Tài liệu Thời Hùng Vương qua truyền thuyết huyền thoại (Phần 1)

LÔØI BAÏCH

Cuoán “Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi“ sau

khi phaùt haønh laàn thöù I vaøo thaùng 1/1999 ñaõ ñöôïc söï quan taâm cuûa baïn

ñoïc. Cuoán saùch nhaèm chöùng minh moät thôøi huyeàn söû ñaõ ñi saâu vaøo taâm

linh ngöôøi Vieät veà moät nöôùc Vaên Lang döôùi thôøi caùc vua Huøng. Söï

phaùt trieån cuûa khoa hoïc hieän ñaïi vôùi nhöõng ñoøi hoûi veà tính chính xaùc

vaø hôïp lyù cuûa noù, ñaõ ñaët laïi nhöõng vaán ñeà veà thôøi Huøng Vöông. Noäi

dung chính cuûa cuoán saùch naøy laø: qua nhöõng truyeàn thuyeát huyeàn thoaïi

thôøi Huøng Vöông lieân quan giöõa nhöõng vaán ñeà, hieän töôïng trong vaên

hoaù truyeàn thoáng Vieät Nam vaø vaên hoaù coå Ñoâng Phöông, ñeå minh

chöùng treân cô sôû söï töông quan hôïp lyù giöõa nhöõng vaán ñeà lieân quan vaø

tìm veà coäi nguoàn moät neàn vaên minh röïc rôõ ñaõ toàn taïi trong lòch söû nhaân

loaïi. Ñoù chính laø neàn vaên minh Vaên Lang, coäi nguoàn cuûa ñaát nöôùc Vieät

Nam ñaõ 5000 naêm vaên hieán.

Trong laàn xuaát baûn thöù I, do laàn ñaàu tieân trình baøy moät luaän ñieåm

môùi, laïi vieát veà moät thôøi thuoäc veà huyeàn söû, tö lieäu vaø hoaøn caûnh luùc

baáy giôø cuõng coù nhieàu ñieàu thieáu thoán, baát caäp; do ñoù coù nhieàu yù töôûng

chöa trình baøy ñöôïc thaáu ñaùo. Keå töø laàn xuaát baûn thöù I ñeán nay, ngöôøi

vieát ñaõ haân haïnh trình baøy vôùi baïn ñoïc 3 cuoán saùch cuøng moät chuû ñeà

tìm hieåu veà thôøi kyø Huøng Vöông, thoâng qua moät soá hieän töôïng vaø vaán

ñeà trong vaên hoaù coå Ñoâng phöông lieân quan ñeán vaên hoaù truyeàn thoáng

Vieät Nam. Qua quaù trình tìm hieåu ñeå hoaøn thieän, minh chöùng moät caùch

nhaát quaùn trong söï töông quan nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra; ngöôøi vieát coá

gaéng söu taàm taøi lieäu, ñeå so saùnh ñoái chieáu vôùi nhöõng vaán ñeà vaø hieän

töôïng lieân quan. Vì vaäy trong laàn xuaát baûn naøy, cuoán saùch coù söûa chöõa

boå sung moät soá vaán ñeà chöa khaúng ñònh roõ, hoaëc chöa chính xaùc.

Ngöôøi vieát hy voïng raèng cuoán Thôøi Huøng Vöông qua truyeàn truyeát

vaø huyeàn thoaïi trong laàn taùi baûn naøy, seõ trình baøy ñöôïc roõ hôn, chöùng toû

tính nhaát quaùn vôùi söï phaùt trieån cuûa quan ñieåm xuyeân suoát cho raèng:

Neàn vaên hoùa cuûa daân toäc Vieät Nam laø söï soáng tieáp tuïc cuûa moät

neàn vaên hieán röïc rôõ töø trong coå söû . Ñoù laø neàn vaên hieán baét ñaàu töøø

gaàn 5000 naêm tröôùc, tính töø trieàu ñaïi cuûa caùc vua Huøng.

5

Quan ñieåm naøy ñöôïc chöùng minh treân cô sôû tieâu chí khoa hoïc

laø: “Moät giaû thuyeát khoa hoïc chæ ñöôïc coi laø ñuùng, neáu noù giaûi thích

ñöôïc haàu heát nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán noù ù”.

Ngöôøi vieát chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn nhöõng yù kieán ñoùng

goùp quyù baùu trong laàn xuaát baûn tröôùc, ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc söûa

chöõa vaø hieäu chænh cho laàn taùi baûn naøy.

Moät laàn nöõa, ngöôøi vieát chaân thaønh caûm taï vaø heát söùc mong

muoán ñöôïc söï tieáp tuïc quan taâm ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc.

Nguyeãn Vuõ Tuaán Anh

6

LÔØI NOÙI ÑAÀU

hôøi Huøng Vöông ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, coøn soùt laïi chaêng chæ

coù moät soá truyeàn thuyeát ñöôïc oâng cha löu truyeàn qua bao

T

thaêng traàm cuûa lòch söû ñeán ngaøy nay. Haàu heát nhöõng tö lieäu veà thôøi

Huøng Vöông chæ ñöôïc vieát laïi sau khi ngöôøi Vieät giaønh ñöôïc ñoäc laäp,

keå töø thôøi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn... töùc laø haøng ngaøn naêm sau ñoù. Nhöng

may thay, söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc lòch söû nhöõng naêm gaàn ñaây qua

nhöõng di vaät tìm ñöôïc ñaõ khaúng ñònh: Thôøi Huøng Vöông laø moät thôøi

ñaïi coù thaät. Nhöng nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi Huøng Vöông vaãn coøn gaây ra

nhieàu tranh caõi veà thöïc traïng xaõ hoäi vaø nieân ñaïi cuûa thôøi kyø lòch söû naøy.

Nhaân leã hoäi gioã Toå naêm 98, baùo chí vaãn coøn nhaéc tôùi hôn 4000 naêm

lòch söû vaø neàn vaên hieán cuûa daân toäc Vieät tính töø thôøi Huøng Vöông.

Nhöng trong moät soá nhöõng taùc phaåm chuyeân ngaønh thì cho raèng: Thôøi

Huøng Vöông chæ baét ñaàu töø khoaûng theá kyû thöù VII tr.CN vaø keát thuùc töø

naêm 208 tr.CN; do ñoù nöôùc Vieät Nam chæ coù khoaûng 2.500 naêm lòch

söû!

Trong cuoán Theá thöù caùc trieàu ñaïi vua Vieät Nam (Nguyeãn Khaéc

Thuaàn, Nxb Giaùo Duïc 1997, tr. 15) ñaõ vieát:

Traùi vôùi ghi cheùp cuûa chính söû cuõ vaø caùc taøi lieäu daõ söû khaùc, caùc

nhaø nghieân cöùu cho raèng: Nöôùc Vaên Lang cuûa caùc vua Huøng chæ toàn taïi

trong khoaûng 300 naêm vaø nieân ñaïi tan raõ khoaûng naêm 208 tr.CN. Vôùi

300 naêm, con soá 18 ñôøi Huøng Vöông laø con soá deã chaáp nhaän. Tuy

nhieân, cuõng khoâng vì theá maø khaúng ñònh raèng nöôùc Vaên Lang thöïc söï

coù 18 ñôøi vua Huøng noái tieáp nhau trò vì.

Toùm laïi, nöôùc Vaên Lang laø moät thöïc theå coù thaät cuûa lòch söû.

Nhöng nöôùc Vaên Lang chæ toàn taïi tröôùc sau khoaûng 300 naêm vaø

con soá 18 ñôøi vua Huøng cho ñeán nay vaãn chæ laø con soá cuûa huyeàn söû.

