SKKN Giảng dạy phần Chủ nghĩa xã hội khoa học trong môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin theo định hướng phát triển năng lực cho sinh viên K28 trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÒA BÌNH

TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

GIẢNG DẠY PHẦN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC TRONG MÔN

NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊ NIN

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO SINH VIÊN K28

TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM HÒA BÌNH

Tác giả: TRẦN LÊ QUÂN

Trình độ chuyên môn: Thạc sĩ

Chức vụ: Phó Tổ trưởng

Đơn vị công tác: Tổ Lý luận chính trị - Giáo dục Quốc phòng-

An ninh và Giáo dục thể chất.

HÒA BÌNH - 2020

Chương 1: Tổng quan

1. 1. Cơ sở lí luận

Giáo dục nước ta đang trong quá trình chuyển mạnh quá trình giáo dục

từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất

người học. Đó là yêu cầu khách quan và cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng

giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong

điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ tám khóa XI (11-2013) của Đảng đã

chỉ rõ: phải "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức

sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học" [16; 1].

Việc chuyển từ giáo dục chủ yếu là trang bị kiến thức sang phát triển

toàn diện năng lực và phẩm chất người học là nhiệm vụ hết sức khó khăn và

lâu dài. Thực chất, đây là quá trình đổi mới đồng bộ và toàn diện trong giáo

dục và đào tạo. Đổi mới từ mục tiêu giáo dục, nội dung chương trình giáo

dục, phương pháp giáo dục, phương tiện, hình thức giáo dục cho đến việc

kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục. Để thực hiện tốt nhiệm vụ trên, đòi

hỏi phải có sự nỗ lực của toàn ngành giáo dục, đặc biệt là đội ngũ nhà giáo và

cán bộ quản lý.

Trong việc phát triển năng lực và phẩm chất người học, vai trò của nhà

giáo có ý nghĩa quyết định. Chất lượng đội ngũ giáo viên, giảng viên quyết

định chất lượng học sinh, sinh viên. Chất lượng hoạt động giảng dạy của thày

quyết định chất lượng học tập của trò.

Đối với người giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị cho sinh

viên cao đẳng, việc nghiên cứu, thực hiện chuyển từ việc giảng dạy chủ yếu

trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của sinh

viên là hết sức quan trọng và cần thiết bởi những lý do sau đây:

Thứ nhất, do sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và

công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông làm gia tăng khối

lượng tri thức một cách hết sức nhanh chóng. Thế hệ trẻ cần phải có những

năng lực và phẩm chất cần thiết để ứng phó và đứng vững trước những thách

thức của cuộc sống đang đặt ra. Giáo dục theo hướng tiếp cận nội dung ngày

1

càng trở nên lạc hậu. Giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực và phẩm chất

người học ngày càng thể hiện có ưu thế vượt trội.

Giáo dục theo thướng tiếp cận nội dung là cách nêu ra một danh mục,

chủ đề của một lĩnh vực hay môn học nào đó. Tức là tập trung xác định và trả

lời câu hỏi: Chúng ta muốn người học cần biết cái gì? Cách tiếp cận này chủ

yếu dựa vào nội dung học vấn của một khoa học bộ môn nên nặng về lý

thuyết và tính hệ thống, nhất là khi người thiết kế ít chú ý đến tiềm năng, các

giai đoạn phát triển, nhu cầu, hứng thú và điều kiện của người học.

Giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực là cách tiếp cận nêu rõ kết quả -

những khả năng hoặc kỹ năng mà người học mong muốn đạt được vào cuối

mỗi giai đoạn học tập trong nhà trường ở một môn học cụ thể. Nói cách khác,

cách tiếp cận này nhằm trả lời câu hỏi: Chúng ta muốn người học biết và có

thể làm được những gì?

Cách tiếp cận nội dung dẫn đến tình trạng phổ biến tri thức một chiều:

Thầy giảng, trò nghe và ghi chép làm người học không phát huy được tính

sáng tạo, thiếu khả năng suy nghĩ độc lập và giải quyết vấn đề thực tiễn.

Tiếp cận năng lực người học chủ trương giúp người học không chỉ biết,

hiểu mà còn phải biết làm thông qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri

thức đã học được để giải quyết những tình huống do cuộc sống đặt ra. Nếu

như tiếp cận nội dung chủ yếu yêu cầu người học trả lời câu hỏi biết cái gì thì

tiếp cận theo năng lực luôn đặt ra câu hỏi biết làm những gì từ những điều đã

biết.

Thứ hai, ở nước ta giáo dục và đào tạo được coi là quốc sách hàng đầu,

động lực trực tiếp của sự phát triển kinh tế - xã hội, do vậy giáo dục luôn

được Đảng và Nhà nước ta quan tâm đầu tư. Tuy nhiên, giáo dục Việt nam

hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Thực trạng giáo dục ở nước ta nói chung và ở Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa

Bình nói riêng vẫn còn nặng về nội dung, chưa phát triển mạnh mẽ năng lực

người học.

