Giáo trình môn Ngôn ngữ lập trình C

Giíi thiÖu

Tin häc lµ mét ngµnh khoa häc mòi nhän ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng trong vµi

chôc n¨m l¹i ®©y vµ ngµy cµng më réng lÜnh vùc nghiªn cøu, øng dông trong mäi mÆt cña ®êi

sèng x· héi.

Ng«n ng÷ lËp tr×nh lµ mét lo¹i c«ng cô gióp con ng-êi thÓ hiÖn c¸c vÊn ®Ò cña thùc tÕ

lªn m¸y tÝnh mét c¸ch h÷u hiÖu. Víi sù ph¸t triÓn cña tin häc, c¸c ng«n ng÷ lËp tr×nh còng

dÇn tiÕn ho¸ ®Ó ®¸p øng c¸c th¸ch thøc míi cña thùc tÕ.

Kho¶ng cuèi nh÷ng n¨m 1960 ®Çu 1970 xuÊt hiÖn nhu cÇu cÇn cã c¸c ng«n ng÷ bËc

cao ®Ó hç trî cho nh÷ng nhµ tin häc trong viÖc x©y dùng c¸c phÇn mÒm hÖ thèng, hÖ ®iÒu

hµnh. Ng«n ng÷ C ra ®êi tõ ®ã, nã ®· ®-îc ph¸t triÓn t¹i phßng thÝ nghiÖm Bell. §Õn n¨m

1978, gi¸o tr×nh " Ng«n ng÷ lËp tr×nh C " do chÝnh c¸c t¸c gi¶ cña ng«n ng÷ lµ Dennish

Ritchie vµ B.W. Kernighan viÕt, ®· ®-îc xuÊt b¶n vµ phæ biÕn réng r·i.

C lµ ng«n ng÷ lËp tr×nh v¹n n¨ng. Ngoµi viÖc C ®-îc dïng ®Ó viÕt hÖ ®iÒu hµnh UNIX,

ng-êi ta nhanh chãng nhËn ra søc m¹nh cña C trong viÖc xö lý cho c¸c vÊn ®Ò hiÖn ®¹i cña

tin häc. C kh«ng g¾n víi bÊt kú mét hÖ ®iÒu hµnh hay m¸y nµo, vµ mÆc dÇu nã ®· ®-îc gäi lµ

" ng«n ng÷ lËp tr×nh hÖ thèng" v× nã ®-îc dïng cho viÖc viÕt hÖ ®iÒu hµnh, nã còng tiÖn lîi

cho c¶ viÖc viÕt c¸c ch-¬ng tr×nh xö lý sè, xö lý v¨n b¶n vµ c¬ së d÷ liÖu.

Vµ b©y giê chóng ta ®i t×m hiÓu thÕ giíi cña ng«n ng÷ C tõ nh÷ng kh¸i niÖm ban ®Çu

c¬ b¶n nhÊt.

Hµ néi th¸ng 11 n¨m 1997

Nguyễn Hữu Tuấn

Ch-¬ng 1

c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

1.1. TËp ký tù dïng trong ng«n ng÷ C :

Mäi ng«n ng÷ lËp tr×nh ®Òu ®-îc x©y dùng tõ mét bé ký tù nµo ®ã. C¸c ký tù ®-îc nhãm

l¹i theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ®Ó t¹o nªn c¸c tõ. C¸c tõ l¹i ®-îc liªn kÕt víi nhau theo mét qui t¾c

nµo ®ã ®Ó t¹o nªn c¸c c©u lÖnh. Mét ch-¬ng tr×nh bao gåm nhiÒu c©u lÖnh vµ thÓ hiÖn mét thuËt

to¸n ®Ó gi¶i mét bµi to¸n nµo ®ã. Ng«n ng÷ C ®-îc x©y dùng trªn bé ký tù sau :

26 ch÷ c¸i hoa : A B C .. Z

26 ch÷ c¸i th-êng : a b c .. z

10 ch÷ sè : 0 1 2 .. 9

C¸c ký hiÖu to¸n häc : + - * / = ( )

Ký tù g¹ch nèi : _

C¸c ký tù kh¸c : . , : ; [ ] {} ! \ & % # $ ...

DÊu c¸ch (space) dïng ®Ó t¸ch c¸c tõ. VÝ dô ch÷ VIET NAM cã 8 ký tù, cßn VIETNAM

chØ cã 7 ký tù.

Chó ý :

Khi viÕt ch-¬ng tr×nh, ta kh«ng ®-îc sö dông bÊt kú ký tù nµo kh¸c ngoµi c¸c ký tù trªn.

VÝ dô nh- khi lËp ch-¬ng tr×nh gi¶i ph-¬ng tr×nh bËc hai ax²+bx+c=0 , ta cÇn tÝnh biÖt

thøc Delta = b²- 4ac, trong ng«n ng÷ C kh«ng cho phÐp dïng ký tù , v× vËy ta ph¶i dïng ký

hiÖu kh¸c ®Ó thay thÕ.