Veà thöïc traïng thôøi Huøng Vöông, nhieàu ngöôøi cho raèng ñoù laø moät

thôøi kyø chöa ñöôïc vaên minh laém. Cuï theå hôn treân baùo “Phaùp luaät vaø xaõ

hoäi” soá ra nhaân dòp leã Toå Huøng Vöông Maäu Daàn 1998 - taùc giaû Anh

Phoù - vôùi töïa ñeà “Trang phuïc toå tieân ta nhö theá naøo?” ñaõ vieát (phaàn in

ñaäm do ngöôøi vieát thöïc hieän):

“... Noùi vua Huøng laøm vua nöôùc Vaên Lang, nhöng kyø thöïc vua

Huøng khoâng gioáng nhö nhöõng oâng vua quaân chuû phong kieán cuûa theá heä

7

sau; nöôùc Vaên Lang cuõng chöa ñuû yeáu toá caáu thaønh moät quoác gia

hoaøn chænh maø luùc aáy nöôùc Vaên Lang chæ môùi laø moät lieân minh

giöõa 15 boä laïc, ngöôøi ñöùng ñaàu lieân minh laø tuø tröôûng ñöùng ñaàu boä

laïc Vaên Lang - moät boä laïc huøng maïnh nhaát trong soá 15 boä laïc. Vò tuø

tröôûng aáy laø vua Huøng.

Hình thöùc trang phuïc thôøi Huøng Vöông ngaøy nay chuùng ta coøn

coù theå hình dung ñöôïc qua nhöõng hình chaïm khaéc treân troáng ñoàng,

khaïp ñoàng, löôõi rìu ñoàng... ñoù laø nhöõng coå vaät coù nieân ñaïi töø giöõa thieân

nieân kyû thöù nhaát tr.CN ñeán ñaàu CN, tìm thaáy qua caùc di chæ khaûo coå ôû

Baéc boä ngaøy nay.

Noùi chung, trang phuïc toå tieân ta thôøi ñoù laø côûi traàn, ñi ñaát,

ñoùng khoá, maëc vaùy, vaät lieäu chuû yeáu laøm baèng loâng caàm thuù vaø laù

caây. Thôøi aáy coù leõ ñaõ coù vaûi nhöng coøn thoâ sô vaø chöa nhieàu. Khoá laø

moät daûi vaûi heïp, thaét voøng quanh buïng, roåi töø ñoù thaét voøng xuoáng

haùng, ñuoâi khoá phía sau ñeå daøi ñeán chaám moâng. Haàu heát nam nöõ ñeàu

ôû traàn, khoâng maëc aùo, caû nam laãn nöõ. Vaø thôøi ñoù toå tieân ta khoâng

coù trang phuïc ôû phaàn chaân, taát caû ñeàu ñi chaân ñaát... chieác muõ ñoäi

cuûa toå tieân ta “laøm baèng loâng vuõ coù theå laáy töø loâng caùnh, loâng ñuoâi chim

daøi, caém daøi vaø döïng ñöùng thaønh voøng troøn theo khuoân ñaàu. Phía tröôùc

ñieåm cheâm, cao voït leân laø nhöõng boâng lau, coù khi cao baèng caû ngöôøi”.

Nhö vaäy, thôøi Huøng Vöông chöa phaûi ñaõ vaên minh laém, song

phong tuïc veà aên maëc ñaõ hình thaønh vaø oån ñònh. Bao nhieâu hình aûnh

ñöôïc chaïm khaéc treân coå vaät nhö noùi treân aét laø hình aûnh phoå bieán.

Thöôøng laø hình aûnh cuûa taàng lôùp treân cuûa xaõ hoäi luùc baáy giôø. Noù luoân

luoân theå hieän tính chaát goïn gaøng, thích nghi vôùi ñieàu kieän khí haäu vaø lao

ñoäng.

Theo chuùng toâi nghó, ñôøi nay, khi con chaùu taùi laäp laïi hình aûnh toå

tieân, chuùng ta cuõng caàn ñeå yù ñeán tính khoa hoïc cuûa noù. Khoâng neân ñeå

ñôøi sau coù theå hieåu laàm raèng toå tieân ngöôøi Vieät laø Trung Quoác, nhö moät

soá yù kieán ñaõ töøng coá söùc phuû nhaän thôøi kyø Huøng Vöông, baèng caùch

chöùng minh raèng “Huøng Vöông chæ laø teân caùc vua nöôùc Sôû”...

Quan nieäm môùi cho raèng thôøi Huøng Vöông toàn taïi khoaûng 300

naêm, khoâng phaûi chæ döøng laïi ôû vaøi quyeån saùch, baøi baùo ñaët vaán ñeà moät

caùch deø daët maø gaàn nhö ñaõ ñöôïc khaúng ñònh. Qua baøi baùo ñaêng treân

moät taïp chí ñöôïc phaùt haønh roäng raõi laø “Kieán thöùc ngaøy nay”, soá 256,

phaùt haønh ngaøy 1/9/97 - vôùi töïa ñeà “Thôøi ñieåm laäp quoác vaø quoác hieäu

Vieät Nam” cuûa taùc giaû Nguyeãn Anh Huøng, ñaõ vieát:

“Caùc nhaø söû hoïc ngaøy caøng thoáng nhaát chung quan ñieåm khi

cho raèng nhaø nöôùc ñaàu tieân treân ñaát nöôùc ta chæ coù theå xuaát hieän

vaøo thôøi vaên hoùa Ñoâng Sôn – giai ñoaïn phaùt trieån ñænh cao cuûa thôøi

8

ñaïi ñoà ñoàng vaø giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi kyø ñoà saét. Quan nieäm naøy ñöôïc

coäng ñoàng khoa hoïc theá giôùi thöøa nhaän - chaúng haïn trong nhieàu

coâng trình lòch söû, xaõ hoäi hoïc cuûa caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi ñaõ duøng töø

“vaên minh” (civilization) thay vì “vaên hoùa” (culture) khi baøn veà vaên hoùa

Ñoâng Sôn. Do vaäy chæ coù theå duøng nieân ñaïi vaên hoùa Ñoâng Sôn laøm

giôùi haïn ñaàu cho thôøi kyø laäp quoác cuûa daân toäc ta caùch ñaây chöøng

25 - 27 theá kyû. Noù cuõng phuø hôïp vôùi ghi cheùp cuûa Vieät Söû löôïc - boä söû

khuyeát danh nhöng coù ñoä chính xaùc cao, ñöôïc bieân soaïn sôùm nhaát ôû

nöôùc ta - theo ñoù, “Ñeán thôøi Trang Vöông nhaø Chu (696-681 tr.CN), ôû

boä Gia Ninh coù ngöôøi laï duøng aûo thuaät aùp phuïc ñöôïc caùc boä laïc, töï

xöng laø Huøng Vöông, ñoùng ñoâ taïi Phong Chaâu, phong tuïc thuaàn phaùc,

chính söï duøng noái keát nuùt, truyeàn ñöôïc 18 ñôøi, ñeàu goïi laø Huøng Vöông”.

Nhöõng hình aûnh trang phuïc cuûa toå tieân – theo caùch hieåu nhö treân

– cuõng ñöôïc theå hieän trong taäp “Lòch söû Vieät Nam baèng tranh” do Nxb

Treû xuaát baûn vaøo naêm 1996.

Hình minh hoïa cho baøi baùo noùi treân:

Vua Huøng vaø caùc quan lang

(LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM BAÈNG TRANH

Taäp 3, Nxb Treû 1996)

Vaø coù leõ baøi baùo sau ñaây cuûa tieán só Vuõ Minh Hoaøng seõ khaùi quaùt

ñöôïc toaøn caûnh söï nhaän thöùc vaán ñeà lòch söû thôøi Huøng Vöông. Trong

taïp chí “Theá giôùi môùi” soá 89 naêm 1994 qua baøi “Coù phaûi Vieät Nam laäp

quoác caùch ñaây 4000 naêm?”, trong muïc “Nhìn laïi lòch söû” taùc giaû Tieán

só Vuõ Minh Hoaøng ñaõ vieát:

“Moãi quoác gia ñeàu coù thôøi ñieåm baét ñaàu lòch söû vaên minh cuûa

mình. Ñoù laø luùc nhaø nöôùc ñaàu tieân xuaát hieän.Trong lòch söû Vieät Nam,

ñieåm khôûi ñaàu laø thôøi caùc vua Huøng döïng nöôùc. Töø laâu coù moät quan

nieäm phoå bieán gaàn nhö hieån nhieân, cho raèng caùch ñaây 4000 naêm,

chuùng ta ñaõ böôùc vaøo thôøi laäp quoác. Nhöõng cuïm töø nhö “4000 naêm lòch

9

söû”, “4000 naêm döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” hay “4000 naêm vaên hieán”… trôû

thaønh raát quen thuoäc trong tieáng Vieät.