Nguyên nhân của tình trạng trên là do chương trình giáo dục của nước

ta trước đây được xây dựng theo định hướng nội dung. Hiện nay, chúng ta

đang chuyển dần sang chương trình giáo dục theo định hướng tiếp cận năng

2

lực người học nhưng quá trình này còn diễn ra chậm chạp. Mặt khác, đây là

nhiệm vụ hết sức khó khăn đòi hỏi phải nghiên cứu, thực hiện từng bước,

thường xuyên và lâu dài.

Thứ ba, từ thực tế giảng dạy các môn lý luận chính trị ở Trường Cao

đẳng Sư phạm Hòa Bình cho thấy, việc giảng dạy theo định hướng phát triển

năng lực người học (còn gọi là tiếp cận năng lực người học) cũng gặp phải

những khó khăn, hạn chế, bất cập chung như đã nói ở trên. Đối với môn học

Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin, việc giảng dạy theo

định hướng phát triển năng lực người học còn có khó khăn khác, đó là:

chương trình môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin

bao gồm nội dung của ba môn học tương tứng với ba phần của chương trình

là Triết học, Kinh tế chính trị học và Chủ nghĩa xã hội khoa học. Mỗi phần

của môn học có những đặc thù riêng nên cần phải có những giải pháp riêng,

phù hợp với từng phần của môn học. Vì vậy, là giảng viên giảng dạy môn học

này, tôi chọn vấn đề "Giảng dạy phần chủ nghĩa xã hội khoa học trong môn

Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lê nin theo định hướng phát

triển năng lực cho sinh viên K28 Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình để

nghiên cứu".

1.2. Phương pháp tiếp cận để tạo ra sáng kiến.

- Tiếp cận từ cơ sở lý luận, tổng quan về dạy học theo định hướng phát

triển năng lực.

- Tiếp cận từ thực tiễn, tổng kết những kinh nghiệm dạy học nhằm phát

triển năng lực người học của bản thân và đồng nghiệp.

- Tiếp cận từ những định hướng mục tiêu về phát triển năng lực trong

môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin.

- Tiếp cận từ những điều kiện, phương tiện vật chất - kỹ thuật của Nhà

trường trong việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục và đào tạo.

1.3. Mục tiêu của sáng kiến

1.3.1. Mục đích của sáng kiến: Nâng cao chất lượng giảng dạy phần chủ

nghĩa xã hội khoa học trong môn Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa

Mác - Lê nin, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy môn Những nguyên lý

cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lê nin.

3

1.3.2. Các mục tiêu cụ thể của sáng kiến:

- Áp dụng các giải pháp giảng dạy phần Chủ nghĩa xã hội khoa học

trong môn Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lê nin theo định

hướng phát triển năng lực sinh viên phù hợp với điều kiện, phương tiện vật

chất - thuật phục vụ cho việc dạy và học của Nhà trường.

- Nâng cao kết quả học tập phần chủ nghĩa xã hội khoa học, góp phần

nâng cao kết quả học tập môn Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác -

Lê nin của sinh viên K28 Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình.

4

Chương 2: Mô tả sáng kiến

2.1. Nêu vấn đề của sáng kiến

2.1.1. Nội dung sáng kiến

Năng lực là gì ? Sinh viên K28 Trường Cao đẳng sư phạm có những

năng lực gì cần phát triển ? Làm thế nào để giảng dạy phần chủ nghĩa xã hội

khoa học trong môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lê nin

theo định hướng phát triển năng lực sinh viên K28, … ? Trả lời những câu hỏi

đó là những nội dung cơ bản được trình bày, phân tích trong sáng kiến này.

Năng lực « là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất

sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp

các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin,

ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong

muốn trong những điều kiện cụ thể »[3 ;37]

Sinh viên sư phạm có những năng lực chủ yếu sau đây :

- Năng lực học cao đẳng theo chuyên ngành đào tạo: Năng lực này được

hình thành trên cơ sở sinh viên đã hoàn thành chương trình giáo dục cấp trung học

phổ thông, tốt nghiệp trung học phổ thông, tức là đã đạt chuẩn kiến thức, kỹ năng,

thái độ và những yêu cầu về năng lực theo chương trình giáo dục phổ thông. Năng

lực này sẽ được bộc lộ qua việc sinh viên học tập các môn học theo chương trình

đào tạo của nhà trường, thực hiện các nhiệm vụ học tập.

- Năng lực tự học, tự hoàn thiện: Tự học, tự vận dụng kiến thức chuyên

môn, tự rèn luyện các kỹ năng về chuyên môn, nghiệp vụ, tự rèn luyện đạo đức

nhà giáo để hoàn thiện bản thân theo yêu cầu của chuẩn nghề nghiệp mà sinh viên

đang theo học.

- Năng lực chính trị - xã hội: Tìm hiểu các sự kiện chính trị - xã hội, tham

gia các hoạt động của một số tổ chức chính trị - xã hội như Đoàn thành niên Cộng

sản Hồ Chí Minh, Hội sinh viên, các phong trào thi đua, các hoạt động chính trị -

xã hội, do nhà trường và đoàn thể tổ chức, phát động.

