Giáo trình nghề Công nghệ kỹ thuật cơ khí

BỘ CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHIỆP VÀ THƯƠNG MẠI

GIÁO TRÌNH

Tên môn học: Đồ gá

NGHỀ: CÔNG NGHỆ KỸ THUẬT CƠ KHÍ

TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG

Ban hành kèm theo Quyết định số:

, ngày tháng năm

của

Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghiệp và Thương mại

MỤC LỤC

Chương I. Khái niệm chung

TT Nội dung

1

Trang

1

1.1. Định nghĩa và công dụng của đồ gá

1.2. Phân loại đồ gá gia

5

9

1.3.Yêu cầu của đồ gá

10

11

12

13

19

22

26

28

30

32

33

35

40

41

45

66

68

70

72

74

76

82

1.4.Các thành phần của đồ gá

Chương II. Phương pháp định vị và các chi tiết định vị

2.1.Nguyên tắc định vị và các chi tiết điển hình

2.2. Sai số định vị và phương pháp xác định

Chương III. Kẹp chặt và cơ cấu kẹp chặt

3.1. Khái niệm và nguyên tắc kẹp chặt

3.2.Các cơ cấu kẹp chặt

2

3

4

Chương IV. Phương pháp thiết kế đồ gá

4.1. Giới thiệu chung

4.2. Nội dụng các bước thiết kế

4.3. Thân và đế đồ gá

4.4. Ứng dụng

5

Chương V. Một sồ gá điển hình

5.1. Đồ gá khoan - Doa

5.1.1. Giới thiệu chung

5.1.2. Các chi tiết điển hình của đồ gá khoan doa

5.1.3. Các loại đố gá khoan doa

5.2. Đồ gá phay

5.2.1. Giới thiệu chung

5.2.2. Các chi tiết điển hình của đồ gá phay

5.3. Đồ gá tiện

5.3.1. Giới thiệu chung

5.3.2. Các loại gá tiêu chuẩn

5.3.3. Các loại đồ gá tiện chuyên dùng

Tài liệu tham khảo

6

TÊN MÔN HỌC: ĐỒ GÁ

Mã số của môn học: MHCC17021041

Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của môn học

- Vị trí: Đồ gá cần được dạy song song với môn học MH18, sinh viên phải

học xong các môn học MH07, MH08, MH09, MH10, MH11, MH14, MH15,

MH16, MH 18.

- Tính chất: Là môn học chuyên môn nghề thuộc các môn học, mô đun đào

tạo nghề.

- Ý nghĩa và vai trò của môn học: là môn học chuyên môn nghề, kiến thức

của môn học để giải quyết những vấn đề về kỹ thuật trong công nghệ gia công.

Mục tiêu của môn học

- Trình bày được nguyên tắc định vị và kẹp chặt.

- Phân tích được cấu tạo, kết cấu của đồ gá.

- Xây dựng được phương pháp định vị và kẹp chặt chi tiết gia công.

- Chọn được chi tiết định vị, chi tiết kẹp. Tính được sai số chuẩn, lực kẹp.

- Vận dụng được những kiến thức của môn học để giải quyết những vấn đề

về kỹ thuật trong công nghệ gia công.

- Rèn luyện tính kỷ luật, kiên trì, cẩn thận, nghiêm túc, chủ động và tích cực

sáng tạo trong học tập.

Nội dung môn học:

Thời gian (tiết)

Thực

TT

Tên chương, mục

Tổng

số

Lý

hành

Kiểm

tra

thuyết (TN,TL,

BT)

1

Chương I: KHÁI NIỆM CHUNG

1.1. Định nghĩa và công dụng của đồ gá.

1.2.Phân loại đồ gá.