1.2. Tõ kho¸ :

Tõ kho¸ lµ nh÷ng tõ ®-îc sö dông ®Ó khai b¸o c¸c kiÓu d÷ liÖu, ®Ó viÕt c¸c to¸n tö vµ c¸c

c©u lÖnh. B¶ng d-íi ®©y liÖt kª c¸c tõ kho¸ cña TURBO C :

asm

break

const

double

far

case

continue

else

cdecl

default

enum

for

char

do

extern

goto

float

if

huge

long

int

interrupt

register

near

short

pascal

signed

return

2

sizeof

static

union

while

struct

switch

void

tipedef

volatile

unsigned

ý nghÜa vµ c¸ch sö dông cña mçi tõ kho¸ sÏ ®-îc ®Ò cËp sau nµy, ë ®©y ta cÇn chó ý :

- Kh«ng ®-îc dïng c¸c tõ kho¸ ®Ó ®Æt tªn cho c¸c h»ng, biÕn, m¶ng, hµm ...

- Tõ kho¸ ph¶i ®-îc viÕt b»ng ch÷ th-êng, vÝ dô : viÕt tõ kho¸ khai b¸o kiÓu nguyªn lµ int

chø kh«ng ph¶i lµ INT.

1.3. Tªn :

Tªn lµ mét kh¸i niÖm rÊt quan träng, nã dïng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®¹i l-îng kh¸c nhau trong

mét ch-¬ng tr×nh. Chóng ta cã tªn h»ng, tªn biÕn, tªn m¶ng, tªn hµm, tªn con trá, tªn tÖp, tªn cÊu

tróc, tªn nh·n,...

Tªn ®-îc ®Æt theo qui t¾c sau :

Tªn lµ mét d·y c¸c ký tù bao gåm ch÷ c¸i, sè vµ g¹ch nèi. Ký tù ®Çu tiªn cña tªn ph¶i lµ

ch÷ hoÆc g¹ch nèi. Tªn kh«ng ®-îc trïng víi kho¸. §é dµi cùc ®¹i cña tªn theo mÆc ®Þnh lµ 32 vµ

cã thÓ ®-îc ®Æt l¹i lµ mét trong c¸c gi¸ trÞ tõ 1 tíi 32 nhê chøc n¨ng : Option-Compiler-Source-

Identifier length khi dïng TURBO C.

VÝ dô :

C¸c tªn ®óng :

a_1

delta x1

_step GAMA

C¸c tªn sai :

3MN

m#2

f(x)

do

Ký tù ®Çu tiªn lµ sè

Sö dông ký tù #

Sö dông c¸c dÊu ( )

Trïng víi tõ kho¸

Sö dông dÊu tr¾ng

Sö dông dÊu -

te ta

Y-3

Chó ý :

Trong TURBO C, tªn b»ng ch÷ th-êng vµ ch÷ hoa lµ kh¸c nhau vÝ dô tªn AB kh¸c víi ab.

trong C, ta th-êng dïng ch÷ hoa ®Ó ®Æt tªn cho c¸c h»ng vµ dïng ch÷ th-êng ®Ó ®Æt tªn cho hÇu

hÕt cho c¸c ®¹i l-îng kh¸c nh- biÕn, biÕn m¶ng, hµm, cÊu tróc. Tuy nhiªn ®©y kh«ng ph¶i lµ ®iÒu

b¾t buéc.

3

1.4. KiÓu d÷ liÖu :

Trong C sö dông c¸c c¸c kiÓu d÷ liÖu sau :

1.4.1. KiÓu ký tù (char) :

Mét gi¸ trÞ kiÓu char chiÕm 1 byte ( 8 bit ) vµ biÓu diÔn ®-îc mét ký tù th«ng qua b¶ng

m· ASCII. VÝ dô :

Ký tù

M· ASCII

048

0

1

049

2

050

A

B

a

065

066

097

b

098

Cã hai kiÓu d÷ liÖu char : kiÓu signed char vµ unsigned char.

KiÓu

Ph¹m vi biÓu diÔn

Sè ký tù

KÝch

th-íc

1 byte

Char ( Signed char )

Unsigned char

-128 ®Õn 127

0 ®Õn 255

256

VÝ dô sau minh ho¹ sù kh¸c nhau gi÷a hai kiÓu d÷ liÖu trªn : XÐt ®o¹n ch-¬ng tr×nh sau :

char ch1;

unsigned char ch2;

......

ch1=200; ch2=200;

Khi ®ã thùc chÊt :

ch1=-56;

ch2=200;

Nh-ng c¶ ch1 vµ ch2 ®Òu biÓu diÔn cïng mét ký tù cã m· 200.

Ph©n lo¹i ký tù :

Cã thÓ chia 256 ký tù lµm ba nhãm :

4

Nhãm 1: Nhãm c¸c ký tù ®iÒu khiÓn cã m· tõ 0 ®Õn 31. Ch¼ng h¹n ký tù m· 13 dïng ®Ó

chuyÓn con trá vÒ ®Çu dßng, ký tù 10 chuyÓn con trá xuèng dßng d-íi ( trªn cïng mét cét ). C¸c

ký tù nhãm nµy nãi chung kh«ng hiÓn thÞ ra mµn h×nh.

Nhãm 2 : Nhãm c¸c ký tù v¨n b¶n cã m· tõ 32 ®Õn 126. C¸c ký tù nµy cã thÓ ®-îc ®-a ra

mµn h×nh hoÆc m¸y in.

Nhãm 3 : Nhãm c¸c ký tù ®å ho¹ cã m· sè tõ 127 ®Õn 255. C¸c ký tù nµy cã thÓ ®-a ra

mµn h×nh nh-ng kh«ng in ra ®-îc ( b»ng c¸c lÖnh DOS ).