- Năng lực cá nhân: Năng lực thể chất, năng lực thẩm mỹ, năng lực âm

nhạc, năng lực nghệ thuật…Những năng lực cá nhân này khác nhau ở mỗi sinh

viên.

5

Để giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực người học đạt hiệu

quả cao, đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ và toàn diện, đổi mới từ mục tiêu, nội

dung chương trình, phương pháp, phương tiện, hình thức dạy học cho đến

việc kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học.

Đối với môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lê nin,

về nội dung chương trình, thực hiện theo chương trình do Bộ Giáo dục và

Đào tạo ban hành kèm theo Quyết định số 52 /2008/QĐ-BGDĐT ngày 18

tháng 9 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Giảng viên không

được phép thay đổi chương trình. Việc đổi mới khâu thi kết thúc học phần

thực hiện theo hướng dẫn của Nhà trường tại công văn số 183/CĐSP ngày 23

tháng 9 năm 2019 của Phó Hiệu trưởng trường Cao đẳng sư phạm Hòa Bình

về việc xây dựng đề thi hình thức tự luận.

Như vậy, việc giảng dạy phần chủ nghĩa xã hội khoa học trong môn

Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa mác – Lê nin được thực hiện ở khâu

đổi mới phương pháp, phương tiện, hình thức dạy học. Trong khâu kiểm tra,

đánh giá kết quả học tập, giảng viên có thể đổi mới việc kiểm tra, đánh giá

thường xuyên.

Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực là

đổi mới phương pháp dạy học nhằm mục đích phát triển năng lực người học.

Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học

phải đáp ứng được các yêu cầu cơ bản sau:

Một là, dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp

người học tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu

những tri thức được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học

sinh tiến hành các hoạt động học tập, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng

tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn...

Hai là, chú trọng rèn luyện cho người học biết khai thác sách giáo

khoa, giáo trình và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã

có, suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới... Định hướng cho người

học cách tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương

tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo.

6

Ba là, tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học

trở thành môi trường giao tiếp giữa người dạy - người học và người học -

người học nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của

tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.

Bốn là, chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong

suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học).

Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của người học,

tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót (tạo điều kiện để

người học tự bộc lộ, tự thể hiện, tự đánh giá) để phát triển, hoàn thiện bản

thân.

Để đổi mới phương pháp dạy học phần chủ nghĩa xã hội khoa học trong

môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin theo định hướng

phát triển năng lực người học, đòi hỏi người giảng viên phải nắm vững và sử

dụng thành thạo các phương pháp dạy học như phương pháp thuyết trình,

phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại, phương pháp trực quan,

phương pháp vận dụng tri thức liên môn, phương pháp kể chuyện,...cùng với

việc kết hợp sử dụng các phương tiện, thiết bị dạy học hiện đại; hiểu rõ khái

niệm năng lực, nắm vững những yêu cầu về năng lực người học cần đạt được;

hiểu rõ thực chất, đặc trưng của việc đổi mới phương pháp dạy học theo định

hướng phát triển năng lực người học và vận dụng vào việc dạy học của mình.

Để đáp ứng được những yêu cầu đó, đòi hỏi người giảng viên phải

không ngừng học tập, tự học tự bồi dưỡng, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm

giảng dạy với đồng nghiệp, khảo sát thực tiễn, nghiên cứu khoa học giáo dục,

tiếp thu những thành tựu mới của giáo dục trong nước và quốc tế, không

ngừng rèn luyện, phấn đấu nâng cao phẩm chất nhà giáo và trình độ, năng lực

chuyên môn, nghiệp vụ, đáp ứng kịp thời những đòi hỏi của thực tiễn giáo

dục đang đặt ra.

Trong việc kiểm tra, đánh giá thường xuyên, cần đổi mới cách đặt câu

hỏi, áp dụng những dạng câu hỏi nhằm phát triển năng lực người học. Đó là

những dạng câu hỏi đòi hỏi người học cần xác định được bản thân sẽ làm gì

và làm được gì sau khi học xong một hoặc một số nội dung nhất định.

2.1.2. Quy trình, cách thức tạo ra sáng kiến

7

Bước 1 : Xác định những năng lực của sinh viên cần được hình thành,

phát triển thông qua môn học.

Để giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực của sinh viên, trước

hết người giảng viên cần xác định được sinh viên có những năng lực nào và

những năng lực nào cần tập trung phát triển thông qua việc giảng dạy môn

học hoặc từng phần của môn học.