Quan nieäm treân ñaây thöïc ra chöa töøng ñöôïc khoa hoïc chöùng

minh vaø vì vaäy caàn xem noù coù chính xaùc hay khoâng?

TÖØ TRUYEÀN THUYEÁT ÑEÁN LÒCH SÖÛ

Daân toäc ta coù moät hoaøn caûnh lòch söû khaù ñaëc bieät: vöøa böôùc vaøo

thôøi kyø döïng nöôùc chöa ñöôïc bao laâu thì maát nöôùc.Hôn moät nghìn

naêm bò ñoâ hoä, lòch söû vaên hieán cuûa ngöôøi Vieät ñaõ haàu nhö bò xoùa

maát moïi daáu veát veà moät thôøi vaên minh cuûa daân toäc. Do vaäy lòch söû

döïng nöôùc cuûa daân toäc ta khoâng ñöôïc ghi cheùp ñeå truyeàn laïi. Ñieàu

duy nhaát maø nhöõng theá löïc ñoâ hoä khoâng theå xoaù ñöôïc laø kyù öùc cuûa

nhaân daân veà lòch söû cuûa cha oâng mình. Chính vì leõ ñoù maø thôøi kyø laäp

quoác cuûa daân toäc Vieät Nam, trong moät thôøi gian daøi, chæ ñöôïc phaûn aùnh

trong caùc huyeàn thoaïi hoaëc truyeàn thuyeát daân gian. Nhöõng caâu chuyeän

keå veà 18 ñôøi vua Huøng noái nhau trò nöôùc hay nhöõng truyeàn thuyeát veà söï

tích “baùnh chöng, baùnh daày”, söï tích “traàu cau”… lieân quan ñeán phong

tuïc taäp quaùn vaø cuoäc soáng cuûa ngöôøi xöa laø nhöõng maûng maøu coøn giöõ

ñöôïc trong kyù öùc cuûa nhaân daân, löu truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä

khaùc veà thôøi ñaïi Huøng Vöông. Huyeàn thoaïi Sôn Tinh, Thuyû Tinh vaø

thieân anh huøng ca Thaùnh Gioùng laø nhöõng hình töôïng khaùi quaùt do nhaân

daân saùng taïo neân ñeå truyeàn cho nhau veà söï nghieäp cuûa cha oâng thôøi

môû nöôùc. Nhöõng “pho söû” khoâng thaønh vaên naøy ñaõ toû ra coù söùc soáng

maõnh lieät trong suoát hôn moät nghìn naêm Baéc thuoäc.

Sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, ñaát nöôùc ta böôùc vaøo kyû nguyeân

phuïc höng vaø phaùt trieån. Nhu caàu nhaän thöùc veà nguoàn goác vaø yù thöùc töï

toân daân toäc vaø thoâi thuùc caùc nhaø söû hoïc yeâu nöôùc tìm hieåu veà lòch söû

thôøi Huøng Vöông. Ñeán thôøi Traàn – Leâ nhöõng truyeàn thuyeát vaø huyeàn

thoaïi baáy laâu chæ löu truyeàn trong daân gian laàn ñaàu tieân ñöôïc söu taàm,

bieân khaûo vaø ghi cheùp laïi trong caùc taøi lieäu thaønh vaên. Caùc boä saùch

Vieät ñieän u linh cuûa Lyù teá Xuyeân vaø Lónh Nam chích quaùi cuûa Traàn Theå

Phaùp laàn löôït ra ñôøi. Ñaëc bieät, ñeán theá kyû XV, nhaø söû hoïc Ngoâ Só Lieân

ñaõ chính thöùc ñöa nhöõng tö lieäu daân gian ñoù vaøo boä chính söû ñoà soä, do

oâng vaø caùc söû thaàn trieàu Leâ bieân soaïn. Trong boä Ñaïi Vieät söû kyù toaøn

thö, Ngoâ Só Lieân ñaõ daønh rieâng moät kyû ñaët teân laø “Kyû Hoàng Baøng” ñeå

trình baøy moät caùch coù heä thoáng caùc truyeàn thuyeát maø oâng taäp hôïp ñöôïc

vôùi moät dieãn bieán theá phoå: Kinh Döông Vöông – Laïc Long Quaân –

Huøng Vöông. OÂng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra nhöõng nieân ñaïi

tuyeät ñoái cho thôøi ñaïi lòch söû naøy. Theo ñoù, Kinh Döông Vöông (oâng

noäi cuûa Huøng Vöông thöù nhaát) leân ngoâi vaøo thôøi Chu Noaõn Vöông thöù

57(?) (naêm 2879 tröôùc Coâng nguyeân – TCN) vaø naêm cai trò cuoái cuøng

cuûa Huøng Vöông thöù 18 laø naêm 258 TCN. Nhöng söï coá gaéng chöùng

minh Vieät Nam coù lòch söû vaên minh laâu ñôøi cuûa Ngoâ Só Lieân khoâng khoûi

gaây ra söï baên khoaên, hoaøi nghi cuûa caùc nhaø söû hoïc thuoäc caùc thôøi ñaïi

10

sau. OÂng vieát nhö vaäy, nhöng khoâng neâu ra ñöôïc nhöõng cô sôû khoa

hoïc coù söùc thuyeát phuïc. Chính baûn thaân oâng theo söï trình baøy nhöõng

ñieàu treân cuõng phaûi haï buùt vieát caâu: “ Haõy taïm thuaät laïi chuyeän cuõ

ñeå truyeàn laïi söï nghi ngôø thoâi”.

Quaû thöïc, nhöõng ñieàu Ngoâ Só Lieân ñöa vaøo chính söû ñeàu laø

huyeàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát. Caùc chuyeân gia veà vaên hoïc daân gian

thöøa nhaän raèng caùc truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi luoân chöùa ñöïng trong

noù nhöõng coát loõi lòch söû. Nhöng ñoù khoâng phaûi laø lòch söû. Khoâng theå

döïa vaøo truyeàn thuyeát ñeå xaùc ñònh nieân ñaïi tuyeät ñoái cho caùc söï kieän

lòch söû. Vaû laïi khung nieân ñaïi veà thôøi gian trò vì cuûa 20 oâng vua thôøi

döïng nöôùc do Ngoâ Só Lieân ñöa ra leân tôùi 2622 naêm (2879 – 258 tr.CN)

laø ñieàu phi lyù, khoâng theå chaáp nhaän. trong khoaûng thôøi gian ñoù,

moãi oâng vua trung bình phaûi cai trò tôùi hôn 130 naêm

THÔØI ÑAÏI DÖÏNG NÖÔÙC COÙ THEÅ BAÉT ÑAÀU TÖØ BAO GIÔØ?Ø

Veà phöông dieän lyù luaän, Nhaø nöôùc chæ coù theå ra ñôøi treân cô sôû

kinh teá ñaõ phaùt trieån, taïo tieàn ñeà cho nhöõng chuyeån bieán xaõ hoäi tôùi

möùc coù söï phaân hoaù.Thöïc teá lòch söû vaên minh nhaân loaïi chæ ra raèng

caùc nhaø nöôùc ñaàu tieân treân theá giôùi thöôøng xuaát hieän vaøo giai ñoaïn röïc

rôõ cuûa thôøi ñaïi ñoà ñoàng hoaëc ñaàu thôøi ñaïi ñoà saét.

Nhôø caùc phaùt hieän khaûo coå hoïc, khoa hoïc lòch söû Vieät Nam ñaõ

xaây döïng khaù hoaøn chænh moät sô ñoà dieãn bieán vaên hoaù vaät chaát, töø sô

kyø thôøi ñaïi ñoà ñoàng ñeán sô kyø thôøi ñaïi ñoà saét vôùi caùc giai ñoaïn chuû yeáu

sau:

Vaên hoaù Phuøng Nguyeân – Vaên hoaù Ñoàng Ñaäu – Vaên hoaù Goø

Mun – Vaên hoaù Ñoâng Sôn.

