hướng lấy sức kéo

Vật nuôi có thân hình vạm vỡ, bộ xương to chắc rất phát triển, bắp thịt rắn chắc,

da dầy, lông thưa, đầu nặng, cổ chắc, ngực sâu, vai dài, lưng phẳng, khoeo khỏe, bốn

chân to khỏe.

Ngựa cưỡi: đầu nhẹ, cổ dài, ngực sâu hơi hẹp, mông dài, bụng gọn, đùi khỏe,

chắc, thẳng, móng cứng.

2.5. Hướng lấy trứng

Gia cầm có phần thân trên ít phát triển, phần thân dưới phát triển hơn, đầu nhỏ,

cổ dài, dáng đi nhẹ nhàng, mắt tinh, chân nhỏ cao, khoảng cách hai chân rộng, hình

dáng nhanh nhẹn, lông mượt.

3. Các nguyên tắc khi giám định

Phải xem cơ thể là một khối thống nhất của nhiều cơ quan bộ phận.

Phải đánh giá gia súc trên cơ sở tính thống nhất của toàn bộ cơ thể đến các hướng

sản xuất.

Phải nắm được đặc điểm sinh vật học của con vật.

Quá trình so sánh giữa các gia súc với nhau phải cùng một giống, cùng tuổi, cùng

giới tính, cùng điều kiện ngoại cảnh.

Khi giám định phải đưa con vật ra nơi sáng sủa, bằng phẳng, với tư thế tự nhiên,

con vật khỏe mạnh.

4. Giám định sức sinh trưởng

4.1. Cân, đo trọng lượng và kích thước các chiều

Đây là phương pháp đánh giá ngoại hình bằng cách đo kích thước các chiều và

tính các chỉ số cấu tạo cơ thể. Dụng cụ để đo gồm các loại thước chuyên dụng như

thước gậy, thước dây, thước Compa.

Tùy theo mức độ, yêu cầu của khảo sát, đánh giá mà số lượng các chiều đo có thể

nhiều hoặc ít. Nếu chỉ nhận xét, so sánh vê tầm vóc to, nhỏ, cơ thể có phát triển cân

đối hay không thì thường chỉ cần đo hai chiều là vòng ngực và chiều dài thân.

Một số chiều đo chính như sau:

+ Cao vây: Từ mặt đất đến sau u vai

+ Cao lưng: Từ mặt đất đến chỗ thấp nhất của lưng

+ Cao khum: Từ mặt đất đến điểm cao nhất của xương khum

+ Dài thân chéo: Từ phía trước của khớp bả vai cánh tay đến phía sau u ngồi

15

+ Dài thân: Đo từ phía trước của khớp bả vai cánh tay đến trực giao với đường

chiếu của u ngồi sau cùng (đối với trâu, bò). ĐO từ trung điểm đường nối 2 gốc tai,

dọc theo đường sống lưng đến gốc đuôi (đối với lợn)

+ Rộng ngực: Khoảng cách giữa hai điểm rộng nhất của phần ngực tiếp giáp sau

xương bả vai

+ Vòng ngực: Chu vi quanh vòng ngực, tiếp giáp phía sau của xương bả vai

+ Sâu ngực: Khoảng cách từ cột sống đến xương ức nằm trên mặt phẳng tiếp

giáp.

Sau khi có số liệu các chiều đo, người ta tính ra các chỉ số để đánh giá ngoại hình

về sự phát triẻn cân đối, độ thành thục về thể vóc của cơ thể hay mức độ phù hợp với

hướng sản xuất.... Các chỉ số cũng có thể coi là các chỉ tiêu đặc trưng vể ngoại hình

của giống hay để so sánh giữa các cá thể, các nhóm hoặc giữa các giống với nhau.

4.2. Cho điểm

Đề đánh giá ngoại hình vật nuôi theo phương pháp này người ta xây dựng tiêu

chuẩn cho một con vật lý tưởng (tùy theo từng giống). Sau đó quan sát từng bộ phận

trên cơ thể con vật, so sánh với tiêu chuẩn và tiến hành cho điểm. Tùy mức độ quan

trọng của từng bộ phận đối với mục tiêu sản xuất của con vật mà số điểm được nhân

với từng hệ số khác nhau. Tổng số điểm của các bộ phận sau khi đã nhân với hệ số là

điểm chung để xếp cấp ngoại hình.