Để làm được điều đó, tác giả sáng kiến đã sử dụng nhiều phương pháp

tiếp cận như tiếp cận từ cơ sở lý luận, tổng quan về dạy học theo định hướng

phát triển năng lực ; tiếp cận từ thực tiễn, tổng kết những kinh nghiệm dạy

học nhằm phát triển năng lực người học của bản thân và đồng nghiệp ; tiếp

cận từ những định hướng mục tiêu về phát triển năng lực trong môn Những

nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin. Kết quả là tác giả đã phát hiện

ra những năng lực cần được bồi dưỡng và phát triển ở sinh viên thông qua

việc giảng dạy phần Chủ nghĩa xã hội khoa học trong môn Những nguyên lý

cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lê nin, đó là :

- Năng lực tự học, tự hoàn thiện: Tự học, tự vận dụng kiến thức chuyên

môn, tự rèn luyện các kỹ năng về chuyên môn, nghiệp vụ, tự rèn luyện đạo đức

nhà giáo để hoàn thiện bản thân theo yêu cầu của chuẩn nghề nghiệp mà sinh viên

đang theo học.

- Năng lực chính trị - xã hội: Tìm hiểu các sự kiện chính trị - xã hội, tham

gia các hoạt động của một số tổ chức chính trị - xã hội như Đoàn thành niên Cộng

sản Hồ Chí Minh, Hội sinh viên, các phong trào thi đua, các hoạt động chính trị -

xã hội, do nhà trường và đoàn thể tổ chức, phát động.

Bước 2 : Lựa chọn nội dung và phương pháp giảng dạy phù hợp

Ở bước này, căn cứ vào nội dung của từng chương dạy, giờ dạy mà lựa

chọn những phương pháp giảng dạy phù hợp với việc phát triển những năng

lực của sinh viên. Để lựa chọn được phương pháp phù hợp, đòi hỏi người dạy

phải tìm hiểu đặc điểm đối tượng sinh viên, đặc biệt chú ý ngành nghề đào tạo

mà sinh viên đang theo học. Nếu có nhiều ngành nghề đào tạo khác nhau phải

chú ý đến đặc điểm chung của các ngành đào tạo đó, đồng thời chú ý đến đặc

thù của từng ngành đào tạo. Đồng thời, giảng viên còn phải căn cứ vào năng

lực, sở trường của mình để lựa chọn những phương pháp giảng dạy có thể

8

mang lại hiệu quả cao. Theo kinh nghiệm của bản thân, các phương pháp cần

sử dụng, không thể thiếu được đó là thuyết trình, đàm thoại, nêu vấn đề.

Bước 3 : Thiết kế câu hỏi đánh giá năng lực sinh viên

Câu hỏi nhằm đánh giá năng lực của sinh viên đòi hỏi sinh viên phải

vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ và những thuộc tính cá nhân của bản

thân đã học được để xác định những việc mình có thể làm được, những việc

đã làm được và sẽ làm sau này. Câu hỏi đánh giá năng lực thường có dạng :

Em có thể làm được gì sau khi học xong nội dung này ?

Em sẽ làm gì sau khi học xong nội dung này ?

Em đã làm được gì sau khi học xong nội dung này ?

Tùy theo mức độ trả lời được câu hỏi đưa ra mà đánh giá năng lực của

sinh viên. Các mức độ trả lời câu hỏi của sinh viên được xác định như sau ;

Mức tốt (năng lực tốt) : Trả lời đúng, đầy đủ, nhanh, không cần gợi ý

hoặc trợ giúp.

Mức khá (năng lực khá): Trả lời đúng, tương đối đầy đủ nhưng chậm

hoặc cần có sự gợi ý, trợ giúp của giảng viên hoặc của bạn.

Mức trung bình (năng lực trung bình) : Trả lời đúng nhưng chưa đủ khi

đã có sự gợi ý hoặc trợ giúp.

Mức yếu (năng lực yếu) : Không trả lời được hoặc trả lời sai.

Bước 4 : Thực hiện sáng kiến (áp dụng sáng kiến vào bài giảng)

Để áp dụng sáng kiến vào bài giảng, cần thực hiện theo một số giải

pháp dưới đây :

2.2. Giải pháp thực hiện sáng kiến

2.2.1. Thiết kế giáo án theo định hướng phát triển năng lực người

học

Theo kinh nghiệm của bản thân, giáo án dùng để giảng dạy phần Chủ

nghĩa xã hội khoa học được thiết kế theo định hướng phát triển năng lực

người học có cấu trúc như sau :

9

CHƯƠNG ….TÊN CHƯƠNG

(Tiết ….)

A. MỤC TIÊU

1. Về kiến thức

2. Về kỹ năng

3. Về thái độ

4. Về năng lực

B. TÀI LIỆU, PHƯƠNG TIỆN

1. Tài liệu

- Tài liệu chính

- Tài liệu tham khảo

2. Phương tiện

Máy chiếu, máy tính (nếu có)

C. PHƯƠNG PHÁP

- Phương pháp 1

- Phương pháp 2

- …….

D. NỘI DUNG

I. NỘI DUNG I

1. Nội dung 1

1.1…..

1.2……

…….

2. Nội dung 2

………

II. NỘI DUNG II

1. Nội dung 1

1.1.…..

1.2…….

2. Nội dung 2

1.1.…..