Theo keát quaû xaùc ñònh nieân ñaïi baèng phöông phaùp caùc bon

phoùng xaï (C14), vaên hoaù Phuøng Nguyeân (thuoäc giai ñoaïn sô kyø ñoà

ñoàng) toàn taïi caùch ngaøy nay khoaûng treân döôùi 4000 naêm. Neâu theo

quan nieäm daân gian thì thôøi ñieåm nhaø nöôùc ñaàu tieân xuaát hieän treân ñaát

nöôùc ta töông öùng vôùi nieân ñaïi cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn. Nhöng caùc

chöùng cöù vaät chaát ñöôïc khaûo coå hoïc phaùt hieän ñaõ khoâng cho pheùp keát

luaän nhö vaäy. ÔÛ thôøi Phuøng Nguyeân, maëc duø ñaõ sôùm böôùc vaøo thôøi ñaïi

ñoà ñoàng, nhöng coâng cuï baèng ñaù vaãn coøn phoå bieán vaø chieám öu theá

tuyeät ñoái. Trong taát caû nhöõng di chæ ñaõ khai quaät thuoäc loaïi hình vaên

hoaù naøy, ngoaøi vaøi maåu xæ ñoàng, chöa heà tìm thaáy baát kyø moät coâng cuï

baèng ñoàng naøo.Caùc nhaø söû hoïc ñaõ thoáng nhaát nhaän ñònh raèng cö daân

thôøi Phuøng Nguyeân chöa vöôït ra khoûi phaïm truø cuûa hình thaùi coâng xaõ

nguyeân thuûy. Coù nghóa laø khoâng theå noùi töø caùch ñaây 4000 naêm, nöôùc ta

ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi vaên minh, ñaõ coù nhaø nöôùc.

Tieáp theo vaên hoaù Phuøng Nguyeân vaø caùc giai ñoaïn phaùt trieån

cuûa Vaên hoaù Ñoàng Ñaäu vaø Goø Mun. Tuy soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa

11

coâng cuï ñoàng thau coù xu höôùng ngaøy caøng taêng, nhöng cuõng chöa

thaáy baèng chöùng roõ reät veà phaân hoaù xaõ hoäi – tieàn ñeà caàn thieát cho söï

xuaát hieän nhaø nöôùc.

Taát caû nhöõng chöùng cöù hoäi ñuû ñieàu kieän cho söï ra ñôøi cuûa nhaø

nöôùc ñeàu tìm thaáy ôû giai ñoaïn Vaên hoaù Ñoâng Sôn. ÔÛ giai ñoaïn naøy,

con ngöôøi ñaõ laøm chuû ñöôïc kyõ thuaät ñuùc ñoàng vaø baét ñaàu bieát cheá taùc

coâng cuï töø quaëng saét. Chuû nhaân vaên hoaù Ñoâng Sôn ñaõ coù theå cheá taïo

ra nhöõng vaät dung tinh xaûo, ñoøi hoûi trình ñoä kyõ thuaät vaø oùc thaåm myõ

cao, nhö troáng ñoàng, thaïp ñoàng. Nhieàu taøi lieäu khaûo coå hoïc cho thaáy

neàn kinh teá thôøi Ñoâng Sôn phaùt trieån khaù cao. Ñaëc bieät, söï phaân hoaù

giai taàng cuõng ñaõ coù nhöõng bieåu hieän roõ neùt. Chaúng haïn, trong di chæ

moä taùng Vieät Kheâ (Haûi Phoøng), ñöôïc xaùc ñònh nieân ñaïi tuyeät ñoái laø

2415 ± 100 naêm (tính ñeán naêm 1950), thuoäc thôøi ñaïi Ñoâng Sôn, caùc

nhaø khaûo coå hoïc phaùt hieän 4 ngoâi moä choân quan taøi hình thuyeàn. Ba

ngoâi trong soá ñoù hoaøn toaøn khoâng coù hieän vaät choân theo. Trong khi ñoù,

coù moät ngoâi ngöôøi cheát ñöôïc choân theo 107 hieän vaät vôùi 73 hieän vaät

baèng ñoàng, trong ñoù coù nhöõng ñoà duøng sang troïng nhö thaïp, thoá, bình,

aâu, khay, aám… Chaéc chaén khi soáng, chuû nhaân cuûa ngoâi moä naøy phaûi laø

ngöôøi giaøu sang vaø coù nhieàu quyeàn theá. Söï khaùc bieät giöõa caùc ngoâi moä

phaûn aùnh söï phaân bieät thaân phaän xaõ hoäi cuûa hoï khi coøn soáng.

Caùc nhaø söû hoïc coù xu höôùng thoáng nhaát ngaøy caøng cao, cho

raèng nhaø nöôùc ñaàu tieân treân ñaát nöôùc ta chæ coù theå xuaát hieän vaøo

thôøi ñaïi Ñoâng Sôn – giai ñoaïn phaùt trieån röïc rôõ nhaát cuûa vaên hoaù

ñoà ñoàng ñang böôùc sang giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi ñaïi ñoà saét. YÙ kieán

naøy ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc quoác teá thöøa nhaän. Trong nhieàu giaùo

trình vaø taøi lieäu nöôùc ngoaøi ñaõ duøng töø vaên minh (civilization) khi

noùi veà giai ñoaïn vaên hoaù Ñoâng Sôn cuûa Vieät Nam. Nhö vaäy thì chæ

coù theå duøng nieân ñaïi cuûa Vaên hoaù Ñoâng Sôn laøm giôùi haïn ñaàu cho

thôøi ñaïi döïng nöôùc cuûa Vieät Nam. Ñoù laø khoaûng 2.500 – 2.700 naêm

nay. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi ghi cheùp cuûa saùch Vieät söû löôïc - moät boä söû

khuyeát danh nhöng ñöôïc bieân soaïn sôùm nhaát ôû nöôùc ta. Saùch vieát:

“Ñeán ñôøi Trang Vöông nhaø Chu (696-681 TCN), ôû boä Gia Ninh coù

ngöôøi laï duøng aûo thuaät aùp phuïc ñöôïc caùc boä laïc, töï xöng laø Huøng

Vöông, ñoùng ñoâ ôû Vaên Lang, phong tuïc thuaàn phaùc, chính söï duøng loái

keát nuùt, truyeàn ñöôïc 18 ñôøi, ñeàu goïi laø Huøng Vöông”.

Chuùng ta coù quyeàn töï haøo veà lòch söû vaên minh laâu ñôøi cuûa daân

toäc. Nhöng ñieàu khoâng keùm phaàn quan troïng laø caàn töï haøo ñuùng vôùi caùi

mình coù. Vôùi tinh thaàn ñoù, naêm 1992. Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ tieáp thu söï

goùp yù cuûa caùc nhaø söû hoïc, söûa laïi cuïm töø “Traûi qua 4.000 naêm lòch

söû…” ñöôïc ghi trong lôøi môû ñaàu cuûa Hieán phaùp naêm 1980, thaønh cuïm töø

“Traûi qua maáy nghìn naêm lòch söû…”. Vieát nhö vaäy vöøa laø toân troïng söï

khaùch quan cuûa lòch söû, vöøa roäng ñöôøng cho söï phaùt hieän môùi cuûa

khoa hoïc. Vaû laïi, vôùi hôn 2.500 naêm lòch söû Vieät Nam vaãn thuoäc vaøo

12

haøng caùc nöôùc coù neàn vaên minh sôùm treân theá giôùi vaø laø daân toäc coù lòch

söû laâu ñôøi nhaát ôû khu vöïc Ñoâng Nam chaâu AÙ.

Chuù thích cuûa baøi baùo: (*) Taùc giaû hieän laø Chuû nhieäm khoa Söû tröôøng ÑH

Toång hôïp Haø Noäi (BT).

So saùnh vôùi quan ñieåm môùi veà thôøi Huøng Vöông ñöôïc trình baøy

ôû treân vôùi moät soá boä chính söû cuûa caùc trieàu ñaïi Vieät Nam tröôùc ñaây

ghi cheùp laïi, thì thôøi kyø Huøng Vöông toàn taïi 2622 naêm (töø 2879 tr.CN

ñeán 258 tr.CN). Nhö vaäy, giöõa quan nieäm cuûa moät soá hoïc giaû hieän

nay vaø söû cuõ coù moät khoaûng caùch quaù lôùn. Söï cheânh leäch thôøi gian

cuûa khoaûng caùch naøy laø gaàn 2500 naêm, töùc laø xaáp xæ moät nöûa lòch söû

cuûa nhaân loaïi keå töø khi caùc quoác gia coå ñaïi ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi

ñöôïc thaønh laäp.