1.4.2. KiÓu nguyªn :

Trong C cho phÐp sö dông sè nguyªn kiÓu int, sè nguyªn dµi kiÓu long vµ sè nguyªn

kh«ng dÊu kiÓu unsigned. KÝch cì vµ ph¹m vi biÓu diÔn cña chóng ®-îc chØ ra trong b¶ng d-íi

®©y :

KiÓu

Ph¹m vi biÓu diÔn

-32768 ®Õn 32767

KÝch th-íc

2 byte

int

unsigned int

long

0 ®Õn 65535

2 byte

-2147483648 ®Õn 2147483647

0 ®Õn 4294967295

4 byte

unsigned long

4 byte

Chó ý :

KiÓu ký tù còng cã thÓ xem lµ mét d¹ng cña kiÓu nguyªn.

1.4.3. KiÓu dÊu ph¶y ®éng :

Trong C cho phÐp sö dông ba lo¹i d÷ liÖu dÊu ph¶y ®éng, ®ã lµ float, double vµ long

double. KÝch cì vµ ph¹m vi biÓu diÔn cña chóng ®-îc chØ ra trong b¶ng d-íi ®©y :

KiÓu

Ph¹m vi biÓu diÔn

Sè ch÷ sè

cã nghÜa

7 ®Õn 8

KÝch th-íc

Float

3.4E-38 ®Õn 3.4E+38

1.7E-308 ®Õn 1.7E+308

3.4E-4932 ®Õn 1.1E4932

4 byte

8 byte

Double

15 ®Õn 16

17 ®Õn 18

long double

10 byte

Gi¶i thÝch :

M¸y tÝnh cã thÓ l-u tr÷ ®-îc c¸c sè kiÓu float cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi tõ 3.4E-38 ®Õn 3.4E+38.

C¸c sè cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nhá h¬n3.4E-38 ®-îc xem b»ng 0. Ph¹m vi biÓu diÔn cña sè double

®-îc hiÓu theo nghÜa t-¬ng tù.

5

1.5. §Þnh nghÜa kiÓu b»ng TYPEDEF :

1.5.1. C«ng dông :

Tõ kho¸ typedef dïng ®Ó ®Æt tªn cho mét kiÓu d÷ liÖu. Tªn kiÓu sÏ ®-îc dïng ®Ó khai b¸o

d÷ liÖu sau nµy. Nªn chän tªn kiÓu ng¾n vµ gän ®Ó dÔ nhí. ChØ cÇn thªm tõ kho¸ typedef vµo tr-íc

mét khai b¸o ta sÏ nhËn ®-îc mét tªn kiÓu d÷ liÖu vµ cã thÓ dïng tªn nµy ®Ó khai b¸o c¸c biÕn,

m¶ng, cÊu tróc, vv...

1.5.2. C¸ch viÕt :

ViÕt tõ kho¸ typedef, sau ®ã kiÓu d÷ liÖu ( mét trong c¸c kiÓu trªn ), råi ®Õn tªn cña kiÓu.

VÝ dô c©u lÖnh :

typedef int nguyen;

sÏ ®Æt tªn mét kiÓu int lµ nguyen. Sau nµy ta cã thÓ dïng kiÓu nguyen ®Ó khai b¸o c¸c biÕn, c¸c

m¶ng int nh- vÝ dô sau ;

nguyen x,y,a[10],b[20][30];

T-¬ng tù cho c¸c c©u lÖnh :

typedef float mt50[50];

§Æt tªn mét kiÓu m¶ng thùc mét chiÒu cã 50 phÇn tö tªn lµ mt50.

typedef int m_20_30[20][30];

§Æt tªn mét kiÓu m¶ng thùc hai chiÒu cã 20x30 phÇn tö tªn lµ m_20_30.

Sau nµy ta sÏ dïng c¸c kiÓu trªn khai b¸o :

mt50 a,b;

m_20_30 x,y;

1.6. H»ng :

H»ng lµ c¸c ®¹i l-îng mµ gi¸ trÞ cña nã kh«ng thay ®æi trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n.

1.6.1. Tªn h»ng :

Nguyªn t¾c ®Æt tªn h»ng ta ®· xem xÐt trong môc 1.3.

§Ó ®Æt tªn mét h»ng, ta dïng dßng lÖnh sau :

#define tªn h»ng gi¸ trÞ

VÝ dô :

#define MAX 1000

6

Lóc nµy, tÊt c¶ c¸c tªn MAX trong ch-¬ng tr×nh xuÊt hiÖn sau nµy ®Òu ®-îc thay b»ng

1000. V× vËy, ta th-êng gäi MAX lµ tªn h»ng, nã biÓu diÔn sè 1000.

Mét vÝ dô kh¸c :

#define pi 3.141593

§Æt tªn cho mét h»ng float lµ pi cã gi¸ trÞ lµ 3.141593.

1.6.2. C¸c lo¹i h»ng :

1.6.2.1. H»ng int :

H»ng int lµ sè nguyªn cã gi¸ trÞ trong kho¶ng tõ -32768 ®Õn 32767.

VÝ dô :

#define number1 -50

#define sodem 2732

§Þnh nghi· h»ng int number1 cã gi¸ trÞ lµ -50

§Þnh nghi· h»ng int sodem cã gi¸ trÞ lµ 2732

Chó ý :

CÇn ph©n biÖt hai h»ng 5056 vµ 5056.0 : ë ®©y 5056 lµ sè nguyªn cßn 5056.0 lµ h»ng

thùc.