3

1.3. Yêu cầu của đồ gá.

1.4. Các thành phần của đồ gá

Chương II: PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH VỊ

VÀ CÁC CHI TIẾT ĐỊNH VỊ

2.1. Nguyên tắc định vị và các chi tiết

định vị

2

6

2.2. Sai số định vị và phương pháp xác

định

3

4

Chương III: KẸP CHẶT VÀ CƠ CẤU

KẸP CHẶT

3.1. Khái niệm và nguyên tắc kẹp chặt

3.2. Các cơ cấu kẹp chặt

7

3

6

3

1

Chương IV. PHƯƠNG PHÁP THIẾT KẾ

ĐỒ GÁ

4.1. Giới thiệu chung.

4.2. Nội dung các bước thiết kế.

4.3. Thân và đế của đồ gá.

4.4. Ứng dụng

5

Chương V. MỘT SỐ ĐỒ GÁ ĐIỂN HÌNH

5.1 Đồ gá khoan - Doa

11

10

1

5.1.1 Giới thiệu chung

5.1.2 Các chi tiết điển hình của đồ gá

khoan doa

5.1.3 Các loại đồ gá khoan doa

5.2 Đồ gá phay

5.2.1 Giới thiệu chung.

5.2.2 Các chi tiết điển hình của đồ gá

phay

5.2.3 Các loại đồ gá phay

5.3 Đồ gá tiện

5.3.1 Giới thiệu chung.

5.3.2 Các loại đồ gá tiêu chuẩn

5.3.3 Các loại đồ gá tiện chuyên dùng

Tổng

30

28

2

CHƯƠNG 1: KHÁI NIỆM CHUNG

Mục tiêu:

- Giải thích được vai trò của đồ gá trong ngành chế tạo cơ khí;

- Phân biệt được các loại đồ gá;

- Trình bày được mục đích sử dụng và các bộ phân chính của đồ gá;

- Rèn luyện tính kỷ luật, kiên trì, cẩn thận, nghiêm túc, chủ động và tích cực

sáng tạo trong học tập.

Nội dung chương.

1.1. Định nghĩa và công dụng của đồ gá.

1.1.1. Định nghĩa. Đồ gá gia công cơ là một loại trang bị công nghệ nhằm

xác định vị trí chính xác của chi tiết gia công so với dụng cụ cắt, đồng thời giữ

vững vị trí đó trong suốt quá trình gia công.

1.1.2. Công dụng của đồ gá.

Nói chung, đồ gá gia công có các công dụng chính như sau :

Bảo đảm độ chính xác vị trí của các bề mặt gia công. Nhờ đồ gá để gá đặt

chi tiết, có thể xác định một cách chính xác vị trí tương đối của chi tiết gia công

đối với máy và dao cắt, hơn nữa có thể đạt được độ chính xác vị trí này tương đối

cao một cách ổn định,tin cậy và nhanh chóng.

Nâng cao năng suất lao động. Sau khi sử dụng đồ gá có thể loại bỏ bước

vạch dấu và so dao, nhờ vậy có thể giảm đáng kể thời gian phụ; ngoài ra, dùng đồ

gá gá đặt chi tiết có thể dễd àng kẹp chặt đồng thời nhiều chi tiết, gia công nhiều vị

trí, làm cho thời gian cơ bản trùng với thời gian phụ; khi dùng đồ gá cơ khí hóa,

tựđộng hóa ở mức độ cao có thể thêm một bước nữa giảm thời gian phụ, làm tăng

cao năng suất lao động .

Mở rộng phạm vi sử dụng của máy công cụ. Trên các máy cắt kim loại sử

dụng đồ gá chuyên dùng có thể mởr ộng khả năng công nghệ của máy. Ví dụ, trên

máy tiện khi gá sử dụng đồ gá chuyên dùng có thể tiện được hình nhiều cạnh.

Không yêu cầu tay nghề của công nhân cao và giảm nhẹ cường độ lao động

của họ.

1.2. Phân loại đồ gá.

1.2.1. Căn cứ vào phạm vi sử dụng .

a. Đồ gá vạn năng: là những đồ gá đã được tiêu chuẩn, có thể gia công

được những chi tiết khác nhau mà không cần thiết có những điều chỉnh đặc biệt.

Đồ gá vạn năng được sử dụng rộng rãi trong sản xuất loạt nhỏ- đơn chiếc.

Ví dụ: mâm cặp 3 chấu, măm cặp 4 chấu, êtô, đầu phân độ vạn năng, bàn

b. Đồ gá chuyên dùng: là loại đồ gá được thiết kế và chế tạo cho

từ...

mộtnguyên công gia công nào đó của chi tiết. Vì vậy, khi sản phẩm thay đổi hoặc

nội dung nguyên công thay đổi thì đồ gá này không thể sử dụng lại được. Do đó

loại đồ gá này được sử dụng khi sản phẩm và công nghệ tương đối ổn định trong

sản xuất loạt lớn, hàng khối.