Coå nhaân khi vieát veà thôøi Huøng Vöông coù theå sai laàm ñeán nhö

vaäy chaêng?

So saùnh vôùi söû cuõ thì quan nieäm môùi cho raèng: thôøi Huøng Vöông

chæ toàn taïi 300 naêm vaø laø moät quoác gia laïc haäu, quan nieäm naøy seõ coù

nhöõng maâu thuaãn khoù lyù giaûi trong söï töông taùc cuûa khoâng gian lòch söû

vôùi thôøi ñaïi Huøng Vöông vaø söï dieãn bieán cuûa thôøi gian lòch söû veà sau.

Veà söï töông taùc trong khoâng gian lòch söû thôøi Huøng

Vaøo thôøi ñieåm xuaát hieän nöôùc Vaên Lang, neáu cho raèng chæ toàn

taïi khoaûng 300 naêm – töùc laø khoaûng 500 naêm tr.CN – luùc ñoù, nhöõng

quoác gia beân caïnh nöôùc Vaên Lang ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi ñoà saét töø laâu

vôùi nhöõng kyõ thuaät cao caáp vaø moät neàn vaên minh phaùt trieån veà vaên

hoùa, xaõ hoäi; keå caû nhöõng luaän thuyeát quaân söï coøn ñöôïc söû duïng ñeán taän

baây giôø cho khoa hoïc quaân söï hieän ñaïi (nhö Binh phaùp Toân Töû). Ñoù laø

daân toäc Haùn ôû phía Baéc, hoaëc nhö Phuø Nam ôû phía Nam, maø nhöõng di

vaät tìm ñöôïc gaàn ñaây ñaõ chöùng toû neàn vaên minh cuûa nhöõng ñaát nöôùc

naøy phaùt trieån raát röïc rôõ töø tröôùc thôøi gian ñoù. Lieäu moät nöôùc Vaên Lang

coù theå hình thaønh vaø toàn taïi moät caùch laïc haäu beân caïnh caùc daân toäc ñoù

suoát 300 naêm hay khoâng?

Veà quan heä giao löu vaên hoaù

Moät ñieàu khoù lyù giaûi tieáp theo laø: yeáu toá caàn yeáu ñeå coù söï phaùt

trieån cho lòch söû tieán hoaù xaõ hoäi cuûa con ngöôøi laø phaûi coù söï giao löu

13

vaên hoaù döôùi moïi hình thöùc. Thöïc teá lòch söû ñaõ cho thaáy: ngay caû khi

loaøi ngöôøi chuaån bò böôùc vaøo theá kyû 21, vaãn coøn nhöõng toäc ngöôøi soáng

ôû thôøi kyø baùn khai, khi khoâng coù söï giao löu vaên hoaù. Trong khi ñoù,

nhöõng söï kieän khaûo coå ñaõ cho thaáy ôû Vieät Nam ñaõ coù söï hieän dieän cuûa

ngöôøi Tieàn söû (di chæ nuùi Ñoï vôùi nhöõng di vaät ñöôïc xaùc ñònh nieân ñaïi

caùch ñaây caû haøng chuïc ngaøn naêm). Do ñoù, thaät khoù töôûng töôïng ñöôïc

moät söï tieán hoaù kheùp kín cuûa nhöõng toäc ngöôøi toàn taïi töø sô kyø thôøi ñoà

ñaù (nhö di chæ Nuùi Ñoï ñaõ chöùng toû), traûi haøng ngaøn naêm ñeán thôøi ñaïi ñoà

ñoàng phaùt trieån, trong moät khoâng gian heïp ôû mieàn Trung vaø Baéc Vieät

Nam.

Veà dieãn bieán cuûa thôøi gian lòch söû veà sau

Daân toäc Vieät Nam ñaõ maát nöôùc vaø chòu söï ñoâ hoä nghieät ngaõ cuûa

caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc hôn 1000 naêm. Moät ngaøn naêm

khoâng phaûi laø moät con soá ñöôïc ñoïc trong moät giaây, maø laø thôøi gian cuûa

10 theá kyû. Chæ trong theá kyû 20 naøy, ngöôøi Vieät ñaõ chöùng kieán söï luïi taøn

cuûa Nho giaùo – moät hoïc thuyeát (voán ñöôïc coi laø thuoäc veà vaên minh

Hoa Haï) ñaõ toàn taïi, hoøa nhaäp vaø aûnh höôûng saâu saéc ñeán baûn saéc vaên

hoùa Vieät Nam qua nhieàu theá kyû. Neáu tính töø luùc Nho giaùo du nhaäp vaøo

Vieät Nam thì ñaõ 1800 naêm. Coøn neáu tính Nho giaùo trôû thaønh heä tö

töôûng chính thoáng döôùi trieàu Haäu Leâ thì cuõng hôn 500 naêm. Vaäy maø

chæ môùi coù cuoäc xaâm laêng cuûa nöôùc Phaùp vôùi söï du nhaäp cuûa vaên minh

phöông Taây, Nho giaùo ñaõ gaàn nhö tan bieán. Thaät laø khoù lyù giaûi khi cho

raèng: Vaên Lang coù moät neàn vaên minh laïc haäu vaø tính töø khi hình thaønh

ñeán keát thuùc chæ coù 300 naêm – laïi coù theå ñeå laïi baûn saéc vaø daáu aán cho

con chaùu löu truyeàn qua hôn 1000 naêm döôùi aùch ñoâ hoä vôùi moät aâm

möu ñoàng hoùa taøn khoác vaø kieân trì qua nhieàu theá heä.

Xuaát phaùt töø nhaän xeùt nhöõng maâu thuaãn khoù thuyeát phuïc cuûa

quan nieäm môùi veà thôøi Huøng Vöông, daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa cuoán saùch

nhoû naøy ñeå chöùng minh cho moät quan nieäm khaùc, döïa treân cô sôû phaân

tích nhöõng truyeàn thuyeát coøn laïi goàm: Truyeàn thuyeát “Con Roàng Chaùu

Tieân”, “Phuø Ñoång Thieân Vöông”, “Baùnh Chöng Baùnh Daày”, “Tröông

Chi - Mî Nöông”, söï tích “Ñaàm Nhaát Daï“, söï tích “Traàu Cau”, söï tích

“Quaû Döa Haáu”, “Sôn Tinh Thuûy Tinh”, “Thaïch Sanh”, “Mî Chaâu -

Troïng Thuûy”.

Thôøi Huøng Vöông – moät thôøi ñaïi ñaõ ñi vaøo huyeàn söû, chæ coøn laïi

14

nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc daân gian traân troïng löu truyeàn, trong luùc

lòch söû nöôùc Vieät böôùc vaøo khoâng gian u toái cuûa thôøi kyø Baéc thuoäc.

Nhöõng truyeàn thuyeát naøy ñaõ nhaéc nhôû cho haäu theá söï toàn taïi cuûa moät

quoác gia ñaàu tieân cuûa daân toäc – ñöôïc toå tieân taïo laäp – vôùi hy voïng moät

ngaøy naøo ñoù, ngöôøi daân Vieät phuïc hoài ñöôïc giang sôn seõ tìm laïi coäi

nguoàn. Moät ngaøn naêm sau, nöôùc Vieät höng quoác keå töø thôøi Ñinh, Leâ,

Lyù, Traàn... Moät ngaøn naêm nöõa troâi ñi, khoa söû hoïc hieän ñaïi ñaõ minh

chöùng ñöôïc nöôùc Vaên Lang toàn taïi treân thöïc teá. Mô öôùc cuûa tieàn nhaân

ñaõ trôû thaønh hieän thöïc. Linh dieäu thay, neàn vaên minh nöôùc Vieät. Vaán

ñeà coøn laïi phaûi giaûi quyeát laø thöïc traïng xaõ hoäi Vaên Lang...