1.6.2.2. H»ng long :

H»ng long lµ sè nguyªn cã gi¸ trÞ trong kho¶ng tõ -2147483648 ®Õn 2147483647.

H»ng long ®-îc viÕt theo c¸ch :

1234L hoÆc 1234l

( thªm L hoÆc l vµo ®u«i )

Mét sè nguyªn v-ît ra ngoµi miÒn x¸c ®Þnh cña int còng ®-îc xem lµ long.

VÝ dô :

#define sl 8865056L

#define sl 8865056

§Þnh nghi· h»ng long sl cã gi¸ trÞ lµ 8865056

1.6.2.3. H»ng int hÖ 8 :

H»ng int hÖ 8 ®-îc viÕt theo c¸ch 0c1c2c3....ë ®©y ci lµ mét sè nguyªn d-¬ng trong

kho¶ng tõ 1 ®Õn 7. H»ng int hÖ 8 lu«n lu«n nhËn gi¸ trÞ d-¬ng.

7

VÝ dô :

#define h8 0345

§Þnh nghi· h»ng int hÖ 8 cã gi¸ trÞ lµ

3*8*8+4*8+5=229

1.6.2.4. H»ng int hÖ 16 :

Trong hÖ nµy ta sö dông 16 ký tù : 0,1..,9,A,B,C,D,E,F.

C¸ch viÕt

a hoÆc A

b hoÆc B

c hoÆc C

d hoÆc D

e hoÆc E

f hoÆc F

Gi¸ trÞ

10

11

12

13

14

15

H»ng sè hÖ 16 cã d¹ng 0xc1c2c3... hÆc 0Xc1c2c3... ë ®©y ci lµ mét sè trong hÖ 16.

VÝ dô :

#define h16 0xa5

#define h16 0xA5

#define h16 0Xa5

#define h16 0XA5

Cho ta c¸c h¾ng sè h16 trong hÖ 16 cã gi¸ trÞ nh- nhau. Gi¸ trÞ cña chóng trong hÖ 10 lµ :

10*16+5=165.

1.6.2.5. H»ng ký tù :

H»ng ký tù lµ mét ký tù riªng biÖt ®-îc viÕt trong hai dÊu nh¸y ®¬n, vÝ dô 'a'.

Gi¸ trÞ cña 'a' chÝnh lµ m· ASCII cña ch÷ a. Nh- vËy gi¸ trÞ cña 'a' lµ 97. H»ng ký tù cã thÓ tham

gia vµo c¸c phÐp to¸n nh- mäi sè nguyªn kh¸c. VÝ dô :

'9'-'0'=57-48=9

VÝ dô :

#define kt 'a'

§Þnh nghi· h»ng ký tù kt cã gi¸ trÞ lµ 97

8

H»ng ký tù cßn cã thÓ ®-îc viÕt theo c¸ch sau :

' \c1c2c3'

trong ®ã c1c2c3 lµ mét sè hÖ 8 mµ gi¸ trÞ cña nã b»ng m· ASCII cña ký tù cÇn biÓu diÔn.

VÝ dô : ch÷ a cã m· hÖ 10 lµ 97, ®æi ra hÖ 8 lµ 0141. VËy h»ng ký tù 'a' cã thÓ viÕt d-íi d¹ng

'\141'. §èi víi mét vµi h»ng ký tù ®Æc biÖt ta cÇn sö dông c¸ch viÕt sau ( thªm dÊu \ ) :

C¸ch viÕt

'\''

Ký tù

'

'\"'

"

\

'\\'

'\n'

\n (chuyÓn dßng )

'\0'

\0 ( null )

'\t'

Tab

'\b'

Backspace

'\r'

CR ( vÒ ®Çu dßng )

LF ( sang trang )

'\f'

Chó ý :

CÇn ph©n biÖt h»ng ký tù '0' vµ '\0'. H»ng '0' øng víi ch÷ sè 0 cã m· ASCII lµ 48,

cßn h»ng '\0' øng víi kýtù \0 ( th-êng gäi lµ ký tù null ) cã m· ASCII lµ 0.

H»ng ký tù thùc sù lµ mét sè nguyªn, v× vËy cã thÓ dïng c¸c sè nguyªn hÖ 10 ®Ó biÓu diÔn

c¸c ký tù, vÝ dô lÖnh printf("%c%c",65,66) sÏ in ra AB.

1.6.2.5. H»ng x©u ký tù :

H»ng x©u ký tù lµ mét d·y ký tù bÊt kú ®Æt trong hai dÊu nh¸y kÐp.

VÝ dô :

#define xau1 "Ha noi"

#define xau2 "My name is Giang"

X©u ký tù ®-îc l-u tr÷ trong m¸y d-íi d¹ng mét b¶ng cã c¸c phÇn tö lµ c¸c ký tù riªng

biÖt. Tr×nh biªn dÞch tù ®éng thªm ký tù null \0 vµo cuèi mçi x©u ( ký tù \0 ®-îc xem lµ dÊu hiÖu

kÕt thóc cña mét x©u ký tù ).

Chó ý :

9

CÇn ph©n biÖt hai h»ng 'a' vµ "a". 'a' lµ h»ng ký tù ®-îc l-u tr÷ trong 1 byte, cßn "a" lµ

h»ng x©u ký tù ®-îc l-u tr÷ trong 1 m¶ng hai phÇn tö : phÇn tö thø nhÊt chøa ch÷ a cßn phÇn tö

thø hai chøa \0.