Ví dụ: đồ gá gia công lỗ ắc piston, đồ gá phay biên dạng cam...

c. Đồ gá vạn năng lắp ghép (đồ gá tổ hợp):Theo yêu cầu gia công

của một nguyên công nào đó, chọn một bộ các chi tiết tiêu chuẩn hoặc bộ phận đã

được chuẩn bị trước để tổ hợp thành các đồ gá. Loại đồ gá này sau khi dùng xong

có thể tháo ra, lau chùi sạch sẽ và cất vào kho để tiếp tục sử dụng. Sử dụng loại đồ

gá này có ưu điểm là giảm chu kì thiết kế và chế tạo đồ gá, làm giảm thời gian

chuẩn bị sản xuất; đồng thời với một bộ các chi tiết của đồ gá đã được tiêu chuẩn

hoá có thể được sử dụng nhiều lần, tiết kiệm vật liệu chế tạo đồ gá; giảm công lao

động và giảm giá thành sản phẩm

Nhược điểm : cần đầu tư vốn khá lớn để chế tạo hàng vạn chi tiết tiêu chuẩn

với độ chính xác và độ bóng cao, vật liệu các chi tiết này thường là thép hợp kim,

thép crôm, thép niken; độ cứng vững kém hơn đồ gá thông dụng; nặng và cồng

kềnh hơn so với đồ gá vạn năng.

Ứng dụng: loại đồ gá này dùng thích hợp trong dạng sản xuất loạt nhỏ,

chủng loại chi tiết nhiều, đặc biệt đối với những sản phẩm mới.

Đồ gá điều chỉnh và đồ gá gia công nhóm: Hai loại đồ gá này có chung một

đặc điểm là sau khi thay đổi hoặc điều chỉnh một số chi tiết cá biệt của đồ gá thì có

thể gia công những chi tiết có hình dáng, kích thước và công nghệ gần giống nhau.

Nhưng đối tượng gia công của đồ gá vạn năng điều chỉnh không rõ ràng và phạm

vi sử dụng tương đối rộng, ví dụ mâm cặp hoa mai dùng trên máy tiện, đồ gá

khoan trụ trượt thanh răng.. . Đồ gá gia công nhóm được thiết kế và chế tạo cho

một nhóm chi tiết nào đó nhất định. Đối tượng gia công và phạm vi sử dụng tương

đối rõ ràng . Sử dụng các loại đồ gá này có thể đạt được hiệu quả như nhau trong

dạng sản xuất loạt nhỏ cũng như dạng sản xuất loạt lớn, là một biện pháp có thể

ứng dụng để cải cách thiết kế trang bị công nghệ.

1.2.2. Căn cứ vào máy sử dụng :

Đồ gá tiện, đồ gá phay, đồ gá khoan, đồ gá mài...

1.2.3. Căn cứ vào nguồn sinh lực để kẹp chặt :

Kẹp bằng tay, kẹp bằng khi nén, dầu ép, kết hợp khí nén- dầu ép , điện từ,

chân không...

1.2.4. Căn cứ vào số chi tiết đồng thời gia công :

Kẹp một hoặc nhiều chi tiết cùng một lúc.

1.3. Yêu cầu của đồ gá .

Phù hợp với yêu cầu sử dụng, dạng sản xuất, điều kiện cụ thể của nhà máy

về trang thiết bị, trình độ kĩ thuật của công nhân...

Bảo đảm độ chính xác quy định: nguyên lí làm việc phải đúng, chi tiết định

vị và dẫn hướng phải có cấu tạo hợp lí và có độ chính xác cần thiết, chi tiết kẹp

chặt phải đủ độ cứng vững, đồ gá phải được định vị và kẹp chặt một cách chính

xác trên máy.

Sử dụng thuận tiện: gá và tháo chi tiết gia công dễ dàng, dễ quét dọn phoi,

dễ lắp trên máy, dễ thay thế những chi tiết bị mòn và hư hỏng, những chi tiết nhỏ

không bị rơi, vị trí tay quay thích hợp và thuận tiện, thao tác nhẹ nhàng, an toàn lao

động, kết cấu đơn giản và có tính công nghệ cao.