Ngaøy nay, kính caån suy ngaãm nhöõng tinh tuùy maø tieàn nhaân ñaõ

göûi gaám qua truyeàn thuyeát ñeå laïi sôï khaû naêng coù haïn, khoâng noùi ñöôïc

heát yù, raát mong ñöôïc söï ñoùng goùp cuûa nhöõng baäc trí giaû.

*

15

16

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU

NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TRUYEÀN THUYEÁT

COÅ TÍCH HUYEÀN THOAÏI VAÊN LANG

ieàm töï haøo cuûa daân

toäc Vieät Nam veà moät

N

truyeàn thoáng vaên hoùa keùo daøi

ngoùt 5000 naêm laø ñöôïc tính töø

thôøi Huøng Vöông, moät thôøi ñaïi

maø söï xuaát hieän saùnh ngang vôùi

nhöõng quoác gia coå nhaát cuûa nhaân

loaïi. Nhöng nhöõng tö lieäu veà thôøi

kyø naøy ñeå laïi raát ít vaø ñoä xaùc tín

khoâng baûo ñaûm; bôûi vì nhöõng tö

lieäu ñoù hoaøn toaøn ñöôïc vieát baèng

chöõ Haùn, töùc laø loaïi vaên töï ñöôïc

du nhaäp vaøo Vieät Nam sau gaàn

nöûa thieân nieân kyû, tính töø khi

chaám döùt thôøi ñaïi cuûa caùc vua

Huøng. Nhöõng di vaät tìm ñöôïc lieân

quan ñeán thôøi kyø naøy cuõng gaàn

nhö khoâng coù, keå caû troáng ñoàng

laø nhöõng coå vaät theå hieän baûn saéc

vaên hoùa ñoäc ñaùo tìm thaáy ñöôïc ôû

ñoàng baèng Baéc boä, nhöng cuõng

coù ôû mieàn Nam Trung Quoác vaø

ÑEÀN HUØNG

AÛnh Voõ An Ninh

ôû nhöõng vuøng ñaát thuoäc Chieâm Thaønh, Phuø Nam; thaäm chí ôû caû vaøi

vuøng Ñoâng Nam AÙ. Ñoù chính laø nguyeân nhaân ñeå cho ñeán baây giôø –

maëc duø khoa hoïc lòch söû tieán boä hôn nhieàu – nhöng chöa heà coù moät giaû

thuyeát naøo ñuû söùc ñeå chöùng minh moät caùch thuyeát phuïc cho thöïc traïng

cuûa nöôùc Vaên Lang döôùi thôøi vua Huøng, maø môùi chæ chöùng toû ñöôïc söï

toàn taïi treân thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy. Ñieàu ñoù chæ phaûn aùnh ñöôïc moät

trong nhöõng noäi dung cuûa chính truyeàn thuyeát ñaõ noùi tôùi.

17

Chuùng ta thöû ñaët moät giaû thuyeát: neáu nhö khoâng coù nhöõng truyeàn

thuyeát töø thôøi Huøng Vöông ñeå caùc hoïc giaû ñôøi sau haøng ngaøn naêm ghi

laïi trong nhöõng boä quoác söû, thì lieäu nhöõng tö lieäu khoâng lieân quan ñeán

truyeàn thuyeát vaø nhöõng di vaät, coù theå coù moät ñònh höôùng nhanh choùng

cho vieäc tìm veà nguoàn coäi vaø khaúng ñònh söï toàn taïi treân thöïc teá cuûa

nöôùc Vaên Lang hay khoâng?

Ñieàu naøy ñaõ chöùng toû: Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông

ñaõ phaûn aùnh thöïc teá cuûa thôøi ñaïi naøy döôùi hình thöùc naøy hay hình thöùc

khaùc, chöù khoâng phaûi chæ ñôn thuaàn laø nhöõng caâu chuyeän coå tích phaûn

aùnh caùi nhìn hoang sô cuûa con ngöôøi veà caùc hieän töôïng töï nhieân vaø xaõ

hoäi, nhö nhaän xeùt veà moät soá huyeàn thoaïi coå tích cuûa nhieàu daân toäc

khaùc treân theá giôùi cuûa caùc nhaø nghieân cöùu.

Coù nhieàu hoïc giaû tìm hieåu veà truyeàn thuyeát, coå tích vaø huyeàn

thoaïi Vieät Nam noùi chung, haàu nhö ñeàu tìm thaáy nhöõng neùt töông ñoàng

veà coát truyeän hoaëc tình tieát trong nhöõng truyeän töông töï ôû caùc daân toäc

khaùc treân theá giôùi. Thí duï nhö boä “Kho taøng coå tích Vieät Nam” cuûa cuï

Nguyeãn Ñoãng Chi, haàu nhö truyeän naøo cuõng coù khaûo dò. Hoaëc cuoán

“Lónh Nam chích quaùi” (baûn dòch cuûa Gs. Ñinh Gia Khaùnh chuû bieân,

Nguyeãn Ngoïc San bieân khaûo - Nxb Vaên Hoïc 1990) laø moät cuoán saùch

coå ñöôïc vieát töø thôøi Leâ, cheùp laïi raát nhieàu truyeàn thuyeát thôøi Huøng

Vöông, nhöõng dòch giaû cuõng tìm ñöôïc raát nhieàu truyeän töông ñoàng cuûa

Chieâm Thaønh, Phuø Nam vaø Trung Quoác.

Trong söï truøng hôïp veà noäi dung, tình tieát töông ñoái phoå bieán cuûa

truyeàn thuyeát, coå tích vaø huyeàn thoaïi coù theå phaân loaïi nhö sau:

Söï truøng laëp do caâu chuyeän cuøng coù moät nguoàn goác

Thí duï nhö söï tích “Ñöùc Thaùnh Cheøm” caû beân Trung Quoác laãn

Vieät Nam ñeàu coù truyeän naøy, do moät nhaân vaät coù thaät trong lòch söû laø

Lyù OÂng Troïng, goác ôû Vieät Nam, nhöng laøm quan beân Trung Quoác

vaøo thôøi nhaø Taàn.

Söï truøng laëp do taùi hieän laïi caâu chuyeän

Thí duï cho tröôøng hôïp naøy laø “Truyeän Kieàu” cuûa cuï Nguyeãn Du

vaø “Ñoaïn Tröôøng Taân Thanh” cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân. Ñaây laø tröôøng

hôïp truøng laëp khi coù söï giao löu vaên hoùa giöõa caùc daân toäc.

18

Söï truøng laëp yù töôûng ngaãu nhieân

Do söï phaùt trieån gioáng nhau trong dieãn bieán taâm lyù xaõ hoäi vaø

nhöõng quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Thí duï nhö truyeän “Ngheâu, Soø,

OÁc, Heán” cuûa Vieät Nam vaø truyeän “Ba oâng thaàn beáp” cuûa AÁn Ñoä.

Ñaëc ñieåm truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi thôøi Huøng Vöông

Coå tích thaàn thoaïi vaø truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông traûi hôn

1000 naêm sau môùi ñöôïc cheùp laïi, khoâng traùnh khoûi vieäc tam sao thaát

baûn vaø truyeän Vieät Nam truyeàn sang Trung Quoác trôû thaønh truyeän cuûa

Trung Quoác hoaëc ngöôïc laïi. Hoaëc giaû, do ngöôøi ñôøi sau theâm nhöõng

tình tieát theo caùi nhìn thôøi ñaïi cuûa hoï, ñoâi khi raát baát hôïp lyù nhö “Söï

tích Ñaàm Nhaát Daï” trong Lónh Nam chích quaùi (saùch ñaõ daãn) coù ñoaïn

cheùp: “Ñoång Töû trôû veà giaûng laïi ñaïo Phaät. Tieân Dung giaùc ngoä ...” thì thaät laø

voâ lyù, bôûi vì môû ñaàu caâu chuyeän ñaõ ñònh vò yeáu toá thôøi gian vaøo thôøi

Huøng Vöông thöù III (theo Truyeàn thuyeát Huøng Vöông - Thaàn thoaïi Vónh

Phuù, Vuõ Kim Bieân, Sôû VHTT TT Phuù Thoï 1998; truyeàn thuyeát coøn löu

truyeàn trong daân gian, cuõng noùi laø Huøng Vöông thöù XVIII). Neáu chöa

noùi ñeán söï toàn taïi hôn 2600 naêm cuûa caùc vua Huøng theo caùc boä söû xöa

cheùp laïi – ngay caû vieäc taïm öùng duïng quan nieäm môùi cho raèng thôøi

Huøng Vöông chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm vaø keát thuùc vaøo naêm 208

tr.CN – thì ngay cuoái thôøi Huøng Vöông thöù XVIII cuõng hôn 200 naêm

tr.CN, luùc naøy Phaät giaùo chöa theå truyeàn ñeán Vieät Nam. Lòch söû Phaät

giaùo ghi nhaän: Phaät giaùo truyeàn ñeán Vieät Nam vaøo theá kyû thöù 2 sau

CN.