4.3. Xếp cấp sinh trưởng

Đề đánh giá sinh trưởng của vật nuôi theo phương pháp này người ta xây dựng

tiêu chuẩn cho một con vật lý tưởng (tùy theo từng giống). Sau đó cân, đo các chiều

trên cơ thể con vật, so sánh với tiêu chuẩn và tiến hành cho điểm. Căn cứ vào bảng tiêu

chuẩn để xếp cấp sinh trưởng cho cơ thể vật nuôi..

5. Giám định sức sản xuất

5.1. Sức sản xuất thịt

Khi xác định khả năng cho thịt người ta thường chú trọng đến các chỉ tiêu sau

+ Trọng lượng thịt hơi: Là trọng lượng con vật sau khi đã nhịn đói 24 tiếng.

+ Trọng lượng móc hàm và tỷ lệ móc hàm: Trọng lượng móc hàm là trọng lượng

sau khi giết thịt trừ đi lông, tiết, nội tạng (trâu bò 4 chân cắt đến khuỷu, lột da, bỏ đầu),

lợn để cả đầu và chân.

Tỷ lệ móc hàm là tỷ lệ % giữa trọng lượng móc hàm và trọng lượng thịt hơi

Trọng lượng móc hàm

Tỷ lệ móc hàm (%) =

*100

Trọng lượng thịt hơi

+ Trọng lượng thịt xé: là trọng lượng móc hàm sau khi đã bỏ đầu, đuôi và 4 chân

+ Tỷ lệ thịt xé: Là tỷ lệ % giữa trọng lượng thịt xẻ và trọng lượng móc hàm

trọng lượng thịt xẻ

*100

Tỷ lệ thịt xẻ (%) =

Trọng lượng móc hàm

+ Trọng lượng thịt tinh: là trọng lượng thịt xẻ sau khi bỏ hết xương

+ Tỷ lệ thịt tinh: Là tỷ lệ % giữa trọng lượng thịt tinh và trọng lượng thịt xẻ

Tỷ lệ thịt xẻ (%) =

trọng lượng thịt tinh

*100

16

trọng lượng thịt xẻ

+ Tỷ lệ các phần thịt da, xương, mỡ, thịt: Là tỷ lệ % giữa phần da, xương, thịt

hoặc mỡ trên trọng lượng thịt xẻ.

5.2. Sức sản xuất sữa

Cách tính sản lượng sữa là lượng sữa hu được trong một chu kỳ tiết sữa, thường

tính 300-305 ngày.

Tỷ lệ mỡ sữa: Là tỷ lệ % giữa lượng mỡ chiếm trong sữa. Đây là tỷ lệ quan trọng

nhát để đánh giá chất lượng sữa. Nếu tỷ lệ mỡ sữa càng cao thì sữa đó có chất lượng

càng cao. Sữa tiêu chuẩn là sữa có tỷ lệ mỡ sữa 4%

5.3. Sức sản xuất trứng

Sản lượng trứng: là số trứng đẻ ra trong 1 năm

Khối lượng trứng: Phải dùng cân để theo dõi 3 lần/ tháng (10, 20,30) của tháng

rồi tính bình quân của tháng, cộng cả năm sau đó tính bình quân.

+ Chu kỳ đẻ trứng: Là thời gian đẻ trứng liên tục trong một đợt của 1 con gia

cầm. Gia cầm cao sản thì thời gian chu kỳ đẻ trứng dài hơn so với gia cầm kiêm dụng

5.4. Sức sinh sản

Là chỉ tiêu quan trọng để xác định giá trị của con vật, khả năng sinh sản biểu

hiện qua nhiều chỉ tiêu: đẻ nhiều con, nhiều lứa, tỷ lệ nuôi sống, tỷ lệ dị hình....