1.7. BiÕn :

Mçi biÕn cÇn ph¶i ®-îc khai b¸o tr-íc khi ®-a vµo sö dông. ViÖc khai b¸o biÕn ®-îc thùc

hiÖn theo mÉu sau :

KiÓu d÷ liÖu cña biÕn tªn biÕn ;

VÝ dô :

int a,b,c;

Khai b¸o ba biÕn int lµ a,b,c

long dai,mn;

char kt1,kt2;

float x,y

Khai b¸o hai biÕn long lµ dai vµ mn

Khai b¸o hai biÕn ký tù lµ kt1 vµ kt2

Khai b¸o hai biÕn float lµ x vµ y

Khai b¸o hai biÕn double lµ canh1 vµ canh2

double canh1, canh2;

BiÕn kiÓu int chØ nhËn ®-îc c¸c gi¸ trÞ kiÓu int. C¸c biÕn kh¸c còng cã ý nghÜa t-¬ng tù.

C¸c biÕn kiÓu char chØ chøa ®-îc mét ký tù. §Ó l-u tr÷ ®-îc mét x©u ký tù cÇn sö dông mét m¶ng

kiÓu char.

VÞ trÝ cña khai b¸o biÕn :

C¸c khai b¸o cÇn ph¶i ®-îc ®Æt ngay sau dÊu { ®Çu tiªn cña th©n hµm vµ cÇn ®øng tr-íc

mäi c©u lÖnh kh¸c. Sau ®©y lµ mét vÝ dô vÒ khai b¸o biÕn sai :

( Kh¸i niÖm vÒ hµm vµ cÊu tróc ch-¬ng tr×nh sÏ nghiªn cøu sau nµy)

main()

{

int a,b,c;

a=2;

int d; /* VÞ trÝ cña khai b¸o sai */

.....

}

Khëi ®Çu cho biÕn :

10

NÕu trong khai b¸o ngay sau tªn biÕn ta ®Æt dÊu = vµ mét gi¸ trÞ nµo ®ã th× ®©y chÝnh lµ

c¸ch võa khai b¸o võa khëi ®Çu cho biÕn.

VÝ dô :

int a,b=20,c,d=40;

float e=-55.2,x=27.23,y,z,t=18.98;

ViÖc khëi ®Çu vµ viÖc khai b¸o biÕn råi g¸n gi¸ trÞ cho nã sau nµy lµ hoµn toµn t-¬ng ®-¬ng.

LÊy ®Þa chØ cña biÕn :

Mçi biÕn ®-îc cÊp ph¸t mét vïng nhí gåm mét sè byte liªn tiÕp. Sè hiÖu cña byte ®Çu

chÝnh lµ ®Þa chØ cña biÕn. §Þa chØ cña biÕn sÏ ®-îc sö dông trong mét sè hµm ta sÏ nghiªn cøu sau

nµy ( vÝ dô nh- hµm scanf ).

§Ó lÊy ®Þa chØ cña mét biÕn ta sö dông phÐp to¸n :

& tªn biÕn

1.8 M¶ng :

Mçi biÕn chØ cã thÓ biÓu diÔn mét gi¸ trÞ. §Ó biÓu diÔn mét d·y sè hay mét b¶ng sè ta cã

thÓ dïng nhiÒu biÕn nh-ng c¸ch nµy kh«ng thuËn lîi. Trong tr-êng hîp nµy ta cã kh¸i niÖm vÒ

m¶ng. Kh¸i niÖm vÒ m¶ng trong ng«n ng÷ C còng gièng nh- kh¸i niÖm vÒ ma trËn trong ®¹i sè

tuyÕn tÝnh.

M¶ng cã thÓ ®-îc hiÓu lµ mét tËp hîp nhiÒu phÇn tö cã cïng mét kiÓu gi¸ trÞ vµ chung

mét tªn. Mçi phÇn tö m¶ng biÓu diÔn ®-îc mét gi¸ trÞ. Cã bao nhiªu kiÓu biÕn th× cã bÊy nhiªu

kiÓu m¶ng. M¶ng cÇn ®-îc khai b¸o ®Ó ®Þnh râ :

Lo¹i m¶ng : int, float, double...

Tªn m¶ng.

Sè chiÒu vµ kÝch th-íc mçi chiÒu.

Kh¸i niÖm vÒ kiÓu m¶ng vµ tªn m¶ng còng gièng nh- kh¸i niÖm vÒ kiÓu biÕn vµ tªn biÕn. Ta sÏ

gi¶i thÝch kh¸i niÖm vÒ sè chiÒu vµ kÝch th-íc mçi chiÒu th«ng qua c¸c vÝ dô cô thÓ d-íi ®©y.

C¸c khai b¸o :

int a[10],b[4][2];

float x[5],y[3][3];

sÏ x¸c ®Þnh 4 m¶ng vµ ý nghÜa cña chóng nh- sau :

Thø tù

Tªn m¶ng

KiÓu m¶ng

Sè chiÒu

11

KÝch th-íc

C¸c phÇn tö

1

2

A

B

Int

1

2

10

a[0],a[1],a[2]...a[9]

b[0][0], b[0][1]

b[1][0], b[1][1]

b[2][0], b[2][1]

b[3][0], b[3][1]

4x2

3

4

X

Y

Float

1

2

5

x[0],x[1],x[2]...x[4]

y[0][0], y[0][1], y[0][2]

y[1][0], y[1][1], y[1][2]

y[2][0], y[2][1], y[1][2]

3x3

Chó ý :

C¸c phÇn tö cña m¶ng ®-îc cÊp ph¸t c¸c kho¶ng nhí liªn tiÕp nhau trong bé nhí. Nãi

c¸ch kh¸c, c¸c phÇn tö cña m¶ng cã ®Þa chØ liªn tiÕp nhau.