1.2……

………

10

Sau đây là ví dụ về giáo án 1 tiết dạy theo định hướng phát triển năng

lực người học :

CHƯƠNG VIII

NHỮNG VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI CÓ TÍNH QUY LUẬT

TRONG TIẾN TRÌNH CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

( Tiết 67)

(A) MỤC TIÊU:

(1) Về kiến thức:

- Sinh viên nêu lên được thế nào là dân chủ, nền dân chủ, những đặc

trưng cơ bản của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa; giải thích được vì sao phải

xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

- Sinh viên nêu lên được thế nào là Nhà nước xã hội chủ nghĩa, những

đặc trưng cơ bản của Nhà nước xã hội chủ nghĩa; giải thích được vì sao phải

xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa

(2) Về kỹ năng.

- Sinh viên phân biệt được nền dân chủ xã hội chủ nghĩa với các nền

dân chủ đã có trong lịch sử; phân biệt được nhà nước xã hội chủ nghĩa với các

nhà nước đã có trong lịch sử.

- Sinh viên biết vận dụng kiến thức đã học để tìm hiểu nền dân chủ xã

hội chủ nghĩa và Nhà nước xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

(3) Về thái độ

- Sinh viên có thái độ khách quan khoa học khi học tập, nghiên cứu về

nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa.

- Sinh viên có thái độ tự giác, tích cực tham gia vào việc xây dựng nền

dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam; phê phán

những biểu hiện dân chủ cực quan, dân chủ vô chính phủ, coi thường kỷ

cương phép nước.

(4) Về năng lực

11

- Sinh viên có khả năng tự học, tự tìm kiếm, khai thác, lựa chọn tư liệu

trên giáo trình, tài liệu tham khảo để nắm vững nội dung bài học.

- Sinh viên viết vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ đã học được để

xác định những việc bản thân sẽ làm góp phần xây dựng nền dân chủ xã hội

chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

- Sinh viên tham gia xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà

nước xã hội chủ nghĩa bằng những hành động, việc làm cụ thể, thiết thực.

(B) TÀI LIỆU, PHƯƠNG TIỆN

(1) Tài liệu

- Tài liệu chính:

Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác-Lênin do Bộ

Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo biên soạn, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia phát

hành từ năm 2009 đến năm 2013

- Tài liệu tham khảo: Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học do Bộ Giáo

dục và Đào tạo tổ chức biên soạn, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm

2007

(2) Phương tiện

Máy chiếu, màn hình, máy tính.

(C) PHƯƠNG PHÁP

- Phương pháp thuyết trình: Sử dụng khi giải thích các khái niệm dân

chủ, nền dân chủ, khái niệm nhà nước xã hội chủ nghĩa; kết luận sau mỗi nội

dung học tập.

- Phương pháp đàm thoại (vấn đáp): Sử dụng khi dạy về những đặc

trưng của nền dân chủ XHCN, những đặc trưng, chức năng, nhiệm vụ của nhà

nước XHCN, tính tất yếu của việc xây dựng nền dân chủ XHCN và nhà nước

XHCN.

- Phương pháp nêu vấn đề: Sử dụng kết hợp với phương pháp thuyết

trình và phương pháp đàm thoại.

(D) NỘI DUNG

12

(I) XÂY DỰNG NỀN DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ NHÀ

NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

(1) Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

(a) Khái niệm về dân chủ và nền dân chủ

Nêu vấn đề: Có ý kiến cho rằng, ở Việt Nam thực hiện chế độ một đảng

nên không có dân chủ. Điều đó đúng hay sai? Vì sao?

Để lý giải vấn đề này trước hết cần hiểu dân chủ là gì?

- Trong ngôn ngữ Hy Lạp cổ đại : dân chủ là quyền lực của dân.

- Nhà nước đầu tiên trong lịch sử ra đời – nhà nước dân chủ chủ nô

chính thức sử dụng danh từ dân chủ với nghĩa là quyền lực của dân

Dân là ai?

Dân là những người chủ nô, quý tộc, tăng lữ, thương gia, trí thức, người

tự do. Những người nô lệ không được coi là dân nên không có dân chủ.

- Cách mạng Tháng Mười Nga thành công : nhân dân lao động lần đầu

tiên trong lịch sử giành lại được quyền lực thật sự của mình.

Chủ nghĩa Mác - Lênin đưa ra quan niệm cơ bản về dân chủ:

- Thứ nhất, dân chủ là sản phẩm tiến hoá của lịch sử, là nhu cầu khách

quan của con người. Với tư cách là quyền lực của nhân dân, dân chủ là sự

phản ánh những giá trị nhân văn, là kết quả cuộc đấu tranh lâu dài của nhân

dân chống lại áp bức, bóc lột và bất công.

- Thứ hai, dân chủ với tư cách là một phạm trù chính trị gắn với một

kiểu nhà nước và một giai cấp cầm quyền thì sẽ không có dân chủ phi giai

cấp, dân chủ chung chung.

- Thứ ba, dân chủ còn được hiểu là một giá trị phản ánh trình độ phát

triển của cá nhân và cộng đồng xã hội trong quá trình giải phóng xã hội,

chống áp bức, bóc lột, nô dịch để tiến tới tự do và bình đẳng .