+ Tỷ lệ thụ thai

∑ số gia súc cái có thai trong năm

∑ số gia súc cái được phối giống

*100

Ở gia súc =

∑ số trứng có phôi (soi ngày 5 hay 6)

Ở gia cầm =

∑ số trứng ấp

+ Tỷ lệ sinh sản

số gia súc con đẻ ra trong năm

Gia súc lớn (đơn thai) =

∑ số gia súc cái sinh sản trong đàn

+ Số lứa đẻ

12 tháng

Gia súc đơn thai =

Gia súc đa thai =

Chu kỳ đẻ bình quân của đàn

số gia súc con đẻ ra trong năm

số gia súc cái sinh sản trong đàn

∑ số trứng đẻ ra trong năm

Tỷ lệ đẻ trứng (gia cầm) =

Số gia cầm sinh sản trong đàn

+ Tỷ lệ nuôi sống

∑ số gia súc con còn sống đến cai sữa

∑ số gia súc sinh ra

Ở GS đơn thai =

Ở GS đa thai =

*100

số gia súc con còn sống đến cai sữa

số con để nuôi

17

số gia cầm sống dến 2 tháng

số gia cầm con để nuôi

Ở gia cầm =

*100

Câu hỏi và bài tập

1. Trình bày khái niệm về ngoại hình, thể chất của vật nuôi?

2. Trình bày cách phân loại thể chất theo Paplop và Culesop? Cho ví dụ?.

3. Nêu phương pháp giám định ngoại hình vật nuôi theo các hướng sản xuất khác

nhau?

4. Trình bày nguyên tắc khi giám định vật nuôi?

Phần thực hành

Bài 2. Thực hiện các phép đo để giám định sức sinh trưởng ở trâu, bò, ngựa..

Bài 3. Đánh sức sinh sản của lợn, gia cầm, bò.

Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập

Đánh giá kết quả học tập (điểm định kỳ) dựa trên hình thức kiểm tra từng học

sinh về đánh giá sức sinh trưởng và sức sinh sản ở vật nuôi.

Ghi nhớ

Nguyên tắc khi giám định, cách giám định vật nuôi theo các hướng sản xuất khác

nhau..

18

Bài 3: CHỌN GIỐNG

Mã bài: B03

Giới thiệu:

Trong công tác giống vật nuôi, chọn lọc là phát hiện và giữ lại làm giống những

cá thể mang đặc tính tốt, phù hợp với mong muốn của con người và loại thải các cá thể

xấukhoong đạt yêu cầu. Chọn lọc nhằm hoàn thiện phẩm chất và nâng cao năng suất

của giống vật nuôi, nó có vai trò quyết định đến kết quả của công tác giống.

Mục tiêu:

Mô tả được các phương pháp chọn giống để làm cơ sở chọn lọc vật giống trong

chăn nuôi.

Chọn được vật nuôi theo các hướng sản xuất

Tích cực, chủ động và hợp tác trong quá trình học tập, đảm bảo an toàn và tiết

kiệm vật tư trong quá trình thực hiện.

Nội dung chính:

1. Đại cương về chọn lọc

1.1. Khái niệm

1.2. Tỉ lệ chọn lọc, ly sai chọn lọc

1.3. Hiệu quả chọn lọc

2. Các phương pháp chọn lọc

2.1. Chọn giống theo liên hệ thân tộc( huyết thống)

2.1.1. yêu cầu

2.1.2. Cách chọn

2.2. Chọn giống theo số lượng tính trạng

2.2.1. Yêu cầu chung

2.2.2. Chọn lọc lần lượt

2.2.3. Chọn lọc đồng thời loại thải độc lập

2.2.4. Chọn lọc theo chỉ số

1. Đại cương về chọn lọc

1.1. Khái niệm

Là trên cơ sở đàn gia súc đã có sẵn ta chọn và giữ lại những con có ngoại hình

thể chất, sinh trưởng, phát dục và khả năng sinh sản tốt, phù hợp với con người để lại

làm giống, đồng thời loại bỏ những con không đạt theo hướng đã đề ra.