Do ñoù, döïa vaøo truyeàn thuyeát ñeå phaân tích thöïc traïng xaõ hoäi

thôøi Huøng Vöông laø moät vieäc khoâng deã daøng. Nhöng moät neùt ñoäc ñaùo

khaùc cuûa truyeàn thuyeát thôøi Huøng Vöông so vôùi truyeàn thuyeát coå tích,

thaàn thoaïi noùi chung laø:

@ Coù nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc baûo chöùng baèng di vaät vaên hoaù

truyeàn laïi töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc nhö laø moät söï tieáp noái vaên hoùa, ñoù

laø: truyeàn thuyeát “Baùnh Chöng, baùnh Daày” vaø truyeàn thuyeát “Traàu

Cau”.

@ Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông maëc duø bò vuøi laáp

trong côn loác cuûa thôøi kyø Baéc thuoäc hôn 1000 naêm, nhöng vaãn giöõ

ñöôïc keát caáu hôïp lyù cho giaù trò noäi dung maø truyeàn thuyeát ñoù theå hieän.

Ñaây laø moät söï kyø dieäu! Söï kyø dieäu naøy neáu khoâng theå giaûi thích baèng

19

quyeàn naêng cuûa thaàn thaùnh thì chæ coù theå cho raèng: Toå tieân ta ñaõ coù

chöõ vieát, neân ñaõ ghi laïi ñöôïc nhöõng giaù trò cuûa neàn vaên minh thôøi

Huøng Vöông. Do ñoù, vaãn giöõ ñöôïc neùt caên baûn cho noäi dung caâu

chuyeän khoâng bò sai leäch vôùi thôøi gian. Maëc duø sau ñoù loaïi chöõ vieát

naøy ñaõ bò thaát truyeàn (vaán ñeà chöõ vieát cuûa thôøi Huøng Vöông xin ñöôïc

noùi roõ hôn ôû phaàn sau).

@ Haàu heát nhöõng truyeàn thuyeát lòch söû veà thôøi Huøng Vöông

ñeàu coù ghi nhaän thôøi gian xaûy ra söï kieän, thöôøng baét ñaàu baèng caâu:

“Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù ...” hoaëc coù söï hieän dieän cuûa vua Huøng -

keå caû Sôn Tinh, Thuûy Tinh (tröø Tröông Chi vaø Thaïch Sanh laø hai taùc

phaåm vaên hoïc thôøi Huøng vaø “Mî Chaâu, Troïng Thuûy” – xin ñöôïc

minh chöùng ôû phaàn sau).

Nhöõng truyeàn thuyeát töø thôøi Huøng Vöông sau naøy söu taàm ñöôïc

raát nhieàu. Nhöng ñeå tìm hieåu veà thöïc traïng thôøi Huøng Vöông, trong

cuoán saùch naøy seõ ñöôïc chöùng toû baèng nhöõng truyeàn thuyeát ñöôïc phoå

bieán vaø truyeàn tuïng maø haàu heát nhöõng ngöôøi Vieät Nam ai cuõng bieát laø:

Truyeàn thuyeát Con Roàng Chaùu Tieân; Phuø Ñoång Thieân Vöông; Baùnh

Chöng Baùnh Daày; Traàu Cau; Söï tích Döa haáu; Söï tích Ñaàm Nhaát Daï,

Tröông Chi Mî Nöông; Sôn Tinh Thuûy Tinh. (Rieâng hai truyeän “Thaïch

Sanh” vaø “Mî Chaâu Troïng Thuûy” cuõng ñöôïc phaân tích trong taäp saùch

naøy vôùi tö caùch laø nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cho neàn vaên hoaù, ngheä

thuaät thôøi Huøng Vöông; trong ñoù coù söïï minh chöùng xuaát xöù cuûa truyeän

“Thaïch Sanh” coù nguoàn goác töø thôøi vua Huøng vaø truyeän “Mî Chaâu

Troïng Thuûy”; bôûi nöôùc AÂu Laïc laø söï tieáp noái cuûa nöôùc Vaên Lang, do

ñoù phaûi coù söï tieáp noái veà vaên hoùa).

Trong nhöõng truyeàn thuyeát vaø coå tích töø thôøi Huøng Vöông thì hai

truyeàn thuyeát coù di vaät löu truyeàn qua nhieàu theá heä laø “Traàu Cau” vaø

“Baùnh Chöng, baùnh Daày”. Tuïc aên traàu thì ôû Ñaøi Loan hieän nay cuõng

coù, nhöng coi traàu cau laø moät nghi leã coù tính vaên hoùa truyeàn thoáng thì

chæ coù ôû Vieät Nam. Nhöõng di chöùng naøy ñaõ chöùng minh cho tính thöïc

teá cuûa truyeàn thuyeát ôû caùc thôøi vua Huøng. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu nhöõng

yù nghóa cuûa tieàn nhaân khi löu truyeàn laïi cho con chaùu qua nhöõng truyeàn

thuyeát laø moät höôùng hoaøn toaøn coù cô sôû.

Trong daân gian Vieät Nam ñaõ löu truyeàn moät caâu tuïc ngöõ: “Xanh

voû, ñoû loøng” xuaát phaùt töø hình töôïng cuûa quaû döa haáu trong “Söï tích

Döa Haáu” laø moät truyeàn thuyeát ñöôïc truyeàn laïi töø thôøi vua Huøng, nhö

20

muoán nhaéc nhôû cho haäu theá tìm hieåu noäi dung cuûa truyeàn thuyeát do

cha oâng ñeå laïi qua beà ngoaøi ñaày huyeàn thoaïi cuûa noù.

Rieâng truyeàn thuyeát “Con Roàng, chaùu Tieân”, vì noäi dung cuûa

truyeàn thuyeát naøy ñaõ khaúng ñònh thôøi ñieåm baét ñaàu cuûa thôøi Huøng

Vöông töông ñöông vôùi thôøi Tam Hoaøng - Nguõ Ñeá beân Trung Hoa (töùc

laø gaàn 3000 naêm tr.CN), phuû nhaän quan ñieåm cho raèng thôøi Huøng

Vöông chæ toàn taïi khoaûng 300 naêm. Vì vaäy, ñeå baûo ñaûm tính khaùch

quan, cuoán saùch naøy seõ khoâng phaân tích tính thôøi gian cuûa truyeàn thuyeát

noùi treân (theo söû cuõ thì thôøi ñieåm laäp quoác cuûa Vaên Lang baét ñaàu töø

naêm 2879 tr.CN). Nhöng nhöõng tình tieát cuûa truyeàn thuyeát “Con Roàng,

chaùu Tieân” khaúng ñònh khoâng gian toàn taïi vaø neàn vaên minh kyø vó cuûa

Vaên Lang seõ ñöôïc minh chöùng cuøng vôùi caùc truyeàn thuyeát khaùc trong

cuoán saùch naøy.

Moãi truyeàn thuyeát ñeàu coù nhöõng giôùi haïn trong phaïm vi noäi dung

cuûa noù, cho neân nhöõng vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong truyeàn thuyeát naøy phaûi

boå sung cho söï minh chöùng trong moät truyeàn thuyeát khaùc. Do ñoù khoâng

traùnh khoûi söï laëp laïi moät vaøi vaán ñeà. Mong ñoäc giaû löôïng thöù.