- Nền dân chủ : Từ khi có giai cấp, nhà nước và pháp luật, dân chủ

được thể hiện dưới hình thức mới - hình thức nhà nước với tên gọi là "chính

thể dân chủ" hay "nền dân chủ"- đây là hình thái dân chủ gắn với bản chất,

tính chất của nhà nước, là trạng thái được xác định trong những điều kiện lịch

13

sử cụ thể của xã hội có giai cấp. Nền dân chủ do giai cấp thống trị đặt ra được

thể chế hoá bằng pháp luật.

(b) Những đặc trưng cơ bản của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

Sự tất yếu diễn ra và thắng lợi của cách mạng xã hội chủ nghĩa cũng là

sự tất yếu ra đời của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và đánh dấu bước phát

triển mới về dân chủ. Vậy nền dân chủ XHCN tiến bộ hơn nền dân chủ tư sản

ở chỗ nào?

Nền dân chủ XHCN tiến bộ hơn nền dân chủ tư sản được thể hiện ở

những đặc trưng của nền dân chủ XHCN:

- Với tư cách là chế độ nhà nước được sáng tạo ra bởi quần chúng nhân

dân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, dân chủ xã hội chủ nghĩa đảm bảo

mọi quyền lực đều thuộc về nhân dân và nhà nước xã hội chủ nghĩa là thiết

chế chủ yếu thực thi dân chủ do giai cấp công nhân lãnh đạo thông qua chính

đảng của nó.

- Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa có cơ sở kinh tế là chế độ công hữu về

những tư liệu sản xuất chủ yếu chủ yếu của xã hội.

- Trên cơ sở của sự kết hợp hài hoà lợi ích cá nhân, tập thể và toàn xã

hội, nền dân chủ xã hội chủ nghĩa có sức động viên, thu hút mọi tiềm năng

sáng tạo, tính tích cực của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng xã hội mới.

- Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa cần có và phải có những điều kiện tồn

tại với tư cách là một nền dân chủ rộng rãi nhất trong lịch sử nhưng nó vẫn là

nền dân chủ mang tính giai cấp, dân chủ với nhân dân và chuyên chính với kẻ

thù. Đó là hai mặt, hai yếu tố quy định lẫn nhau, tác động bổ sung cho nhau,

là nền chuyên chính kiểu mới và dân chủ theo lối mới trong lịch sử.

Liên hệ với nền dân chủ XHCN ở nước ta: Nền dân chủ XHCN ở nước

ta có đầy đủ những đặc trưng nói trên.

(c) Tính tất yếu của việc xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa

Nêu vấn đề : Nền dân chủ XHCN có phải tự nhiên mà có hay cần phải

xây dựng. Nếu cần phải xây dựng, hãy giải thích vì sao?

- Động lực của quá trình phát triển xã hội, của quá trình xây dựng chủ

nghĩa xã hội là dân chủ, phát huy tính tích cực của nhân dân tham gia vào

14

công việc quản lí nhà nước. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là quy luật của sự

hình thành và tự hoàn thiện của hệ thống chuyên chính vô sản, hệ thống

chính trị xã hội chủ nghĩa. Dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực của quá

trình xây dựng chủ nghĩa xã hội.

- Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa cũng là quá trình vận động và

thực hành dân chủ, biến dân chủ từ khả năng trở thành hiện thực trong mọi

lĩnh vực của đời sống xã hội, là quá trình đưa các giá trị, chuẩn mực, nguyên

tắc dân chủ vào thực tiễn.

- Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là quá trình tất yếu diễn ra

nhằm xây dựng và phát triển hoàn thiện dân chủ đáp ứng nhu cầu của nhân

dân, nó trở thành tiền đề, điều kiện thực hiện quyền lực của nhân dân.

- Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa cũng là quá trình thực hiện

dân chủ hoá đời sống xã hội dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân thông

qua đảng cộng sản, là nhân tố quan trọng, nó đòi hỏi phải chống lại những

biểu hiện dân chủ cực đoan, vô chính phủ, ngăn ngừa mọi hành vi coi thường

kỉ cương, pháp luật.

(2) Xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa

(a) Khái niệm "nhà nước xã hội chủ nghĩa "

- Nhà nước xã hội chủ nghĩa là tổ chức mà thông qua đó, Đảng của giai

cấp công nhân thực hiện vai trò lãnh đạo của mình với toàn xã hội; là một tổ

chức chính trị thuộc kiến trúc thượng tầng dựa trên cơ sở kinh tế của chủ

nghĩa xã hội; đó là một nhà nước kiểu mới, thay thế nhà nước tư sản bằng kết

quả của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa; là hình thức chuyên chính vô sản

thực hiện trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

- Với tư cách là một trong những tổ chức cơ bản nhất của hệ thống

chính trị xã hội chủ nghĩa, nhà nước xã hội chủ nghĩa là tổ chức thể hiện và

thực hiện ý chí quyền lực của nhân dân, công cụ quản lí do chính đảng của

giai cấp công nhân lãnh đạo nhân dân tổ chức ra nhằm thực hiện quyền lực

của nhân dân và giai cấp công nhân thông qua chính đảng của mình thực hiện

sự lãnh đạo của mình với toàn xã hội trong quá trình bảo vệ và xây dựng chủ

nghĩa xã hội.