Trong bé nhí, c¸c phÇn tö cña m¶ng hai chiÒu ®-îc s¾p xÕp theo hµng.

ChØ sè m¶ng :

Mét phÇn tö cô thÓ cña m¶ng ®-îc x¸c ®Þnh nhê c¸c chØ sè cña nã. ChØ sè cña m¶ng ph¶i

cã gi¸ trÞ int kh«ng v-ît qu¸ kÝch th-íc t-¬ng øng. Sè chØ sè ph¶i b»ng sè chiÒu cña m¶ng.

Gi¶ sö z,b,x,y ®· ®-îc khai b¸o nh- trªn, vµ gi¶ sö i,j lµ c¸c biÕn nguyªn trong ®ã i=2,

j=1. Khi ®ã :

a[j+i-1]

b[j+i][2-i]

y[i][j]

lµ

a[2]

b[3][0]

y[2][1]

Chó ý :

M¶ng cã bao nhiªu chiÒu th× ta ph¶i viÕt nã cã bÊy nhiªu chØ sè. V× thÕ nÕu ta viÕt nh- sau

sÏ lµ sai : y[i] ( V× y lµ m¶ng 2 chiÒu ) vv..

BiÓu thøc dïng lµm chØ sè cã thÓ thùc. Khi ®ã phÇn nguyªn cña biÓu thøc thùc sÏ lµ chØ sè

m¶ng.

VÝ dô :

a[2.5] lµ a[2]

b[1.9] lµ a[1]

12

*

Khi chØ sè v-ît ra ngoµi kÝch th-íc m¶ng, m¸y sÏ vÉn kh«ng b¸o lçi, nh-ng nã sÏ truy

cËp ®Õn mét vïng nhí bªn ngoµi m¶ng vµ cã thÓ lµm rèi lo¹n ch-¬ng tr×nh.

LÊy ®Þa chØ mét phÇn tö cña m¶ng :

Cã mét vµi h¹n chÕ trªn c¸c m¶ng hai chiÒu. Ch¼ng h¹n cã thÓ lÊy ®Þa chØ cña c¸c phÇn tö

cña m¶ng mét chiÒu, nh-ng nãi chung kh«ng cho phÐp lÊy ®Þa chØ cña phÇn tö cña m¶ng hai

chiÒu. Nh- vËy m¸y sÏ chÊp nhËn phÐp tÝnh : &a[i] nh-ng kh«ng chÊp nhËn phÐp tÝnh &y[i][j].

§Þa chØ ®Çu cña mét m¶ng :

Tªn m¶ng biÓu thÞ ®Þa chØ ®Çu cña m¶ng. Nh- vËy ta cã thÓ dïng a thay cho &a[0].

Khëi ®Çu cho biÕn m¶ng :

C¸c biÕn m¶ng khai b¸o bªn trong th©n cña mét hµm ( kÓ c¶ hµm main() ) gäi lµ biÕn

m¶ng côc bé.

Muèn khëi ®Çu cho mét m¶ng côc bé ta sö dông to¸n tö g¸n trong th©n hµm.

C¸c biÕn m¶ng khai b¸o bªn ngoµi th©n cña mét hµm gäi lµ biÕn m¶ng ngoµi.

§Ó khëi ®Çu cho biÕn m¶ng ngoµi ta ¸p dông c¸c qui t¾c sau :

C¸c biÕn m¶ng ngoµi cã thÓ khëi ®Çu ( mét lÇn ) vµo lóc dÞch ch-¬ng tr×nh b»ng c¸ch sö

dông c¸c biÓu thøc h»ng. NÕu kh«ng ®-îc khëi ®Çu m¸y sÏ g¸n cho chóng gi¸ trÞ 0.

VÝ dô :

....

float y[6]={3.2,0,5.1,23,0,42};

int z[3][2]={

{25,31},

{12,13},

{45,15}

{

....

main()

{

....

}

13

Khi khëi ®Çu m¶ng ngoµi cã thÓ kh«ng cÇn chØ ra kÝch th-íc ( sè phÇn tö ) cña nã. Khi

®ã, m¸y sÏ dµnh cho m¶ng mét kho¶ng nhí ®ñ ®Ó thu nhËn danh s¸ch gi¸ trÞ khëi ®Çu.

VÝ dô :

....

float a[]={0,5.1,23,0,42};

int m[][3]={

{25,31,4},

{12,13,89},

{45,15,22}

};

Khi chØ ra kÝch th-íc cña m¶ng, th× kÝch th-íc nµy cÇn kh«ng nhá h¬n kÝch th-íc cña bé

khëi ®Çu.

VÝ dô :

....

float m[6]={0,5.1,23,0};

int z[6][3]={

{25,31,3},

{12,13,22},

{45,15,11}

};

....