Quan nieäm cho raèng: “Thôøi Huøng Vöông baét ñaàu töø thieân nieân

kyû thöù 3 tr.CN vaø laø moät thôøi kyø coù neàn vaên minh röïc rôõ so vôùi caùc

quoác gia coå ñaïi khaùc treân theá giôùi” ñöôïc trình baøy trong taäp saùch naøy,

hoaøn toaøn döïa treân söï phaân tích nhöõng truyeàn thuyeát ñaõ ñöôïc neâu ôû

treân. Trong saùch naøy, nhöõng tö lieäu cuûa caùc hoïc giaû coå kim, trong vaø

ngoaøi nöôùc, keå caû nhöõng di vaät, chæ xin ñöôïc söû duïng hoaëc trình baøy

coù tính minh hoïa nhö moät hieän töôïng lieân quan, khoâng phaûi laø cô sôû

cuûa giaû thuyeát ñaõ trình baøy. Bôûi vì di vaät chæ laø nhöõng caùi coøn laïi cuûa

moät thôøi ñaïi, nhöng khoâng phaûi laø taát caû nhöõng caùi cuûa thôøi ñaïi ñoù ñaõ

coù. Coøn tö lieäu veà thôøi Huøng Vöông ñang coù hieän nay ñeàu ñöôïc vieát

laïi sau ñoù caû haøng ngaøn naêm, khoâng traùnh khoûi vieäc tam sao thaát baûn.

Trong saùch naøy, taát caû phaàn trích daãn ñöôïc theå hieän baèng kieåu chöõ

Vni-Helve 10; phaàn chính vaên cuûa ngöôøi vieát ñöôïc theå hieän baèng kieåu

chöõ Vni-Times 12. Nhöõng phaàn in ñaäm ñeàu do ngöôøi vieát thöïc hieän.

Hy voïng nhöõng söï phaân tích döôùi ñaây, laø moät ñoùng goùp nhoû so

vôùi nhöõng coâng trình nghieân cöùu coâng phu cuûa caùc hoïc giaû coå kim,

trong vaø ngoaøi nöôùc veà thôøi ñaïi caùc vua Huøng, vôùi mong muoán laøm

saùng toû veà thöïc traïng cuûa nöôùc Vaên Lang, quoác gia ñaàu tieân cuûa daân

toäc Vieät.

21

22

Chöông I:

TRUYEÀN THUYEÁT

BAÙNH CHÖNG BAÙNH DAÀY

&

THUYEÁT AÂM DÖÔNG NGUÕ HAØNH

BAÙNH CHÖNG BAÙNH DAÀY BIEÅU TÖÔÏNG CUÛA

THUYEÁT AÂM DÖÔNG - NGUÕ HAØNH

aùnh Chöng baùnh Daày laø moät bieåu töôïng vaên hoaù ñaëc tröng

B

ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Vieät Nam. Theo truyeàn thuyeát keå laïi,

bieåu töôïng vaên hoaù naøy coù nguoàn goác töø thôøi Huøng Vöông thöù VI maø

con daân Laïc Vieät löu truyeàn traûi ñaõ haøng ngaøn naêm, ñeán taän baây giôø.

Haàu heát moïi ngöôøi quan taâm ñeán “Truyeàn thuyeát baùnh Chöng,

baùnh Daày” ñeàu thoáng nhaát nhaän thaáy ôû trong ñoù theå hieän vuõ truï quan

cuûa daân toäc Vieät. Nhöng haàu heát nhöõng yù kieán ñeàu cho ñoù laø quan

nieäm thoâ sô cuûa ngöôøi xöa: “Trôøi troøn, ñaát vuoâng”. Trôøi nhö caùi vung

uùp xuoáng ñaát, ñaát baèng phaúng vaø chung quanh laø bieån. Hoaëc cuõng coù

ngöôøi cho raèng baùnh chöng, baùnh daày laø theå hieän nhöõng giaù trò ñaïo lyù

cuûa ngöôøi xöa ñoái vôùi cha meï: “Trôøi sinh laø cha, ñaát döôõng laø meï”.

Baùnh Chöng töôïng ñaát, chöùa ñöïng nhöõng hình töôïng veà söï phuù tuùc

cuûa ñaát meï nuoâi döôõng con ngöôøi (trong baøi töïa “Lónh Nam Chích

Quaùi” cuûa Vuõ Quyønh, thôøi Hoàng Ñöùc cuõng noùi ñeán yù naøy)...

Nhöng neáu hình vuoâng vaø troøn cuûa baùnh chöng vaø baùnh daày chæ

laø hình töôïng ñeå theå hieän moät yù nieäm ñôn giaûn, thì trong nhöõng thöïc

phaåm khaùc cuõng coù theå lyù giaûi töông töï: ñóa xoâi, baùnh chay, baùnh troâi

cuõng troøn nhö baùnh daày. Hoaëc baùnh gai, baùnh coám, baùnh gioø... cuõng

goàm ñuû nhöõng yeáu toá dinh döôõng vaø hình thöùc töông töï nhö ôû baùnh

chöng. Do ñoù, neáu chæ vôùi yù nghóa vaø hình töôïng ñôn giaûn ñöôïc gaùn

cho baùnh chöng, baùnh daày thì seõ khoù beàn vöõng qua thôøi gian hôn

2000 naêm, chæ tính vôùi thôøi gian ít nhaát laø töø khi Nam Vieät cuûa Trieäu

Ñaø bò tieâu dieät. Treân thöïc teá hieän nay, vì chieác baùnh chöng baùnh daày

23

ñaõ maát yù nghóa nguyeân thuûy ñích thöïc, neân söï toàn taïi cuûa noù chæ laø

moät phong tuïc truyeàn thoáng vaø söï caûm nhaän thieâng lieâng ñoái vôùi toå

tieân, hôn laø moät söï tieáp noái nhöõng giaù trò tö töôûng maø baùnh chöng,

baùnh daày theå hieän. Vaäy yù nghóa ñích thöïc cuûa baùnh chöng, baùnh daày

laø gì?

Tröôùc heát, chuùng ta ñaët vaán ñeà baét ñaàu töø hình töôïng baùnh chöng

vuoâng vaø baùnh daày troøn. Hình töôïng vuoâng troøn naøy ñaõ ñöôïc söû duïng

moät caùch phoå bieán trong ngoân ngöõ daân gian, caùch ñaây hôn 20 naêm trôû

veà tröôùc. Ñoù laø caâu: “Meï troøn, con vuoâng”. Töø tröôùc ñeán nay, caâu

“Meï troøn, con vuoâng” thöôøng söû duïng sai laàm nhö laø moät thaønh ngöõ

ñeå chuùc laønh cho saûn phuï sinh nôû; do ñoù ngaøy nay khoâng coøn maáy ai

nhaéc tôùi, bôûi vì söï khoù hieåu cuûa noù. Trong truyeän Kieàu cuûa cuï Nguyeãn

Du cuõng duøng hình töôïng vuoâng troøn nhieàu laàn. Ñoù laø nhöõng caâu:

Saén, bìm chuùt phaän coûn con

Khuoân duyeân bieát coù vuoâng troøn cho chaêng?

Hoaëc:

Nghó mình phaän moûng caùnh chuoàn

Khuoân xanh bieát coù vuoâng troøn cho chaêng?

Hay laø:

Traêm naêm tính cuoäc vuoâng troøn

Phaûi doø cho ñeán ngoïn nguoàn laïch soâng.

Vaäy hình töôïng vuoâng troøn theå hieän cho caùi gì?

Hình töôïng vuoâng troøn trong lyù hoïc coå Ñoâng phöông

Ñeå tìm hieåu veà vaán ñeà naøy, ngöôøi vieát xin baét ñaàu baèng söï trình

baøy veà nhöõng yù nieäm cuûa vuõ truï quan coå Ñoâng phöông. Nhöõng saùch

Lyù hoïc Ñoâng phöông khi lyù giaûi veà söï hình thaønh vuõ truï cho raèng:

“Khôûi thuûy cuûa vuõ truï laø Thaùi Cöïc”. Saùch coå nhaát noùi veà ñieàu naøy laø

kinh Dòch. Heä töø thöôïng chöông XI vieát:

“Thò coá Dòch höõu Thaùi Cöïc, thò sinh löôõng nghi, löôõng nghi sinh

Töù töôïng. Töù töôïng sinh Baùt quaùi”.

Theo Chu Hy - nhaø Lyù hoïc ñôøi Toáng - noùi:

24