15

Nhà nước xã hội chủ nghĩa là cơ quan quyền lực, vừa là bộ máy hành

chính, vừa là tổ chức quản lí kinh tế, văn hóa, xã hội của nhân dân, được thể

hiện tập trung qua hai chức năng thống trị giai cấp và chức năng xã hội.

(b) Đặc trưng, chức năng và nhiệm vụ của nhà nước xã hội chủ

nghĩa

* Đặc trưng

- Nhà nước xã hội chủ nghĩa là công cụ cơ bản để thực hiện quyền lực

của nhân dân lao động đặt dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản.

- Nhà nước xã hội chủ nghĩa có đặc trưng về nguyên tắc khác hẳn với

nhà nước tư sản, vì lợi ích của tất cả những người lao động, nhà nước chuyên

chính vô sản thực hiện trấn áp những kẻ chống đối phá hoại sự nghiệp cách

mạng xã hội chủ nghĩa.

- Trong khi nhấn mạnh sự cần thiết của bạo lực và trấn áp, các nhà kinh

điển của chủ nghĩa Mác- Lênin vẫn xem tổ chức xây dựng là đặc trưng cơ

bản của nhà nước xã hội chủ nghĩa, của chuyên chính vô sản - không chỉ là

bạo lực với bọn bóc lột, bạo lực cũng không phải là mặt cơ bản của nó mà mặt

cơ bản là tổ chức xây dựng toàn diện xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa và

cộng sản chủ nghĩa

- Nhà nước xã hội chủ nghĩa nằm trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Con đường vận động, phát triển của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong nền dân

chủ xã hội chủ nghĩa là ngày càng hoàn thiện các hình thức đại diện nhân dân,

mở rộng dân chủ nhằm lôi cuốn đông đảo quần chúng nhân dân tham gia quản

lí nhà nước, quản lí xã hội.

- Nhà nước xã hội chủ nghĩa là một kiểu nhà nước đặc biệt- “nhà nước

không còn nguyên nghĩa”, là “nửa nhà nước”.

* Chức năng

- Chức năng, nhiệm vụ của nhà nước xã hội chủ nghĩa được biểu hiện

tập trung ở việc quản lý xã hội trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

+ Sử dụng bạo lực để đập tan sự phản kháng của kẻ thù chống lại sự

nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa, bảo vệ độc lập chủ quyền của đất nước,

giữ vững an ninh xã hội.

16

+ Chức năng tổ chức xây dựng là chức năng căn bản chủ yếu của nhà

nước xã hội chủ nghĩa.

* Nhiệm vụ

- Quản lí kinh tế, xây dựng và phát triển kinh tế.

- Cải thiện không ngừng đời sống vật chất cho nhân dân.

- Quản lí văn nhóa - xã hội, xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa,

thực hiện giáo dục đào tạo con người phát triển toàn diện, chăm sóc sức khoẻ

nhân dân.

* Ngoài ra, nhà nước xã hội chủ nghĩa còn có chức năng, nhiệm vụ là

đối ngoại mở rộng quan hệ hợp tác hữu nghị, bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau vì

sự nghiệp phát triển và tiến bộ xã hội đối với nhân dân các nước trên thế giới.

Câu hỏi tự nghiên cứu:

Liên hệ những đặc trưng, chức năng và nhiệm vụ của nhà nước XHCN

với Nhà nước Pháp quyền Việt Nam XHCN?

(c) Tính tất yếu của việc xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa

Vì sao phải xây dựng nhà nước XHCN?

- Giai cấp công nhân khi thực hiện sứ mệnh lịch sử của mình - xoá bỏ

tình trạng người bóc lột người, phải cùng với nhân dân lao động “phá huỷ nhà

nước tư sản” chiếm lấy chính quyền, thiết lập chuyên chính vô sản.

- Sau khi trở thành giai cấp cầm quyền, giai cấp công nhân phải nắm

vững công cụ chuyên chính, xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa vững mạnh

trở thành một công cụ trấn áp các thế lực đi ngược lại với lợi ích của nhân

dân.

- Sự cần thiết đó còn xuất phát từ thực tiễn của thời kì quá độ lên chủ

nghĩa xã hội:

+ Là thời kì còn tồn tại các giai cấp bóc lột, chúng hoạt động chống lại

sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội nên giai cấp công nhân và nhân dân lao

động thông qua nhà nước phải trấn áp bằng bạo lực khi cần thiết.