1.4. Các thành phần của đồ gá.

Chủng loại và kết cấu đồ gá gia công tuy có khác nhau, nhưng nguyên lí làm

việc của nó trên cơ bản giống nhau. Để thuận tiện cho việc nghiên cứu, trước hết

chúng ta căn cứ vào tính năng giống nhau của các chi tiết và cơ cấu trong đồ gá để

phân loại. Các thành phần chủ yếu của đồ gá gia công gồm :

Đồ định vị (cơ cấu định vị): dùng để xác định vị trí của chi tiết trong đồ gá

(chốt định vi, phiến tì định vị, khối V định vị, trục gá,...).

Đồ kẹp chặt (cơ cấu kẹp chặt): dùng để thực hiện việc kẹp chặt chi tiết gia

công (chấu kẹp, ren , bánh lệch tâm, đòn....)

Chi tiết hoặc cơ cấu so dao, dẫn hướng: dùng để xác định vị trí chính xác

của dao đối với đồ gá (dưỡng so dao, bạc dẫn khoan, bạc doa...).

Chi tiết định vị đồ gá trên máy: dùng để định vị đồ gá trên bàn máy (then

định hướng đồ gá phay...)

Thân đồ gá: các chi tiết định vị, kẹp chặt ...được lắp trên nó để tạo thành một

đồ gá hoàn chỉnh

Các chi tiết và cơ cấu khác: để thỏa mãn yêu cầu gia công, trên đồ gá còn có

các chi tiết và cơ cấu khác như cơ cấu phân độ, cơ cấu định tâm, cơ cấu phóng đại

lực kẹp, cơ cấu sinh lực...

CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG 1.

Câu 1. Giải thích vai trò của đồ gá trong ngành chế tạo cơ khí?

Câu 2. Hãy nêu định nghĩa và phân loại đồ gá?

Câu 3. Trình bày các yêu cầu và các bộ phận chính của đồ gá cơ khí?

Chương II : PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH VÀ CÁC CHI TIẾT ĐỊNH VỊ

Mục tiêu

- Trình bày được nguyên tắc định vị sáu điểm;

- Đánh giá được mặt định vị và vận dụng linh hoạt trong thực tế để đảm

bảo yêu cầu kỹ thuật cho chi tiết gia công;

- Phân biệt được hai yếu tố định vị và kẹp chặt;

- Xác định được sai số số chuẩn;

- Phân tích được cấu tạo, điều kiện kỹ thuật, phạm vi ứng dụng của các chi

tiết định vị;

- Chọn được chi tiết định vị;

- Rèn luyện tính kỷ luật, kiên trì, cẩn thận, nghiêm túc, chủ động và tích cực

sáng tạo trong học tập.

2.1. Nguyên tắc định vị sáu điểm và các chi tiết định vị.

2.1.1. Nguyên tắc định vị 6 điểm:

a. Chuyển động của vật rắn:

Trong công nghệ chế tạo máy ta sét sự chuyển động của một vật rắn tuyệt

đối trong không gian theo hệ tọa độ Đề các. Nó gồm 6 bậc tự do chuyển động là:

3 bậc tịnh tiến dọc trục ox, oy, oz

3 bậc xoay quanh trục ox, oy, oz.

b. Khái niệm bậc tự do

Bậc tư do của vật rắn tuyệt đối là khả năng di chuyển của vật rắn theo

phương nào đó mà không bị bất kì một cản trở nào.

c. Nguyên tắc định vị các chi tiết định hình.

Khi ta đặt một khối hình hộp trong hệ tọa độ Đề các, có thể thấy các truyển

động được khống chế như sau:

Mặt phẳng xoy khống chế 3 bậc tự do.

Điểm 1: Khống chế bậc tự do tịnh tiến dọc trục ox.

Điểm 2: Khống chế bậc tự do quay quanh trục oy.

Điểm 3: Khống chế bậc tự do quay quanh trục oz.

→ 3 điểm tạo thành một mặt phẳng khống chế 3 bậc tự do.

Mặt phẳng xoz khống chế 2 bậc tự do.

Điểm 4: Khống chế bậc tự do tịnh tiến dọc trục oy.

Điểm 5: Khống chế bậc tự do quay quanh trục oz.

→ 2 điểm tạo thành một đường thẳng khống chế 2 bậc tự do.