§èi víi m¶ng hai chiÒu, cã thÓ khëi ®Çu víi sè gi¸ trÞ khëi ®Çu cña mçi hµng cã thÓ kh¸c

nhau :

VÝ dô :

....

float z[][3]={

{31.5},

{12,13},

{-45.76}

};

int z[13][2]={

14

{31.11},

{12},

{45.14,15.09}

};

Khëi ®Çu cña mét m¶ng char cã thÓ lµ

Mét danh s¸ch c¸c h»ng ký tù.

VÝ dô :

char ten[]={'h','a','g'}

char ho[]='tran'

char dem[10] ="van"

15

Ch-¬ng 2

C¸c lÖnh vµo ra

Ch-¬ng nµy giíi thiÖu th- viÖn vµo/ra chuÈn lµ mét tËp c¸c hµm ®-îc thiÕt kÕ ®Ó cung cÊp

hÖ thèng vµo/ra chuÈn cho c¸c ch-¬ng tr×nh C. Chóng ta sÏ kh«ng m« t¶ toµn bé th- viÖn vµo ra ë

t-¬ng t¸c víi m«i tr-êng vµ hÖ ®iÒu hµnh.

Mçi tÖp gèc cã tham trá tíi hµm th- viÖn chuÈn ®Òu ph¶i chøa dßng :

#include <conio.h> cho c¸c hµm getch(), putch(), clrscr(), gotoxy() ...

#include <stdio.h> cho c¸c hµm kh¸c nh- gets(), fflus(), fwrite(), scanf()...

ë gÇn chç b¾t ®Çu ch-¬ng tr×nh. TÖp stdio.h ®Þnh nghÜa c¸c macro vµ biÕn cïng c¸c hµm dïng

trong th- viÖn vµo/ra. Dïng dÊu ngoÆc < vµ > thay cho c¸c dÊu nh¸y th«ng th-êng ®Ó chØ thÞ cho

tr×nh biªn dÞch t×m kiÕm tÖp trong danh môc chøa th«ng tin tiªu ®Ò chuÈn.

2.2. C¸c hµm vµo ra chuÈn - getchar() vµ putchar() - getch() vµ putch() :

2.2.1. Hµm getchar () :

C¬ chÕ vµo ®¬n gi¶n nhÊt lµ ®äc tõng ký tù tõ thiÕt bÞ vµo chuÈn, nãi chung lµ bµn phÝm

vµ mµn h×nh cña ng-êi sö dông, b»ng hµm getchar().

C¸ch dïng :

biÕn = getchar();

C«ng dông :

NhËn mét ký tù vµo tõ bµn phÝm vµ kh«ng ®-a ra mµn h×nh. Hµm sÏ tr¶ vÒ ký tù nhËn

®-îc vµ l-u vµo biÕn.

VÝ dô :

int c;

c = getchar()

16

2.2.2. Hµm putchar () :

§Ó ®-a mét ký tù ra thiÕt bÞ ra chuÈn, nãi chung lµ mµn h×nh, ta sö dông hµm putchar()

C¸ch dïng :

putchar(ch);

C«ng dông :

§-a ký tù ch lªn mµn h×nh t¹i vÞ trÝ hiÖn t¹i cña con trá. Ký tù sÏ ®-îc hiÓn thÞ víi mµu

tr¾ng.

VÝ dô :

int c;

c = getchar();

putchar(c);

2.2.3. Hµm getch() :

Hµm nhËn mét ký tù tõ bé ®Öm bµn phÝm, kh«ng cho hiÖn lªn mµn h×nh.

C¸ch dïng :

getch();

C«ng dông :

NÕu cã s½n ký tù trong bé ®Öm bµn phÝm th× hµm sÏ nhËn mét ký tù trong ®ã.

NÕu bé ®Öm rçng, m¸y sÏ t¹m dõng. Khi gâ mét ký tù th× hµm nhËn ngay ký tù ®ã (

kh«ng cÇn bÊm thªm phÝm Enter nh- trong c¸c hµm nhËp kh¸c ). Ký tù võa gâ kh«ng hiÖn lªn

mµn h×nh.

NÕu dïng :

biÕn=getch();

Th× biÕn sÏ chøa ký tù ®äc vµo.

17

VÝ dô :

c = getch();

2..2.4. Hµm putch() :

C¸ch dïng :

putch(ch);

C«ng dông :

§-a ký tù ch lªn mµn h×nh t¹i vÞ trÝ hiÖn t¹i cña con trá. Ký tù sÏ ®-îc hiÓn thÞ theo mµu

x¸c ®Þnh trong hµm textcolor.

Hµm còng tr¶ vÒ ký tù ®-îc hiÓn thÞ.

2.3. §-a kÕt qu¶ lªn mµn h×nh - hµm printf :

C¸ch dïng :

prinf(®iÒu khiÓn, ®èi sè 1, ®èi sè 2, ...);

Hµm printf chuyÓn, t¹o khu«n d¹ng vµ in c¸c ®èi cña nã ra thiÕt bÞ ra chuÈn d-íi sù ®iÒu

sÏ ®-îc ®-a ra trùc tiÕp thiÕt bÞ ra, vµ c¸c ®Æc t¶ chuyÓn d¹ng, mçi ®Æc t¶ sÏ t¹o ra viÖc ®æi d¹ng

vµ in ®èi tiÕp sau cña printf.