+ Trong thời kì này còn có các giai cấp, tầng lớp trung gian khác và do

địa vị vốn có nên họ thường hay dao động, giai cấp công nhân phải tuyên

17

truyền, thuyết phục, lôi cuốn họ đi theo mình trong công cuộc xây dựng xã

hội mới, nhà nước xã hội chủ nghĩa đóng vai trò là thiết chế đảm bảo sự lãnh

đạo của giai cấp công nhân với toàn xã hội để mở rộng dân chủ đối với nhân

dân, chống lại những hành vi đi ngược lại dân chủ, tất yếu phải có thiết chế

nhà nước phù hợp để trở thành công cụ bảo vệ và phát triển thành quả dân chủ

và xử lí những hành vi gây nguy hại tới quyền dân chủ của nhân dân. Dân chủ

và pháp luật, dân chủ và kỉ cương là sự thống nhất biện chứng là điều kiện,

tiền đề phát triển của nhau.

- Xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa là quá trình cải tạo xã hội cũ,

xây dựng xã hội mới trên tất cả lĩnh vực, nhà nước xã hội chủ nghĩa là

phương thức, phương tiện , một công cụ chủ yếu của nhân dân trong sự

nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

Câu hỏi thực hành:

Câu hỏi 1: Em có thể làm được gì sau khi học xong về vấn đề xây dựng

nền dân chủ XHCN và Nhà nước XHCN?

Câu hỏi 2: Em sẽ làm gì sau khi học xong vấn đề xây dựng nền dân chủ

XHCN và Nhà nước XHCN?

Câu hỏi 3: Em đã làm được gì sau khi học xong vấn đề xây dựng nền

dân chủ XHCN và Nhà nước XHCN?

2.2.2. Đổi mới phương pháp giảng dạy theo định hướng phát triển

năng lực sinh viên.

- Kết hợp sử dụng nhiều phương pháp dạy học trong mỗi tiết dạy cũng

như trong mỗi nội dung dạy học môn học. Chẳng hạn, khi dạy về “Xây đựng

nền dân chủ XHCN và nhà nước XHCN”, có thể kết hợp sử dụng các phương

pháp thuyết trình, đàm thoại (vấn đáp) và nêu vấn đề.

- Hướng dẫn sinh viên liên hệ, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn

cách mạng nước ta. Chẳng hạn, khi dạy về “Xây đựng nền dân chủ XHCN và

nhà nước XHCN”, cần cho sinh viên liên hệ những đặc trưng của nền dân chủ

XHCN và những đặc trưng của Nhà nước XHCN đã học với nền dân chủ

XHCN và Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam mà nhân dân ta đang xây

dựng. Từ đó, sinh viên xác định những việc có thể làm được, những việc sẽ

làm nhằm phát triển năng lực chính trị - xã hội của bản thân.

18

- Sử dụng thiết bị dạy học hiện đại: Máy tính, máy chiếu, màn hình.

Sử dụng các thiết bị trên để trình chiếu bài giảng lên màn hình, giúp

sinh viên dễ theo dõi, đồng thời giúp giảng viên tiết kiệm được thời gian trên

lớp, tạo điều kiện để giảng viên hướng dẫn sinh viên liên hệ, vận dụng kiến

thức vào thực tiễn.

2.2.3. Đổi mới câu hỏi đánh giá kết quả học tập theo định hướng

đánh giá năng lực của sinh viên.

Vận dụng các dạng câu hỏi đánh giá năng lực của sinh viên vào bài

giảng. Chẳng hạn, sau khi dạy xong về “Xây đựng nền dân chủ XHCN và nhà

nước XHCN”, giảng viên đưa ra những câu hỏi sau:

Câu hỏi 1: Em có thể làm được gì sau khi học xong về vấn đề xây dựng

nền dân chủ XHCN và Nhà nước XHCN ?

Câu hỏi 2: Em sẽ làm gì sau khi học xong vấn đề xây dựng nền dân chủ

XHCN và Nhà nước XHCN ?

Câu hỏi 3: Em đã làm được gì sau khi học xong vấn đề xây dựng nền

dân chủ XHCN và Nhà nước XHCN ?

Sử dụng những câu hỏi trên để đánh giá năng lực sinh viên sau khi dạy

xong về “Xây đựng nền dân chủ XHCN và nhà nước XHCN”, kết quả cho

thấy đa số sinh viên trả lời được ở mức trung và mức khá. Cụ thể: 81/136 SV,

chiếm tỷ lệ 59,55% trả lời được ở mức trung bình; 42/136 SV trả lời được ở

mức khá, chiếm tỷ lệ 30,88%; 16/136 SV, chiếm tỷ lệ 9,55% không trả lời

được hoặc trả lời sai (mức yếu). Không có sinh viên nào trả lời được ở mức

tốt. Kết quả đó phản ánh năng lực của sinh viên. Tuy nhiên, năng lực của sinh

viên thể hiện ở kết quả đó chỉ có ý nghĩa tương đối, bởi vì kết quả đó phụ

thuộc vào ý thức của sinh viên khi trả lời câu hỏi.

2.3. Khả năng áp dụng, nhân rộng sáng kiến

Sáng kiến có khả năng áp dụng để giảng dạy phần Chủ nghĩa xã hội

khoa học trong môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lê nin

theo định hướng phát triển năng lực cho sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm

Hòa Bình các khóa đào tạo tiếp theo.

19