Mặt phẳng yoz khống chế 1 bậc tự do.

Điểm 6: Khống chế bậc tự do tịnh tiến dọc trục ox.

→ 1 điểm khống chế 1 bậc tự do.

d. Phương pháp chọn mặt định vị.

Mỗi mặt phẳng đều có khả năng khống chế 3 bậc tự do, nhưng ở mặt phẳng

xoz và yoz chỉ khống chế 2 và 1 bậc tư do vì có những bậc tự do ở mặt này có thể

khống chế nhưng ở mặt kia cũng đã được khống chế rồi do đó nó không khống chế

nữa.

Mặt phẳng định vị chính là mặt phẳng có diện tích lớn khống chế 3 bậc tư

do.

Mặt phẳng dẫn hướng là mặt phẳng dài và hẹp được coi là đường thẳng

khống

chế 2 bậc tự do.

Mặt phẳng chặn là mặt phẳng hẹp coi là một điểm khống chế 1 bậc tự do.

Định vị hoàn toàn và định vị chi tiết khử đủ 6 bậc tư do.

Định vị không hoàn toàn là định vị chi tiết khử nhỏ hơn 6 bậc tự do.

Trong quá trình định vị chi tiết, không phải lúc nào cũng cần phải khống chế

đủ cả 6 bậc tự do, mà tùy theo yêu cầu gia công ở từng nguyên công, số bậc tự do

có thể được khống chế nhỏ hơn 6.

2.1.2. Chuẩn và sai số chuẩn

a. Chuẩn

- Định nghĩa

Tập hợp của những bề mặt, đường hoặc điểm của một chi tiết mà căn cứ vào đó

người ta xác định vị trí của các bề mặt, đường hoặc điểm khác của bản thân chi tiết

đó hoặc của chi tiết khác.

Việc xác định chuẩn ở một nguyên công gia công cơ chính là việc xác định vị trí

tương quan giữa dụng cụ cắt và bề mặt cần gia công của chi tiết để đảm bảo những

yêu cầu kỹ thuật và kinh tế của nguyên công đó.

Ví dụ:

- Phân loại chuẩn

* Chuẩn thiết kế

Là ch-ẩn được dùng trong quá trình thiết kế, được hình thành khi lập các chuỗi

kích thước trong quá trình thiết kế. Chuẩn thiết kế có thể là chuẩn thực hay chuẩn

ảo.

Ví dụ: Chuẩn thực như mặt A (hình a). dùng để xác định kích thước các bậc của

trục. Chuẩn ảo như điểm O (hình b) là đỉnh hình nón của mặt lăn bánh răng côn

dùng để xác định góc côn .

Chuẩn thiết kế

a) chuẩn thực; b) chuẩn ảo

* Chuẩn công nghệ

Chuẩn công nghệ gồm:

Chuẩn gia công; Chuẩn lắp ráp; Chuẩn kiểm tra

-

Chuẩn gia công: dùng để xác định vị trí của những bề mặt, đường hoặc điểm

của chi tiết trong quá trình gia công cơ. Chuẩn này bao giờ cũng là chuẩn thực.

Ví dụ: Khi phay mặt phẳng

-

Chuẩn gia công

Nếu gia công theo phương pháp tự động đạt kích thước thì mặt A làm cả 2 nhiệm

vụ mặt tỳ và mặt định vị (Hình 4.3a). Nếu gia công chi tiết theo đường vạch dấu B

(rà gá) thì mặt A chỉ làm nhiệm vụ mặt tỳ còn mặt định vị là đường vạch dấu B

Như vậy, chuẩn gia công có thể trùng hoặc không trùng với mặt tỳ của chi tiết lên

đồ gá hoặc lên bàn máy.

Chuẩn gia công được chia ra thành chuẩn thô và chuẩn tinh:

-

Chuẩn thô: là những bề mặt dùng làm chuẩn chưa qua gia công, hoặc mới chỉ

qua bước gia công sơ bộ

- Chuẩn tinh: là những bề mặt dùng làm chuẩn đã qua gia công.

+ Chuẩn tinh còn được dùng trong quá trình lắp ráp thì gọi là chuẩn tinh chính.

+ Chuẩn tinh không được dùng trong quá trình lắp ráp thì gọi là chuẩn tinh phụ.