Chuçi ®iÒu khiÓn cã thÓ cã c¸c ký tù ®iÒu khiÓn :

\n

\f

sang dßng míi

sang trang míi

lïi l¹i mét b-íc

dÊu tab

\b

\t

D¹ng tæng qu¸t cña ®Æc t¶ :

%[-][fw][.pp]ký tù chuyÓn d¹ng

Mçi ®Æc t¶ chuyÓn d¹ng ®Òu ®-îc ®-a vµo b»ng ký tù % vµ kÕt thóc bëi mét ký tù chuyÓn

d¹ng. Gi÷a % vµ ký tù chuyÓn d¹ng cã thÓ cã :

18

DÊu trõ :

Khi kh«ng cã dÊu trõ th× kÕt qu¶ ra ®-îc dån vÒ bªn ph¶i nÕu ®é dµi thùc tÕ cña kÕt qu¶

ra nhá h¬n ®é réng tèi thiÓu fw dµnh cho nã. C¸c vÞ trÝ d- thõa sÏ ®-îc lÊp ®Çy b»ng c¸c

kho¶ng trèng. Riªng ®èi víi c¸c tr-êng sè, nÕu d·y sè fw b¾t ®Çu b»ng sè 0 th× c¸c vÞ trÝ d- thõa

bªn tr¸i sÏ ®-îc lÊp ®Çy b»ng c¸c sè 0.

Khi cã dÊu trõ th× kÕt qu¶ ®-îc dån vÒ bªn tr¸i vµ c¸c vÞ trÝ d- thõa vÒ bªn ph¶i ( nÕu cã

) lu«n ®-îc lÊp ®Çy b»ng c¸c kho¶ng trèng.

fw :

Khi fw lín h¬n ®é dµi thùc tÕ cña kÕt qu¶ ra th× c¸c vÞ trÝ d- thõa sÏ ®-îc lÊp ®Çy

bëi c¸c kho¶ng trèng hoÆc sè 0 vµ néi dung cña kÕt qu¶ ra sÏ ®-îc ®Èy vÒ

bªn ph¶i hoÆc

bªn tr¸i.

Khi kh«ng cã fw hoÆc fw nhá h¬n hay b»ng ®é dµi thùc tÕ cña kÕt qu¶ ra th× ®é

réng trªn thiÕt bÞ ra dµnh cho kÕt qu¶ sÏ b»ng chÝnh ®é dµi cña nã.

T¹i vÞ trÝ cña fw ta cã thÓ ®Æt dÊu *, khi ®ã fw ®-îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ nguyªn

cña ®èi t-¬ng øng.

VÝ dô :

KÕt qu¶ ra

-2503

fw

8

DÊu -

cã

KÕt qu¶ ®-a ra

-2503

08

8

cã

-2503

kh«ng

cã

-2503

08

8

000-2503

abcdef

"abcdef"

08

abcdef

kh«ng

abcdef

pp :

gi¸ trÞ kiÓu float hay double.

Trong tr-êng hîp ®èi t-¬ng øng cã gi¸ trÞ kiÓu float hay double th× pp lµ ®é

chÝnh x¸c cña tr-êng ra. Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n gi¸ trÞ in ra sÏ cã pp ch÷ sè

sau sè thËp

ph©n.

Khi v¾ng mÆt pp th× ®é chÝnh x¸c sÏ ®-îc xem lµ 6.

19

sÏ ®-îc in ra.

VÝ dô :

KÕt qu¶ ra

fw

pp

DÊu -

KÕt qu¶ ®-a

ra

§é dµi

tr-êng ra

-435.645

"alphabeta"

"alpha"

10

8

2

0

cã

-435.65

-436

7

4

v¾ng

3

cã

-435.645000

alp

11

3

8

v¾ng

cã

v¾ng

8

v¾ng

6

alphabeta

alpha

9

5

C¸c ký tù chuyÓn d¹ng vµ ý nghÜa cña nã :

Ký tù chuyÓn d¹ng lµ mét hoÆc mét d·y ký hiÖu x¸c ®Þnh quy t¾c chuyÓn d¹ng vµ d¹ng in

ra cña ®èi t-¬ng øng. Nh- vËy sÏ cã t×nh tr¹ng cïng mét sè sÏ ®-îc in ra theo c¸c d¹ng kh¸c

nhau. CÇn ph¶i sö dông c¸c ký tù chuyÓn d¹ng theo ®óng qui t¾c ®Þnh s½n. B¶ng sau cho c¸c th«ng

tin vÒ c¸c ký tù chuyÓn d¹ng.

Ký tù chuyÓn d¹ng

ý nghÜa

d

o

x

§èi ®-îc chuyÓn sang hÖ t¸m kh«ng dÊu ( kh«ng cã sè 0 ®øng tr-íc )

§èi ®-îc chuyÓn sang hÖ m-íi s¸u kh«ng dÊu ( kh«ng cã 0x ®øng

tr-íc )

u

c

s

§èi ®-îc coi lµ mét ký tù riªng biÖt

kh«ng hoÆc cho tíi khi ®ñ sè l-îng ký tù ®-îc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®Æc t¶

vÒ ®é chÝnh x¸c pp.

e

f

§èi ®-îc xem lµ float hoÆc double vµ ®-îc chuyÓn sang d¹ng thËp

x¸c mÆc ®Þnh lµ 6. L-u ý r»ng ®é chÝnh x¸c kh«ng x¸c ®Þnh ra sè c¸c

ch÷ sè cã nghÜa ph¶i in theo khu«n d¹ng f.

20