1.2. Tỉ lệ chọn lọc, ly sai chọn lọc

Là chênh lệch giữa trung bình giá trị kiểu hình của các bố mẹ được chọn lọc so

với trung bình giá trị kiểu hình của toàn bộ thế hệ bố mẹ.

1.3. Hiệu quả chọn lọc

Hiệu quả chọn lọc hay đáp ứng chọn lọc là sự chênh lệch giữa trung bình giá trị

kiểu hình của đời con sinh ra từ những bố mẹ được chọn lọc so với trung bình giá trị

kiểu hình của toàn bộ thế hệ bố mẹ.

19

Hiệu quả chọn lọc của một tính trạng bằng tích giữa hệ số di truyền và ly sai

chọn lọc của tính trạng đó.

R= h²S

2. Các phương pháp chọn lọc

2.1. Chọn giống theo liên hệ thân tộc( huyết thống)

a. Chọn lọc tổ tiên

Là các chọn lọc con vật giống thông qua việc lựa chọn tổ tiên của chúng. Thậm

chí con vật mà chúng ta định lựa chọn làm giống chưa ra đời nhưng có thể ước tính giá

trị giống của nó thống qua các giá trị giống của ông bà, bố mẹ chúng.

Chọn lọc theo tổ tiên căn cứ vào các giá trị kiểu hình của bố, mẹ, ông, bà...của

một cá thể để quyết định có giữ cá thể đó lại làm giống hay không.

Ưu điểm: Chọn lọc theo tổ tiên có thể có hiệu quả tốt đới với các tính trạng có hệ

số di truyền cao

Có thể dự đoán được năng suất tương lai của con giống khó nó còn ở giai đoạn

còn non, chưa trưởng thành, chưa cho sản phẩm. Điều này giúp sớm có kế hoạch bồi

dưỡng một cách có định hướng con giống và sớm đưa vào sử dụng, nhờ đó có thể rút

ngắn được khoảng cách thế hệ.

Có thể phát hiện được những gen lặn trong quần thể khi xem xét các đời trước.

Nhược điểm: Hiệu quả chọn lọc không cao đối với những tính trạng có hệ số di

truyền thấp.

Bố mẹ chỉ truyền cho con một nửa thông tin di truyền của mình, do đó chọn lọc

qua đời rước chỉ là một phương pháp chọn lọc bổ sung, đặc biệt là khi các đời trước

thuộc thế hệ cách xa với đời chọn giống.

b. Chọn lọc theo anh, chị, em

Căn cứ vào năng suất của anh chị em cùng bố mẹ hoặc cùng bố khác mẹ hoặc

cùng mẹ khác bố của một cá thể để quyết định có giữ cá thể đó làm giống hay không.

Ưu điểm: Phương pháp này có hiệu quả tốt đối với các tính trạng có hệ số di

truyền thấp và đối với các gia đình có nhiều con . Phương pháp cho phép dự đoán năng

suất của một số tính trạng không đo lường được trên cá thể làm giống và cũng có hể

rút ngắn được khoảng cách thế hệ.

Nhược điểm: Giá trị của các tính trạng thu được từ anh, chị, em của con vật cũng

chưa phản ánh được đúng giá trị giống của nó nên cũng không hoàn toàn chính xác.

Hơn nữa phương pháp này phức tạp hơn kiểm tra năng suất.

c. Chọn lọc theo đời sau

Là phương pháp căn cứ vào giá trị kiểu hình của đời con của một cá thể để quyết

định có giữ cá thể đó lại làm giống hay không.

Phương pháp này thường được sử dụng để đánh giá chọn lọc vật nuôi đực giống.

Để kiểm tra qua đời con, người ta cho các đực giống tham dự kiểm tra phối giống

với một số cái giống đồng kiểu hình. Khi những cái giống này sinh ra đời con, người ta

nuôi các con của nó tại trạm kiểm tra. Tại đây con con được nuôi trong các điều kiện

tiêu chuẩn về chuồng nuôi, chế độ dinh dưỡng...tron thời gian này chúng được theo dõi

nững chỉ tiêu quy định. Kết thúc giai đoạn nuôi kiểm tra, người ta căn cứ vào giá trị cá

20