Ví dụ: Khi gia công bánh răng, người ta thường dùng mặt lỗ A để định vị. Mặt lỗ

này sau đó sẽ được dùng để lắp ghép với trục. Vậy, lỗ A được gọi là chuẩn tinh

chính. Các chi tiết trục thường có 2 lỗ tâm ở hai đầu. Hai lỗ tâm này được dùng

làm chuẩn để gia công trục, nhưng về sau sẽ không tham gia vào lắp ghép, do vậy

đây là chuẩn tinh phụ .

24

Chuẩn tinh chính và chuẩn tinh phụ

-

Chuẩn lắp ráp: là chuẩn dùng để xác định vị trí tương quan của các chi tiết

khác nhau của một bộ phận máy trong quá trình lắp ráp. Chuẩn lắp ráp có thể trùng

với mặt tỳ lắp ráp và cũng có thể không

-

Chuẩn kiểm tra (hay

chuẩn đo lường): là

chuẩn căn cứ vào đó để

tiến hành đo hay kiểm

tra kích thước về vị trí

giữa các yếu tố hình

học của chi tiết máy.

Ví dụ: Khi kiểm tra độ

không đồng tâm của các

bậc trên một trục, người

ta thường dùng hai lỗ

tâm của trục làm chuẩn,

Chuẩn kiểm tra

chuẩn này được gọi là

chuẩn kiểm tra.

Sơ đồ phân loại chuẩn

*Chú ý: Trong thực tế, chuẩn thiết kế, chuẩn công nghệ (chuẩn gia công, chuẩn

kiểm tra, chuẩn lắp ráp) có thể trùng hoặc không trïng nhau. Do vậy, trong quá

trình thiết kế, việc chọn chuẩn thiết kế trùng chuẩn công nghệ là tối ưu vì lúc đó

25

mới sử dụng được toàn bộ miền dung sai; nếu không thỏa mãn điều trên thì ta chỉ

sử dụng được một phần của trường dung sai.

Tổng hợp lại ta có sơ đồ phân loại chuẩn

b. Sai số chuẩn

- Khái niệm

- Mục đích tính sai số chuẩn

- Phương pháp tính sai số chuẩn

2.1.3. Các chi tiết và các cơ cấu định vị.

a. Định nghĩa:

Quá trình định vị là sự xác định vị trí chính xác tương đối của chi tiết so với

dụng cụ cắt trước khi gia công.

b. Các chi tiết định vị mặt phẳng.

- Chốt tỳ cố định.

Khi định vị chi tiết trên đồ gá, người ta dùng các chi tiết hay các bộ phận tiếp

xúc trực tiếp với bề mặt dùng làm chuẩn của chi tiết, nhằm đảm bảo độ chính xác

về vị trí tương quan giữa bề mặt gia công của chi tiết với dụng cụ cắt.

Các chi tiết và bộ phận đó được gọi là đồ định vị (cơ cấu định vị, chi tiết

định vị ) .

- Chốt tỳ điều chỉnh

Sử dụng hợp lí cơ cấu định vị sẽ mang lại hiệu quả kinh tế thiết thực vì có

thể xác định chính xác vị trí của chi tiết một cách nhanh chóng, giảm được thời

gian phụ và nâng cao năng suất lao động.

- Chốt tỳ tự lựa

Để đảm bảo được chức năng đó, cơ cấu định vị phải thoả mãn những yêu

cầu chủ yếu sau đây :

1) Cơ cấu định vị cần phải phù hợp với bề mặt dùng làm chuẩn định vị của

chi tiết gia công về mặt hình dáng và kích thước.

1

2) Cơ cấu định vị cần phải đảm bảo độ chính xác lâu dài về kích thước và vị

trí tương quan.

3) Cơ cấu định vị chi tiết có tính chống mài mòn cao, đảm bảo tuổi thọ qua

nhiều lần gá đặt.

- Chốt tỳ phụ

Vật liệu làm cơ cấu định vị, có thể sử dụng các loại thép 20X, 40X,

Y7A,Y8A, thép 20X thấm C hoặc thép 45...Nhiệt luyện đạt độ cứng 50÷60 HRC.

Độ nhám bề mặt làm việc R = 0,63÷0,25; cấp chính xác IT6÷IT7.

Tất cả các loại đồ định vị được trình bày trong phần này đã được tiêu chuẩn

hoá. Các thông số hình học, độ chính xác, kích thước và chất lượng bề mặt đã

được cho trong các sổ tay cơ khí, sổ tay công nghệ chế tạo máy, sổ tay thiết kế đồ

gá. Bề mặt của chi tiết gia công được sử dụng làm chuẩn định vị thường gặp :

- Chuẩn định vị là mặt phẳng.

- Chuẩn định vị là mặt trụ ngoài.

- Chuẩn định vị là mặt trụ trong.

Chuẩn định vị kết hợp (hai lỗ tâm; một mặt phẳng và hai lỗ vuông góc với

mặt phẳng đó; một mặt phẳng và một lỗ có đường tâm song song hoặc thẳng góc

với mặt phẳng ...).

Tương ứng với các loại chuẩn nêu ở trên, ta cần xác định các cơ cấu định vị

một cách hợp lí. Sau đây ta xét cụ thể .

- Chốt tỳ phụ.

Thường người ta lấy mặt phẳng trên chi tiết làm chuẩn định vị. Khi đó đồ

định vị thường dùng là chốt tì, phiến tì...

- Phiến tỳ .

Chốt tì cố định dùng để định vị khi chuẩn là mặt phẳng, gồm có 3 loại như

hình 2-1.

Hình 2-1a và b dùng khi chuẩn định vị là mặt thô.

Hình 2-1c dùng khi chuẩn định vị là mặt tinh.

2

Chốt tì có thể lắp trực tiếp lên thân đồ gá hoặc thông qua một bạc lót (hình 2-1d).

Hình 2- 1: Các loại chốt tì cố định

Chốt tì có đường kính D = 12mm được chế tạo bằng thép các bon dụng cụ

có hàm lượng C = 0,7÷0,8 % và tôi cứng đạt HRC= 50÷ 60. Khi D> 12mm, có thể

chế

tạo bằng thép các bon có hàm lượng C=0,15÷0,2%,tôi cứng sau khi thấm than đạt

độ cứng HRC =55÷60.

Số chốt tì được dùng ở một mặt chuẩn định vị bằng số bậc tự do mà nó cần

hạn chế .

* Chi tiết định vị mặt trụ ngoài.

- Mâm cặp

Chốt tì điều chỉnh được dùng khi bề mặt làm chuẩn của chi tiết là chuẩn thô,

có sai số về hình dáng và có kích thước tương quan thay đổi nhiều. Kết cấu chốt tì

điều chỉnh như hình 2-2.

Hình 2-2a: Đầu 6 cạnh, dùng cơ lê điều chỉnh.

Hình 2-2b: Đầu tròn.

Hình 2-2c: Chốt vát cạnh, dùng cơ lê điều chỉnh.

Hình 2-2d: Chốt điều chỉnh lắp trên mặt đứng của đồ gá .

3

Hình 2-2: Chốt tì điều chỉnh

- Khối V:

Trên mặt phẳng định vị của chi tiết, người ta có thể dùng hai chốt tì cố định và

một chốt tì điều chỉnh nhằm chỉnh lại vị trí của phôi .

- Ống kẹp đàn hồi

Chốt tì tự lựa được dùng khi mặt phẳng định vị là chuẩn thô hoặc mặt bậc.

Do đặc điểm kết cấu của chốt tì tự lựa, nên mặt làm việc của chốt tì tự lựa luôn

luôn tiếp xúc với mặt chuẩn, đồng thời tăng độ cứng vững của chi tiết và giảm áp

lực trên bề mặt của các điểm tì.

Hình 2-3: Chốt tì tự lựa

4

Ví dụ chốt tì tự lựa 3 và 4 trên hình (hình 2-3). Tuy loại chốt tì này tiếp xúc

với phôi ở hai điểm nhưng nó chỉ hạn chế một bậc tự do.

* Mũi tâm

- Mũi tâm cứng

Chốt tì phụ không tham gia định vị chi tiết, mà chỉ có tác dụng nâng cao độ

cứng vững của chi tiết khi gia công. Chốt tì phụ có nhiều loại (hình 2-4a,b).

Hình 2-4 : Chốt tì phụ

Khi gá đặt chi tiết, chốt tì phụ ở dạng tự do, chưa cố định. Dưới tác dụng của

lò xo 2 làm cho chốt 1 tiếp xúc với mặt tì của chi tiết cần gia công đã được định vị

và kẹp chặt xong. Sau đó dùng chốt 4 và vít 3 để cố định vị trí của chốt .

-

Mũi tâm tùy động .

Phiến tì là chi tiết định vị khi chuẩn là mặt phẳng đã được gia công (chuẩn

tinh) có diện tích thích hợp (kích thước trung bình và lớn). phiến tì có 3 loại (hình

2-5), mỗi lọai có đặc điểm và phạm vi ứng dụng riêng :

5

Hình 2- 5: Các loại phiến tì

Loại 2-5a phiến tì phẳng đơn giản, dễ chế tạo, có độ cứng vững tốt, nhưng

khó làm sạch phoi vì các lỗ bắt vít lõm xuống, thường lắp trên các mặt thẳng đứng.

Lọai 2-5b phiến tì có rãnh nghiêng sử dụng thuận tiện cho việc làm sạch,

bảo quản nhưng chế tạo tốn kém hơn các loại khác.

Loại 2-5c phiến tì bậc, bề mặt làm việc dễ qué t sạch phoi và làm sạch do

có rãnh lõm 1÷2mm, vì chiều rộng B lớn nên khó gá đặt trong đồ gá, ít dùng hơn.

Người ta sử dụng 2 phiến tì hay 3 phiến tì tạo thành một mặt phẳng định vị

(chú ý nếu dùng 2 phiến tì, thì 1 phiến tì hạn chế 2 bậc tự do, phiến tì còn lạ i

khống chế 1 bậc tự do; Nếu dùng 3 phiến tì, thì mỗi phiến tì hạn chế 1 bậc tự

do).Các phiến tì được lắp vào thân đồ gá bằng các vít kẹp và được mài lại cho đồng

phẳng và đảm bảo độ song song (hay vuông góc với đế đồ gá ) sau khi lắp .

Phiến tì thường làm bằng thép có hàm lượng các bon C=0,15÷0,2%, tôi sau

khi thấm than để đạt độ cứ ng HRC =55÷60, qua mài bóng R =0,63÷ 0,25.

Phiến tì đã được tiêu chuẩn hoá và cho trong các sổ tay cơ khí, sổ tay chế

tạo máy, sổ tay thiết kế đồ gá .

-

Mũi tâm quay

Khối V dùng để định vị khi mặt chuẩn định vị của chi tiết là mặt trụ ngoài

hoặc một phần của mặt trụ ngoài. Ưu điểm khi định vị bằng khối V là định tâm tốt,

6

tức là đường tâm của mặt trụ định vị của chi tiết bảo đảm trùng với mặt phẳng đối

xứng của hai mặt nghiêng làm việc của khối V, không bị ảnh hưởng của dung sai

kích thước đường kính mặt trụ ngoài. Một khối V có thể định vị được những chi

tiết có đường kính khác nhau.

Kết cấu của khối V. Hình 2-6a trình bày kết cấu của khối V, có hai loại :

Hính 2-6: kết cấu khối V

Khối V dài: Tương đương với 4 điểm tiếp xúc và hạn chế 4 bậc tự do (hoặc khối

V có chiều dài tiếp xúc L của nó với mặ t chuẩn định vị của chi tiết sao cho L/D

>1,5 ; D-đường kính của chi tiết). Khối V dài định vị những chi tiết có đường kính

lớn, thường khoét lõm như hình 2-6b. Để giảm bề mặt gia công của khối V,

người ta dùng hai khối V ngắn rồi lắp trên một đế (hình 2-6c).

+ Khối V ngắn:Tương đương 2 điểm tiếp xúc và hạn chế 2 bậc tự do (hoặc

khối V ngắn là khối V mà mặt chuẩn định vị trên chi tiế t gia công chỉ tiếp xúc với

nó trên chiều dài L, vớ i L/D< 1,5) .

Khi định vị theo các mặt chuẩn định vị thô của chi tiết, thì mặt định vị của

khối V phải làm nhỏ , bề rộng từ 2÷5mm hoặc khía nhám.

Giáo trình nghề Công nghệ kỹ thuật cơ khí - Đồ gá